Антибиотиктер

Антибиотиктер – микроорганизмдерден, жануарлар жасушасынан, ө сімдіктерден ө ндірілетін химиотерапевтикалық заттар. Олар микроорганизмдердің жә не қ ауіпті ісіктің ө сіп жә не кө беюін тоқ тады.

Ө ндіруіліне байланысты антибиотктер 5 тобқ а бө лінеді:

1) Саң ырауқ ұ лақ тардаң алынатын антибиотктер.

2) Актиномицеттерден алынатын антибиотктер.

3) Бактериялардан алынатын антибиотиктер.

4) Жануарлардан алынатын антибиотиктер.

5) Ө сімдіктерден алынатын антибиотиктер.

Химиялық қ ұ рамына байланысты АБ бірнеше тү рге бө лінеді:

1) Беталактамды антибиотиктер.

2) Стрептомицинді антибиотиктер.

3) Макролидті антибиотиктер.

4) Аминогликозидті антибиотиктер.

5) Тетрациклинді антибиотиктер.

6) Туберкулезге қ арсы антибиотиктер.

7) Фосфомициндік антибиотиктер.

8) Табиғ и емес антибиотиктер /фторхинолиндер/.

Антибиотиктердің ә сер ету механизмі бойынша бір-бірінен ерекшелінеді:

Жасуша қ абырғ асына, ЦПМ-ғ а, рибосомағ а жә не нуклеодке ә сер етеді, яғ ни жасуша синтезіне жә не функциясына ә сер ететін морфологиялық компонентер жә не органеллалды тежейді.

Антибиотиктер ә сер ету спектрі бойынша шағ ын жә не кең спектрлі болып бө лінеді:

Бактериялардың дә рілік тұ рақ тылығ ының екі типі болады: табиғ и жә не жү ре біткен.

Табиғ и дә рілік тұ рақ тылық тү рдің ө зіне тә н сипаты яғ ни берілген антибиотикті тү р қ абылдамайды, ол антибиотиктердің ә сер ететін нысанасының болмауына байланысты.

Жү ре біткен дә ріге тұ рақ тылық кейбір бактериялардың тү рлерінде геномның ө згеруіне байланысты болып келеді.

Гендік ө згерістің 2 варианты мү мкін.

Антибиотиктерге тұ рақ тылық біреуге бактериальдық хромосомадағ ы мутацияғ а байланысты, екіншілік – плазмидалар беретін қ осымша қ асиеттерге байланысты.

Вирустарғ а деген ХТП-ның эффективті болмауы олардың ө зіндік энергия кө зі, синтездеуші материал метаболизмі болмауы себебінен.

Кейбір вириондар ө зінің қ ұ рамында вирусарнайы ферменттерді немесе вирусарнайы ө німдердегі биосинтез реакциясын катализдейтін, қ ожайын жасушасы ү шін маң ызды информацмяны алып жү реді. Бұ л реакциялардың ингибиторларын табу қ иындығ ы олардың қ ожайын-жасушасының ферменттерімен ө те ұ қ састығ ы, сол себептен қ ожайын жасушасы да зақ ымданады. Вирустарғ а қ арсы препараттар интерферон, амантадин, ремантадин, ацикловир, азидотимдии.

Антибиотиктермен емдеудің жаң ама ә серлері:

1) аллергиялық реакциялар - антибиотик аллерген ретінде ә сер етеді /анафилактикалық шок, дерматит, бө ртпе /сыпь/ жә не т.б.

2) Токсикалық реакция - ұ зақ уақ ыт емдегенде антибиотиктердің фармакодинамикалық органотропты ә серіне байланысты.

3) Эндотоксикалық реакция - АБ-дің ә серінен грам – бактериялар жаппай бұ зылуына байланысты, эндотоксиндердің қ анғ а тү суі.

4) Дисбактериоз - қ олданылғ ан АБ-тен патогенді қ оздырушығ а ғ ана емес сонымен қ атар қ алыпты микрофлорағ а ә сер ететіндіктен пайда болады.

Бактериялардың антибиотиктерге деген сезімталдығ ын анық таудың бірнеше ә дісі бар, кө бінесе қ олданылатын мына екеуі: Антибиотиктер бар стандартты дискілер агар ішіне қ ойып, диффузиялық ә сер ету арқ ылы, Антибиотиктерді сериялы тү рде араластыру ә дісі.

Адам организмдегі антибиотиктердің концентрациясы. Олардың негізгі қ асиеттерінің біріне жатады. Антибиотиктердің фармакокинетикасы олардың ұ лпалар мен сұ йық тық тар сің ірілуі енуі таралуына жә не шығ уына байланысты. Қ андағ ы антибиотиктердің концентрациясын біліп салыстыру, олардың науқ асты емдеу жоспарын, антибиотикотерапиясын схемасын белгілеу ү шін жә не қ ажет.

Микроорганиздердің ө мір сү руі сыртқ ы ортаның ә серіне байланысты болады, олар бактериоцидтік, яғ ни жасушаны ө лтіру ә сері немесе бактериостатикалық микроорганиздердің кө беюін тежейді. Мутагендік ә сері – тұ қ ымқ уалаушылық қ асиеттерінің ө згеруіне алып келеді. Сыртқ ы ортаның физикалық, химиялық жә не биологиялық факторлары микроорганиздерге ә ртү рлі ә серін тигізеді.

Микроорганиздер температуралық параметрлеріне байланысты 3 топқ а бө лінеді: термофильді, психрофильді, мезофильді. Термофильдер - ү шін оптимальды ө су зонасы 50-60^оС, ө судің жоғ арғ ы тежелу зонасы 75^оС, тө менгісі 45^оС. Психрофильдер /салқ ынсү юшілер/ - оптимальды ө су зонасы 10-15^оС ө судің максимальды тежелуші зонасы 25-30^оС, минимальды 0-5^оС. Мезофильдерді негізгі патогенді жә не шартты патогенді бактериялар тобына енгізеді. Олар температураның 10-нан 47^оС – диапазонында ө седі, кө бісі ү шін ө су оптимизмі 37^оС.

Кө птеген бактериялар ә лсіз негіздік нейтральды не болмаса ә лсіз қ ышқ ылды реакциялы ортада ө седі, кө беюі процесі кезінде рН-тың ауытқ уына байланысты ө су тоқ тайды да, микрорганизмдердің ө луіне алып келеді. Ылғ алдағ ы жоғ ары ортада микроорганизмдердің кө беюі мен ө суі жү реді. Ортаның ылғ алдығ ы тө мендегенде жасуша баяу стадиясына ауысады да, соң ынан ө леді. Иондаушы радиация жасушағ а енуі басымырақ жә не жасушалық геномды зақ ымдалуына ә серін тигізеді. Ультрадыбыстар локальды қ ыздыру не болмаса қ ысымды кө терілуіне байланысты микробтық жасушалардың органллаларының деполимеризациясына алып келеді. Осматикалық қ ысымның кө терілуіне не болмаса тө мендеуінің нә тижесінде жасушалық мебрананың ү зілуіне жә не микробтық жасушаның ө луі болады.

Микроорганизмге химиялық заттар ә ртү рлі ә серін тигізуге мү мкін, қ оректену кө зі болып, кейбір ә серлердің болмауы, ө суді нық айту не болмаса тежеуды. Сыртқ ы ортадағ ы микроорганизмдердің химиялық заттармен ө лтіру – дезинфекция деп аталады.

Микробтарғ а қ арсы химиялық заттар класына мыналар жатады:

1) Галогендер жә не олардың байланыстары,

2) Тотық тырушылар,

3) Қ ышқ ылдар жә не олардың тұ здары,

4) Негіздер,

5) Спирттер,

6) Альдегидтер,

7) Ауыр металдардың тұ здары, фенол жә не олардың туындылары,

8) Оксихинолин, 4- хиноксалин жә не хиноксалин туындылары,

9) Нитрофуран туындылары,

10) Беткейлік – активті заттар,

11) Триклозан,

12) Ұ зын тізбекті май қ ышқ ылдары,

13) Фитонцидтер,

14) Антибиотиктер,

15) Бояғ ыштар.

Микробтарғ а қ арсы заттар ә сер ету механизмі бойынша:

Антибиотиктер бактерия жасуша қ абырғ асының поптидогликанын деполимеризациялаушы, б/ жасуша мебранасының ө ткізгіштік қ асиетін арттыруын, в/биохимиялық реакцияларғ а ақ уыздық ә сері, г/ денатурациялауын ферменттер, д/ тотық тыратын метаболиттер жә не микроорганизмдердің ферменттері, е/ липопротеинді қ ұ рылымдары ерітушілер, ж/ генетикалық аппаратты зақ ымдаушы не болмаса олардың функциясына ақ уыздық ә серін тигізеді.

Микробтық деконтаминация дегеніміз не болмаса сыртқ ы ортадан жә не адам биотоптарынан микроорганизмдерді толық не болмаса бө лшектеп алып тастау.

Стерилизация - сыртқ ы ортадағ ы ә ртү рлі ортадағ ы микроорганизмдерді физикалық жә не химиялық ә серлермен жою жиынтығ ын айтамыз.

Реинфекция - адамғ а шартты-патогенді микроорганизмдердің вегетативті жә не спораны пішінін химиялық, физикалық жә не механикалық ә серлер жиынтығ ымен толық залалсыздандыруды айтамыз.

Асептика – емдік жә не диагностикалық манипуляцияларда адам организмінің тканіне немесе қ уыстарына қ оршағ ан ортадан микроорганизмдердің тү сіп кетуінің жә не зерттеу материалдарының қ оректік ортаның дақ ылдарының лабораториялық зерттеулері кезінде залалдануының алдын алатын шаралар жү йесі. Асептика инструменттердің, материалдық стерилизациясын, медицина қ ызметкерлерінің қ олының тазалығ ын, негізгі санитарлы-генетикалық шаралардың сақ талуын қ амтамасыз етеді. Антисептикалық - тері мен кілегейлі қ абық шаның жарақ аттанғ ан немесе жанасқ ан жерлерінде инфекциялық процесс тудырушы микроорганизмдерді жоюғ а бағ ытталғ ан емдік-профилактикалық шаралар комплексі.

Микробиологиялық жә не иммунологиялық зерттеу бойынша қ оректік ортаның контаминациясынан жә не жасуша дақ ылынан тыс, микробты жасушаның адам организміне енуіне кедергі жасауда стерилизация негізгі мақ сатта пайдалады.

Стерилизацияны физикалық, химиялық жә не механикалық ә дістермен жү ргізеді. Физикалық факторларғ а спиртовка отында қ ыздыру, мысалы: Бактериологиялық тұ зақ тар мен цинцеттерді. Пастер пешімен қ ұ рғ ақ буы арқ ылы стерильдеу – 45 минут бойы 165-170^оС-та қ ыздырып бактериоцидтік ә сер беруге негізделген. Қ ұ рғ ақ бумен шыны ыдыстарды стерильдейді.

1) Автоклавтағ ы қ ысым асты бу - қ оректік орталарды орама-тану материалдарын, тө сек материалдарды стерилизациялауғ а негізделген.

2) Тиндализация – жоғ арғ ы температурағ а тө зімсіз заттарды /қ ан сарысуы, витаминдер/ стерилизациялау тә сілі.

3) УК сә улелермен бокстардың, операция бө лмелерінің, бала мекемелерінің ауасын стерильдейді.

4) Қ айнату – шприцтерді, ұ сақ хирургиялық инструменттерді, жабын жә не бұ йым шыныларын стерильдеуге негізделген.

5) Пастеризация – сусындар мен азық -тү ліктерді стерильдеу.

6) Механиалық стерильдеу – микроорганизмдерді ұ сақ санлаулы фильтрлерде ұ стап қ алуғ а негізделген.

7) Химиялық стерильдеу ә дісінде бактериоцидтік қ асиетке ие химиялық заттарды қ олданылады.

Стерилизация режимін таң дағ анда бастапқ ы контаминацияғ а кө ң іл аудару қ ажет, оны сандық ғ ана емес сапалық тұ рғ ыда бағ алайды, яғ ни микробтын стерильдеуші фактроғ а тө зімдіоігін анық тайды.

Стерилизация режимін қ адағ алау ү шін жаң а диагностикумдар қ ұ ралуда. Тест – дақ ыл ретінде қ олданылады, оның спорасы 121^оС-та 15 минут ішінде жойылады. Автоклавтық ә серін бақ ылау ү шін физикалық ә дістермен қ адағ алайды, мысалы: бензонафтоллин – балқ у температурасы 110^оС, антипирин-113^оС, бензоидты қ ышқ ыл-120^оС. Автоклавтағ ы температура жеткілікті болса алынғ ан бояуғ а тиісті заттар балқ ытып белгілі бір тү ске боялады.

Екі тест объектілерін дайындау:

а/ жібек жіп, Е, дақ ылынан алынғ ан.

б/ жібек жіп, спора тү зуші дақ ылмен алынғ ан жіптерді 5%-ті фенол ерітіндісіне, 5%-і лидол ерітіндісіне, 10%-і хлор извест ерітіндісіне 5 жә не 60 минутқ а салып қ оямыз, кейін зерттелетін заттардан жуып тастаймыз. Қ оректік буьонғ а егіп, термотатқ а қ оямыз. Қ ойылғ ан тә жірибиенің нә тижесіне қ арап, қ орытынды жасаймыз.

Петри табақ шасындағ ы тө стік – дақ ыл егілген қ оректік ортаның бетіне фильтр қ ағ азынан жасалынғ ан дискілерді зерттелетін ерітінділерге алып, бетіне қ оямыз. Инкубациядан кейін антибактериальдық ә серді бактерия ө суінің дискілердің шетіндегі зоналарғ а қ арап білеміз.

Сабақ тың мазмұ ны:

Оқ ытушымен бірге жұ мыс:

1. Негізгі антибиотиктердің бактерияларғ а қ арсы спектү рін анық тау.

2. Диск жә не сериялық араластыру ә дістерімен микроорганизмдердің антибиотиктерге сезімталдығ ын анық тау.

3. Антибиотиктердің адам организмінің сұ йық тық тарына сезімталдығ ын анық тау.

4. Бета-лактамазаны анық тау.

Ө з бетінше жұ мыс:

1. Стафилококктардың диск ә дісі арқ ылы қ р тү рлі антибиотиктерге сезімталдығ ын анық тау бойынша тә жірибе жү ргізу.

2. Қ ойылғ ан тә жірибе бойынша мынаны анық тай: а/ Сериялық араластыру ә дісі арқ ылы бактериальды дақ ылдар ү шін пенициллиннің минимальді ингибирлеуші концинтрациясын. б/ науқ астың қ ан сарысуындағ ы пенициллиннің концентрациясын. Бета-лактамоза ө ндіретін стафилококк штамдарының, в/ пеницилинді инактивирлеуші қ абілетіін.

1. Қ айнату жә не автоклавтау ә дістермен жү ргізілген. Объекттер арқ ылы стерилизация эффектісін бақ ылау жә не бактерияларғ а тетс қ ою тә жірибесінің нә тижесін ескеру. Қ орытынды жасау.

2. Егілген стафилококктар мен БГКП-нің ультракү лгін сә улесінің антибактериальды ә рекеті арқ ылы анық тау.

3. Анитсептикалық жә не дезинфекциялы заттарды антимикробтық ә рекеті арқ ылы қ ойылғ ан тә жірибиелердің нә тижесін ескеріп, анық тау. Қ орытынды жасау.

Тақ ырып бойынша ситуациялық есептер:

1. Науқ астан бө лінген дақ ылдың антибиотиктерге деген сезімталдығ ын анық тады. Полипептидті антибиотиктерге-полимиксинге жә не ристамицинге қ оректі агарда диск бойынша қ айталап зерттегенде тұ рақ тылық байқ алады. Бірақ сериялы тү рде араластырғ аннан кейін осы микроорнаизмдерде осы антибиотиктерге сезімталдығ ын ө те тө менгі концентрацияның ө зінде байқ алды. Осы зерттеу ә дістерінде сезімталдық тың ә ртү рлі болу себебін дә лелдең із.

2. М. науқ асының сарысуынан бө лінген микроорганизмдер пенициллиннің терапевтикалық дозасына сезімтал, ал стрептомициннің максмальды дозасына ғ ан сезімтал. К. науқ астан бө лінген дақ ыл гентамициннің максимальды концентрациясына сезімтал емес. Аурулардан бө лінген дақ ылдардың АБ деген сезімталдылық дә режесін анық таң ыз.

3. Аурудан дақ ылы бө лінді. Осы қ оректік ортада диск ә дісі бойынша зерттегенде пеницилинге сезімтал болып шық ты. Бір тә уліктік инкубациядан кейін аурудан бө лінген дақ ылдың қ асында стандартты штамм ө сіп шық ты. Неге стафиококтың пенициллинге сезімтал стандартты штамм ө сіп шық ты.

4. Автоклав жұ мысының эффективтілігін бақ ылау ү шін автоклавқ а стерилизацияланатын обьектпен бірге бензой қ ышқ ылын орналастырамыз. Автоклавтаудың барлық жағ дайын ескере отырып, стерилизация жасап болғ анан кейін /-ны, уақ ытты, қ ысымды/ бензой қ ышқ ылы еріген.

5. Автоклавтау температурасын жә не стерилизация эффективтілігін анық таң.

6. Қ оректік ортаның стерилизациялау нә тижесіндегі стерилизация эффективтілігін бақ ылау ү шін автоклавқ а балқ ыту температурасы 110^оС-тан бензонафтол орналастырады. Стерилизация нә тижесінен кейін бензонафтол ерімеген. Автоклавтаудың дұ рыс жү ргізгендігі жә не қ оректік ортаның стерилизациялау сапалығ ына мінездеме берің із.

Медициналық - латын терминологиясы:

1. Антибиотиктер – қ арсы, - ө мір, тіршілік.

2. Резистенттілік – тұ рақ тылық.

3. Цидтік ә сер - ө лтіретін ә сер.

4. Статикалық ә сер - ө судін жә не кө беюін тоқ тату.

5. Трапеция – емдеу.

6. Ингибирование – тежеу.

 

 

 

Антибиотиктердің бактерияларғ а қ арсы ә сері

 

 

		Диск-диффузионды ә діспен антибиотиктерге сезімталдығ ын анық тау Қ оректік ортаның бетіне бактерия культурасын қ ондырғ аннан кейін антибиотигі бар диск енгізіледі. Дисктегі антибиотиктің диффузиясы нә тижесінде сезімтал қ оздырғ ыштың ө суі тоқ тайды (ө су аймағ ының тоқ татылуы). Бұ л ә діс инкубацияның 18-20 сағ атынан кейін тығ ыз қ оректік ортада тез ө сетін микроорганизмдер ү шін ғ ана стандартталынғ ан. Кө кірің ді таяқ ша (Pseudomonas aeruginosa) табиғ атынан кө птеген антибиотиктерге тұ рақ ты. P.aeruginosa тудырғ ан ауруларды емдеу ү шін бета-лактамды антибиотиктер, аминогликозидтер жә не хинолондар қ олданылады.

 

 

 

Кө кірің ді таяқ шаның антибиотиктерге сезімталдығ ын анық тау