Жоспарлаудың әдістемелік негіздері
Кә сіпорынның қ ызметінің тиімділігі кә сіпорынның дамуының жақ ынарадағ ы жә не болашақ тағ ы кү йін кө ре алудың сенімділігіне байланысты болады. Кә сіпорында жоспарлау процесі оның саясатын қ алыптастырудан, қ ызметінің кү тілетін нә тижелерін нақ тылаудан, негізгі техникалық зкономикалық кө рсеткіштерін есептеуден тұ рады. Жоспарлау ә дістемесі деп кә сіпорын жоспарын дайындаудың ә дістері мен тә сілдерінің жиынтығ ын айтады. Жоспарлау ә дістемесін жетілдіру жоспардың дә йектігін жоғ арлатуды, прогресивті нормалармен нормативтерді, баланстық есептеулерді қ олдануды, кө рсеткіштер жү йесін жақ сартуды білдіреді. Жоспарларды дә йектеу прогресивті нормалармен нормативтер жү йесінің негізінде жү ргізіледі. Норма ‑ ө нім немесе жұ мыс бірлігіне шикізаттың, материалдардың, жанар маймен энергияның, ең бектің жә не т.б. абсолюттік шығ ындардың максималдық рұ қ сат етілетін шамасы. Норматив - ең бек қ аруларын, ең бек заттарын қ олдану дә режесін, оларды бө лме, кө лем, салмақ бірлігіне шығ ындау дә режесіне сипаттайтын салыстырмалы шама. Нормалар мен нормативтер келесі топтарғ а бө лінеді: - Тірі ең бек шығ ындарының нормалары мен нормативтері (бір ө нім бірлігіне жұ мыс уақ ыты, уақ ыт бірлігіне ө нім нормасы, қ ызмет ету нормасы, сан нормативі; - Материалдық шығ ындардың нормалары мен нормативтері; - Ең бек қ ұ ралдарын пайдалану нормативтері; - Ө ндіріс процесін ұ йымдастыру нормативтері (ө ндіріс циклінің ұ зақ тығ ы, аяқ талмағ ан ө ндіріс кө лемі, шикізат қ оры). Жоспардың кө рсеткіштерінің жү йесіне келесі кө рсеткіштер кіреді: саң дық (абсолютті ө лшегіш – тауар ө німі, жұ мыскерлер саны, ең бек ақ ы қ оры, пайда т.б.), сапалық (салыстырмалы шама ө ндіріс тиімділігін жә не оның факторлары ең бек ө німділігі, қ ор қ айтару, материал сыйымдылық, рентабельділікті кө рсетеді), кө лемдік ү лестік. Кө рсеткіштерді санау ү шін натуралдық жә не шартты натуралдық, ең бектік, қ ұ ндық. ө лшегіштер қ олданылады. Стратегиялық жоспарлау - кә сіпорын қ ызметін оның ұ зақ мерзімдегі перспективасының негізінде дайындауды білдіреді. Жоспарлау мерзімі кә сіпорын кө леміне байланысты шағ ын кә сіпорын ү шін 3-5 жыл, ірі кә сіпорындарғ а 20 жыл. Стратегияның маң ызды элементтері болып: - Кә сіпорын дамуының мақ саттарын қ алыптастыру; - Мақ сатқ а жетудің ережелері мен ә дістерінің жиынтығ ын дайындау. - Мақ сатқ а жетудегі ережелер мен ә дістерді іске асыру ү шін ресурстардың бар-жоғ ын анық тау Кә сіпорынның стратегиялық мақ саттары глобалдық жә не локолдық болады. Жаһ анды мақ сат кә сіпорын профильіна байланысты, яғ ни кә сіпорын ө ндірістік па, делдалма жә не т.б. кә сіпорынның глобалдық мақ саты – пайданы кө бейту. Локальды мақ сат глобальды мақ сатқ а бағ ынады, локальдық мақ сатқ а жету глобальдық мақ сатты жү зеге асыруғ а мү мкіндік беру керек. Экономикалық стратегияның жаһ анды жә не локалды мақ саты стратегияның ережелері мен ә дістерін анық тайды. Олар келесілер: - Фирманың экономикалық іс ә рекетіне байланысты, яғ ни сыртқ ы ортамен қ арым-қ атынасы, жә не ол келесі сұ рақ ты шешеді: неменені жә не қ анша ө ндіру, қ алай жә не қ андай қ аржымен, кімге қ айда сату; - Кә сіпорынның ішкі қ атынасына байланысты, яғ ни кә сіпорынның бө лімдерінің дең гейіндегі функционалдық стратегия. Экономикалық стратегияда салыстырушы болып келесілер табылады: а) сыртқ ы ортада: - тауар стратегиясы; - бағ а қ алыптастыру стратегиясы; - кә сіпорынның ресурстар нарығ ымен қ арым-қ атынас стратегиясы; - бағ алы қ ағ аздар жә не ақ ша нарығ ындағ ы стратегия; - сыртқ ы эконмикалық стратегия. б) ішкі ортада: - шығ ындарды азайту стратегиясы; - инвестициялық қ ызмет стратегиясы; - кә сіпорын жұ мыскерлерінің стратегиясы. Кә сіпорынның функционалдық стратегиясының тү сініктері бар, оларғ а: - маркетинг стратегиясы; - қ аржы стратегиясы; - инновация стратегиясы; - ө ндіріс стратегиясы; - ұ йымдастырушы ө згерістерінің стратегиясы; - экологиялық стратегиясы. Функционалдық стратегия арнаулы бө лімдермен, қ ызметтермен қ ұ рылады. Процесс кө п сатылы сипатта болады жә не келісу координация кезең дерін қ осады. Кә сіпорын дамуының ағ ымдық жоспары бір жылғ а жасалады жә не келесі бө лімдерден тұ рады: 1. Ө нім ө ндіру жә не сату; 2. Ө ндірістің техникалық дамуы мен ұ йымдастырылуы; 3. Ө ндірістің экономикалық тиімділігі; 4. Капиталдық қ ұ рылыс; 5. Материалдық -техникалық қ амсыздандыру; 6. Ең бек жә не кадрлар; 7. Ө ндірістің ө зіндік қ ұ ны, табысы, рентабельділігі; 8. Қ аржылық жоспар; 9. Ә леуметтік даму; 10. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау. Ағ ымдық жоспарлаудың аяқ таушы сатысы болып жедел-ө ндірістік жоспарлау саналады, оның шең берінде ө ндірістік бағ дарлама нақ тыланады, бө лімшелерге жоспарлық тапсырыстардың уақ тылы жеткізілуі қ амтамасыз етіледі. Жедел - ө ндірістік жоспарлау екі сатыда жү ргізіледі: 1. Ө ндірістік бағ дарлама негізінде біршама қ ысқ а мерзімге жоспарлар жасалады (1 айдан 1 сағ атқ а дейін); 2. Берілген режимнен ауытқ уларды анық тап, жою арқ ылы жоспардың орындалуын ү здіксіз есептеу жә не бақ ылау. Оны диспетчерлеу деп атайды.
|
