Шығындар түсінігі

 

Шығ ын – белгілі-бір уақ ыт кезең індегі ө німді ө ндіру жә не сатуғ а кеткен материалдың, ең бек, қ аржы, табиғ и, ақ параттық жә не басқ а да ресурс тү рінің қ ұ ндылығ ының ақ шалай бағ асы. Осы анық тамадан кө рініп тұ рғ андай шығ ындар былайша сипатталады:

1) ә ртү рлі ресурстарды ө лшеу принципін қ амтамасыз ететін ресурстың ақ шалай бағ асын;

2) мақ сатты қ ойылымы (жалпы ө німнің ө ндірісі мен оны сатумен немесе осы процестің қ андай-да бір кезең імен байланысты);

3) белгілі бір уақ ыт кезең імен, яғ ни белгілі бір уақ ыт кезең індегі ө німге бө лінген кезең. Шығ ынның тағ ы да бір негізгі қ асиеті: егерде шығ ын ө ндіріске қ атыстырылмаса жә не сол ө німге жұ мсалмаса, онда шығ ын шикізат, материал жә не басқ а да қ орғ а, аяқ талмағ ан ө ндіріс қ орына, дайын ө нім жә не т.б. қ орына айналады. Сондық тан да шығ ынның қ орсыйымдылық қ асиеті болады жә не мұ ндай жағ дайда ол кә сіпорынның активіне жатқ ызылады.

«Шығ ыс» ұ ғ ымының анық тамасы «Ұ йымның бухгалтерлік есебі жө ніндегі жағ дайда» жә не Қ Р Салық кодексінде қ арастырылғ ан. Қ Р Салық кодексіне сә йкес шығ ысқ а салық тө леушілермен жү зеге асырылғ ан негізделген жә не қ ұ жатпен бекітілген шығ ындар жатады. Негізделген шығ ыстар дегеніміз – қ ұ ны ақ шалай формада кө рсетілген, экономикалық мойындалғ ан шығ ындар. Қ ұ жатпен бекітілген шығ ындар дегеніміз – Қ Р заң намасына сә йкес толтырылғ ан, қ ұ жатпен бекітілген шығ ындар. Жалпы «шығ ыс» ұ ғ ымына – табыс табуғ а бағ ытталғ ан қ ызметті жү зеге асыру ү шін ө ндірілген, кез-келген шығ ын жатады.

Шығ ыс – берілген кезең дегі ө німнің сатылуына ө з қ ұ нын толық аударатын экономикалық негізделген, қ ұ жатпен бекітілген белгілі бір уақ ыт кезең інің шығ ыны. Шығ ынғ а қ арағ анда шығ ыстың ерекшелігі – кә сіпорын активіне жатпайды жә не қ орсыйымдылығ ы кү йінде бола алмайды. Шығ ыстар тек кә сіпорын пайдасын есептеу кезінде пайда мен шығ ын есебінде кө рініс табады.

Шығ ын – жалпы ө німнің ө ндірісі мен оның жеке элементтерін немесе ө зін сатуғ а кеткен ә ртү рлі шығ ынның жиынтығ ы. Мә селен, ө ндіріс шығ ыны бұ л - ө ндірістің материалдық, ең бек, қ аржылық жә не басқ а да ресурс тү рлерінің, сондай-ақ ө німді сату шығ ындары. Бұ дан басқ а «шығ ын» ұ ғ ымына мамандандырылғ ан шығ ын тү рлері де жатады: ә леуметтік салық, ақ аулық шығ ын, кепілдемелік жө ндеулер жә не т.б.

Кә сіпорын шығ ысының жіктелуі:

Шығ ындар жеке жә не қ оғ амдық болып бө лінеді.

Жеке – бұ л нақ ты кә сіпорынның ө нім ө ндіруге кеткен шығ ындары.

Оғ амдық – бұ л барлық қ оғ амның ө ндіріске жұ мсағ ан шығ ыны. Оның қ ұ рамына жеке шығ ындар, сонымен қ атар сыртқ ы шығ ындар да кіреді.

Сыртқ ы шығ ындар деп тауар-ақ шалай қ атынасқ а қ атыспайтын ө ндірістік қ орытындының бір бө лігі, бірақ ол адамдардың ө мір сү руіне тікелей қ атынасы бар (мысалы, металлургия комбинатынан шық қ ан тү тін).

Ндіріс шығ ындары жә не қ олдан жіберген мү мкіндіктер шығ ыны (альтернативті шығ ындар). Бұ л ресурстарды басқ аша қ олданғ анда алынатын ұ тыстармен немесе шығ ындармен сипатталады. Бірақ кақ ытты ү немдеуге, кө п шығ ындауғ а болмайды. Бір қ ызметтегі уақ ыт бағ алығ ы оның басқ а қ ызметтегі шығ ынымен анық талады.