Жоспарлаудың әдістемелік негіздері

 

Кә сіпорынның қ ызметінің тиімділігі кә сіпорынның дамуының жақ ынарадағ ы жә не болашақ тағ ы кү йін кө ре алудың сенімділігіне байланысты болады. Кә сіпорында жоспарлау процесі оның саясатын қ алыптастырудан, қ ызметінің кү тілетін нә тижелерін нақ тылаудан, негізгі техникалық зкономикалық кө рсеткіштерін есептеуден тұ рады.

Жоспарлау ә дістемесі деп кә сіпорын жоспарын дайындаудың ә дістері мен тә сілдерінің жиынтығ ын айтады. Жоспарлау ә дістемесін жетілдіру жоспардың дә йектігін жоғ арлатуды, прогресивті нормалармен нормативтерді, баланстық есептеулерді қ олдануды, кө рсеткіштер жү йесін жақ сартуды білдіреді.

Жоспарларды дә йектеу прогресивті нормалармен нормативтер жү йесінің негізінде жү ргізіледі.

Норма ‑ ө нім немесе жұ мыс бірлігіне шикізаттың, материалдардың, жанар маймен энергияның, ең бектің жә не т.б. абсолюттік шығ ындардың максималдық рұ қ сат етілетін шамасы.

Норматив - ең бек қ аруларын, ең бек заттарын қ олдану дә режесін, оларды бө лме, кө лем, салмақ бірлігіне шығ ындау дә режесіне сипаттайтын салыстырмалы шама.

Нормалар мен нормативтер келесі топтарғ а бө лінеді:

- Тірі ең бек шығ ындарының нормалары мен нормативтері (бір ө нім бірлігіне жұ мыс уақ ыты, уақ ыт бірлігіне ө нім нормасы, қ ызмет ету нормасы, сан нормативі;

- Материалдық шығ ындардың нормалары мен нормативтері;

- Ең бек қ ұ ралдарын пайдалану нормативтері;

- Ө ндіріс процесін ұ йымдастыру нормативтері (ө ндіріс циклінің ұ зақ тығ ы, аяқ талмағ ан ө ндіріс кө лемі, шикізат қ оры).

Жоспардың кө рсеткіштерінің жү йесіне келесі кө рсеткіштер кіреді: саң дық (абсолютті ө лшегіш – тауар ө німі, жұ мыскерлер саны, ең бек ақ ы қ оры, пайда т.б.), сапалық (салыстырмалы шама ө ндіріс тиімділігін жә не оның факторлары ең бек ө німділігі, қ ор қ айтару, материал сыйымдылық, рентабельділікті кө рсетеді), кө лемдік ү лестік. Кө рсеткіштерді санау ү шін натуралдық жә не шартты натуралдық, ең бектік, қ ұ ндық. ө лшегіштер қ олданылады.

Стратегиялық жоспарлау - кә сіпорын қ ызметін оның ұ зақ мерзімдегі перспективасының негізінде дайындауды білдіреді. Жоспарлау мерзімі кә сіпорын кө леміне байланысты шағ ын кә сіпорын ү шін 3-5 жыл, ірі кә сіпорындарғ а 20 жыл.

Стратегияның маң ызды элементтері болып:

- Кә сіпорын дамуының мақ саттарын қ алыптастыру;

- Мақ сатқ а жетудің ережелері мен ә дістерінің жиынтығ ын дайындау.

- Мақ сатқ а жетудегі ережелер мен ә дістерді іске асыру ү шін ресурстардың бар-жоғ ын анық тау

Кә сіпорынның стратегиялық мақ саттары глобалдық жә не локолдық болады. Жаһ анды мақ сат кә сіпорын профильіна байланысты, яғ ни кә сіпорын ө ндірістік па, делдалма жә не т.б. кә сіпорынның глобалдық мақ саты – пайданы кө бейту. Локальды мақ сат глобальды мақ сатқ а бағ ынады, локальдық мақ сатқ а жету глобальдық мақ сатты жү зеге асыруғ а мү мкіндік беру керек.

Экономикалық стратегияның жаһ анды жә не локалды мақ саты стратегияның ережелері мен ә дістерін анық тайды. Олар келесілер:

- Фирманың экономикалық іс ә рекетіне байланысты, яғ ни сыртқ ы ортамен қ арым-қ атынасы, жә не ол келесі сұ рақ ты шешеді: неменені жә не қ анша ө ндіру, қ алай жә не қ андай қ аржымен, кімге қ айда сату;

- Кә сіпорынның ішкі қ атынасына байланысты, яғ ни кә сіпорынның бө лімдерінің дең гейіндегі функционалдық стратегия.

Экономикалық стратегияда салыстырушы болып келесілер табылады:

а) сыртқ ы ортада:

- тауар стратегиясы;

- бағ а қ алыптастыру стратегиясы;

- кә сіпорынның ресурстар нарығ ымен қ арым-қ атынас стратегиясы;

- бағ алы қ ағ аздар жә не ақ ша нарығ ындағ ы стратегия;

- сыртқ ы эконмикалық стратегия.

б) ішкі ортада:

- шығ ындарды азайту стратегиясы;

- инвестициялық қ ызмет стратегиясы;

- кә сіпорын жұ мыскерлерінің стратегиясы.

Кә сіпорынның функционалдық стратегиясының тү сініктері бар, оларғ а:

- маркетинг стратегиясы;

- қ аржы стратегиясы;

- инновация стратегиясы;

- ө ндіріс стратегиясы;

- ұ йымдастырушы ө згерістерінің стратегиясы;

- экологиялық стратегиясы.

Функционалдық стратегия арнаулы бө лімдермен, қ ызметтермен қ ұ рылады. Процесс кө п сатылы сипатта болады жә не келісу координация кезең дерін қ осады.

Кә сіпорын дамуының ағ ымдық жоспары бір жылғ а жасалады жә не келесі бө лімдерден тұ рады:

1. Ө нім ө ндіру жә не сату;

2. Ө ндірістің техникалық дамуы мен ұ йымдастырылуы;

3. Ө ндірістің экономикалық тиімділігі;

4. Капиталдық қ ұ рылыс;

5. Материалдық -техникалық қ амсыздандыру;

6. Ең бек жә не кадрлар;

7. Ө ндірістің ө зіндік қ ұ ны, табысы, рентабельділігі;

8. Қ аржылық жоспар;

9. Ә леуметтік даму;

10. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау.

Ағ ымдық жоспарлаудың аяқ таушы сатысы болып жедел-ө ндірістік жоспарлау саналады, оның шең берінде ө ндірістік бағ дарлама нақ тыланады, бө лімшелерге жоспарлық тапсырыстардың уақ тылы жеткізілуі қ амтамасыз етіледі.

Жедел - ө ндірістік жоспарлау екі сатыда жү ргізіледі:

1. Ө ндірістік бағ дарлама негізінде біршама қ ысқ а мерзімге жоспарлар жасалады (1 айдан 1 сағ атқ а дейін);

2. Берілген режимнен ауытқ уларды анық тап, жою арқ ылы жоспардың орындалуын ү здіксіз есептеу жә не бақ ылау. Оны диспетчерлеу деп атайды.