Кәсіпорын пайдасын жоспарлау әдістері

Пайда тек кә сіпорын ү шін ғ ана емес, сонымен қ атар, мемлекет экономикасы ү шін де экономикалық жә не ә леуметтік дамуының негізгі факторы болып табылады. Сол ү шін пайданы экономикалық негізде жоспарлау кә сіпорын ү шін ө те маң ызды. Пайданы тү рлері бойынша жоспарлауғ а болады:

1. Тауарлар мен ө німдерді сатудан;

2. Тауарлық емес сипаттағ ы тү рлі қ ызметтер мен ө німдерді ө ткізуден;

3. Негізгі қ ұ ралдарды ө ткізуден;

4. Басқ а мү лік пен мү ліктік қ ұ қ ық тарды ө ткізуден;

5. Орындалғ ан жұ мыстар мен кө рсетілген қ ызметтер жә не т.б. ү шін тө лемдер;

6. ө ткізуден тыс операциялардан.

7. Пайданы жоспарлаудың негізгіә дістері болып табылатындар:

- тікелей есептеу ә дісі;

- талдамалық ә діс;

- аралас есеп айырысу ә дісі.

Тікелей есептеу ә дісі қ азіргі жағ дайда шаруашылық жү ргізудің кә сіпорындарда аса кең тарағ ан тү рі. Ол аса ү лкен емес ассортиментте шығ арылатын ө німдер ү шін қ олданылады. Оның мә ні пайда ө німдерді ө ткізуден (Қ Қ С пен акциздерді есептегендегі бағ аларғ а сә йкесті) жә не толық тай оның ө зіндік қ ұ нынан арасынан тү скен тү сімнен есептеледі.

 

Жоспарлы пайданың есебі мына формула арқ ылы есептеледі:

П = (K * Б) – (К * Ө)

 

Мұ ндағ ы, К – табиғ и кө рсетілімдегі жоспарлы кезең де шығ арылғ ан ө нім кө лемі;

Б - ө нім бірлігіне шақ қ андағ ы бағ а (Қ Қ С пен акциздерді есептегендегі);

Ө - ө нім бірлігінің толық ө зіндік қ ұ ны.

 

Тауарлық шығ арылым бойынша пайда жоспарлы кезең де тауарлық шығ арылымның ө зіндік қ ұ ны анық талатын ө німдерді ө ндіру мен ө ткізуге кеткен шығ ындар сметасы негізінде жоспарланады:

 

Птп = Бтп - Ө тп

 

Мұ ндағ ы, Бтп - ә рекет етуші бағ адағ ы ө ткізілген жоспарлы кезең дегі тауарлық шығ арылымның қ ұ ны (Қ Қ С-ті, акциздерді, саудалық жә не т.б.жең ілдіктерді есепке алмағ анда);

Ө тп – жоспарлы кезең дегі тауарлық ө німнің толық ө зіндік қ ұ ны (ө німді ө ндіру мен ө ткізуге кеткен шығ ындар сметасынан есептеледі).

Тауарлық шығ арылымның есебіндегі жоспарлы кө лемді пайданы ө німді ө ткізу кө лемінен жоспарланатын пайдадан айыра білу керек. Ө німді ө ткізуден тү скен пайданы жалпы тү рде келесі формуламен есептелінеді:

 

Пө ө = Тө ө - Ө ө ө

 

Мұ ндағ ы, Тө ө - ә рекет етуші бағ ада ө німді ө ткізуден тү скен жоспарлы тү сім (Қ Қ С-ті, акциздерді, саудалық жә не т.б.жең ілдіктерді есепке алмағ анда);

Ө ө ө - келер кезең де ө німдерді ө ткізудің толық ө зіндік қ ұ ны.

 

Жоспарлы кезең де ө німді ө ткізу кө лемінен тү скен пайда жоспарлы кезең нің басындағ ы ө ткізілмеген ө німнің пайда қ алдық тар соммасына жоспарлы кезең дегі тауарлық ө німді шығ ару кө лемінің пайдасын қ осып, жоспарлы кезең нің соң ындағ ы ө ткізілмеген ө німнің пайда қ алдық тарын алғ анғ а тең. Оны келесі формула арқ ылы есептеуге болады:

 

Пө ө =Пө ө + Птө - Пақ

 

Пайданы жоспарлаудың талдамалық ә дісі тікелей есептеу ә дісіне қ осымша ол жоспарлы пайдағ а ә сер ететін ә р тү рлі факторларды айқ ындауғ а кө мектесетін қ осымша ретінде жә не ү лкен кө лемді ассортиментте шығ арылатын ө німге қ олданады. Бұ л ә дісте пайда жылда шығ арылатын ө німнің ә рбір тү ріне емес, ө німнің толық тай барлығ ына есептелінеді. Салыстырмалы ө нім бойынша пайда бө лек анық талады.

Аралас есеп айырысу ә дісі. Бұ л ә дісте бірінші жә не екінші ә дістің элементтері қ олданылады. Жоспарлы жыл бағ асындағ ы тауарлық ө німнің қ ұ ны жә не есепті жылдағ ы қ ұ ны тікелей есептеу ә дісімен анық талса, бағ а, ассортименттің ө згеруі, сапаны жоғ арылату, ө зіндік қ ұ нның ө згеруі жә не т.б. сол сияқ ты факторлардың жоспарлы пайдағ а ә сері талдамалық ә дістің кө мегімен анық талады.