Тақырыбы: Санитарлық микробиология негіздері, эколоия. Адам денесінің қалыпті микрофлорасы. Дисбактериоз

Тақ ырыптың ө зектілігі: Адам денесінің қ алыпты микрофлорасын, оның жастық ерекшелігін дисбактериоздың маң ызын білу, адам организімін дұ рыс тү сініп, микробиологиялық диагностикасында жә не микроорганизмдердің экологиясын жә не оның санитарлық негіздерін яғ ни қ оршағ ан ортаның микрофлорасын зерттеу санитарлық -эпидемиологиялық маң ызы зор.

Тақ ырыптын мақ саты: Адам организімінің қ алыпты микрофлорасын жә не ауа, су, топырақ тың санитарлы-бактериологиялық зерттеу ә дістерін игеру. Дисбактериоз кезіндегі препараттардың қ олдануымен танысу.

Тақ ырып бойынша бақ ылау сұ рақ тары:

1. Биосферада тү раралық қ арым-қ атынастың қ андай тү рлері болады?

2. Топырақ микрофлорасы.

3. Қ андай организмдер санитарлық кө рсеткіш деп аталады?

4. Топырақ тың Нә жіс арқ ылы залалданғ анын немен куқ ландырады?

5. Су микрофлорасы, ластану дә режелері.

6. Судың санитарлық -микробиологиялық жағ дайы қ алай бағ аланады? “Коли-титр”, “коли-индекс” тү сінігіне анық тама берің із?

7. Ауа микрофлорасы.

8. Ауа санитарлы микробиологиялық бағ асы.

9. Табиғ аттағ ы зат айналу микроорганизмдердің ролі (азот, кө мірсу, кү кірт, фосфор, темір жә не оғ ан қ атысатын микробтар).

10. Адамның қ алыпты микрофлорасы, динамикалық, экологиялық жү йе ретінде жә не ол жердегі ө зара қ арым-қ атынас.

11. Адам денесінің микрофлорасы, оның сапалық жә не сандық қ ұ рамы, микроорганизмдердің жағ дайының кө рсеткіші ретінде.

12. Жоғ арғ ы тыныс жолдарының микрофлорасы, оның негізгі ө кілдері.

13. Адамның зқ р шығ ару жә не жыныстық трактісінің микрофлорасы, ондағ ы ерлер мен ә йелдердің айырмашылығ ы.

14. Асқ азан ішек трактісінің микрофлорасы: ауыз қ уысының, ө ң ештің, асқ азанның, аш ішектің.

15. Тоқ ішектің микрофлорасы, олардың сандық жә не сапалық қ ұ рамы.

16. Тоқ ішектің микрофлорасының маң ызы мен микрорганизмге ә сері.

17. Медициналық бұ йымдармен қ ызметкерлерінің қ олын санитарлық бактериологиялық зерттеу. Дисбактериоз оның себептері. Дисбактериозғ а коррекция жү ргізуге арналғ ан препараттар (эубиотиктер).

Қ осымша ақ парат:

Симбиоз - екі тү рге жататын микроорганиздердің бірге ө мір сү ру нә тижесіне екі популяцияның ө суіне, кө беюіне зиян келмейді. Метабиоз - микрорганиздердің бір-бірімен қ арым-қ атынасы, бір микроорганизм ө мір сү ру ү шін, екінші микрорганизнен қ орек алып отырады. Мутуализм - ө зара пайдалы ә ртү рлі организмдердің ө зара қ арым-қ атынасы. Коменсализм - қ р тү рлі особтардың бір-біріне зиян келтірмей, біреуінің одан пайда кө ріп бірге ө мір сү руін айтамыз.

Саттелизм - микроорганизмнің бір тү рінің ө сіп шығ уының кү шеюі. Антагонизм - бір популяцияның ө мір сү руі екіншісі нә тижесінде басылуы. Микробтық контабинация (ластануы). 1. Адам организміне потенциалды қ ауіпті микроорганизмдердің қ оршағ ан ортадағ а заттарғ а, азық -тү лікке, кү нделікті қ олданатын заттарғ а медициналық қ ұ рал - жабдық тарғ а тү сіп, ол заттар арқ ылы басқ а адамдарғ а ауру таралады. Контаминді объектілерден микрорганизмдер қ детте кө беймейді жә не уақ ытша ө мір сү реді. Объектінің деконтаминациясын стерилизация жә не дезинфекция ә дістерінің кө мегімен жү ргізеді.

Қ оршағ ан ортадағ ы микробтардың таза дақ ылдарғ а, қ оректік орталарғ а, зерттелетін материалдарғ а микробтардың тү суі, ол қ ате диагнозғ а себепкер болады. Контаминацияның бұ л тү рін алдын-алу ү шін микробиологиялық процедура кезінде асептиканы сақ тай білу қ ажет.

Паразитизм - бір популяция (паразит) ө зіне пайда келтіріп отырғ ан басқ а популяцияғ а (қ ожайын) зиян келтіріп тү рлердің тү раралық қ арым-қ атынасы.

Топырақ микрофлорасының қ ұ рамы оның тү ріне, ылғ алдығ ына, температурасына байланысты қ ұ былмалы келеді. Микрофлора тығ ыздығ ы 10-20см. терең дікте жоғ ары болып келеді. Топырақ микрорганизімі зат жә не энергия алмасуының барлық процесіне қ атысады: биомасса синтезі мен энергия аккумуляция, нитрификация, дезинтрификация, кү кірт трансформациясы т.б. Топырақ та кө птеген патогенді микрорганизмдер ә ртү рлі уақ ыт ұ зақ тығ ында сақ талуы мү мкін. Микробтар судан, ауадан, жануарлардан, ө сімдіктерден тү седі. Топырақ та ө зі тазарту процесі жү реді. Нә тижесінде органикалық заттар гумусқ а қ айта ө ң деледі. Вирустар топырақ та бірнеше кү н жә не ай сақ талады. Ал спор тү зуші ботулизм, сіреспе, анаэробты жарақ ат қ оздырушылар бірнеше жылдар бойы сақ талады. Ботулизм актиномикоз, терең микоздар мен микотоникоз қ оздырушылары ү шін қ алыпты ө мір сү ру (меншікті) орны болып табылады.

Санитарлық -кө рсеткіш микрорганиздер адамнан бө лінген бактериялар, олар басқ а да сол жолмен бө лінген патогенді бактериялардың ө мір сү руіне ұ қ сас, олар қ оршағ ан ортада белсенді кө бейіп қ азіргі кездегі микробиологиялық ә дістер арқ ылы табылып, сапасы анық талады.

Топырақ тың санитарлық микробиологиялық жағ дайы термофильді бактериялардың жә не фекальды ластану кө рсеткіші бактерияларды салыстыру арқ ылы бағ аланады. Нә жістік залалдануғ а душар болып, шамадан тыс бактерия саны кө бейген топырақ санитарлы қ олайсыз болып есептеледі. Топырақ тың қ аншалық ты бұ рынырақ залалданғ анын бірнеше санитарлы кө рсеткіш микроорганизмдер арқ ылы анық талады, яғ ни E.colі жә не Стаф. жә не энтеробактерия болса ескілеу, ал кластидиум перфрингенс болса ескі залалдану болғ аны. Анық тау, бағ алау коли-титр топырақ тың бір грамындағ ы сапрофитті термофильді жә не нейтрофицирлеуші бактериялардың саны анық талады. Клостридиум перфрингенс титр арқ ылы анық талады.

Судың микрофлорасы.Су микрорганизм ү шін қ алыпты орын болып табылады. Судағ ы микрорганизмдер сырттан тү скен жә не ө зінің микрофлорасы болып табылады. Патогенді микроорганиздердің ө мір сү руі оның тү ріне, контаминорленген санына, микробтардың сапрофитикалық санына, судың температурасына, судың органикалық заттарының санына байланысты. Сол себептен су ішек инфекцияларының негізгі тарату жолы болып табылады (іш сү зегі, дизентерия, тырысқ ақ, полимиолит, гепатит).

Судың ластану дә режесі ү ш категорияғ а бө лінеді:

1. Полисапробты зона- ө те лас, кислороды кем, органикалық заттары кө п су. 1мл судағ ы микробтар 1 мл-ден кө п.

2. Мезосопробты зона - ө те ластанбағ ан су бір жерде органикалық заттардың активті минерализациясы жү реді. 1 мл суда 100-деген мың бактерия бар.

3. Олигосопробты зона- таза су 1мл суда ондағ ан, жү здеген бактериялар бар.

Судың санитарлы микробиологиялық саны мынамен бағ аланады:

1. Микробтық саны

2. Коли-титр белгілі аз мө лшердегі ішек таяқ шасының саны.

3. Коли индекс таяқ шасының 1л судағ ы саны.

Бұ л кө рсеткіштерді титрациялық жә не мембранды фильтр арқ ылы анық таймыз.

Ауа микроорганиздердің кө бінесе қ олайсыз орын, себебі ол жерде ылғ ал мен қ оректік заттар аз, ол кү н сә улесін микробтарды жойып жібереді.

Ауа-тамшылы жолмен респираторлық инфекциялар қ оздырғ ыштары – грипп, туберкулез, кө кжө тел, дифтерия, паротит т.б. таралады. Микробтық аэрозольдар аллергиялық ауруларды туғ ызуы мү мкін, ә сіресе ауада саң ырауқ ұ лақ тар мен актиномициттер кө п кездеседі.

Ауаны санитарлы-микробиологиялық зерттеу ә дістері арқ ылы операциялық, байламдық жә не хирургиялық, акушер-гинекологиялық бө лімдер мен палаталар, блоктар, бокстар, балалар мекемелері, аптекалар, биотехнология ө ндірісі жә не лабораториялық бө лімдер ауасы тексеріледі.

Тү рлік жә не сандық қ ұ рамы. Кү ннің радиациясына, метео жағ дайда, тұ рғ ындардың тығ ыздығ ына т.б. байланысты. Ауада микроорганизм кө беймейді. Онда кокк тә різді таяқ ша бактериялар, бациллалар, клостридиялар, актиномицеттер саң ырауқ ұ лақ тар мен вирустар кездеседі. Тұ рғ ын ү й ауасында кө бінесе адамның тыныс жолдары мен тері микрофлорасының ө кілдері кездеседі. Жабық бө лмелердегі ауаның санитарлы-бактериологиялық кө рсеткішін 1м³ тағ ы кездескен жалпы микроб санымен жә не санитарлы кө рсеткіш бактериялар гемолитикалық стрептококк пен алтынша стафилококктың болуымен бағ алайды.

Микроорганизмдер зат энергия айналуғ а активті қ атысады, жануарлармен ө сімдіктерге қ арағ анда бұ лар барлық органикалық заттарды трансформирлейді. Бұ лар ө здері биомассаны синтездеп алғ ашқ ы элементтерге дейін ыдыратады. Микроорганизмдердің атмосферасының климатын белгілейтін булану элементтерін синтездеудегі маң ызы зор.

Бала жатыр қ уысында стерильді жағ дайда дамиды жә не стерильді туылады, бірақ туылғ ан соң 1-ші минуттан бастап-ақ қ оршағ ан орта микрофлорасымен байланысқ а тү седі. Нә тижеде микрофлора қ оныстанғ ан адам организмінде жаң а экологиялық жағ дай тү зіледі. Яғ ни ондағ ы қ арым-қ атынас микрооргнизмнің микроорганизммен симбиозы - мутуализм, комменсализм немесе паразитизм ө згешілігін алып жү руі мү мкін. Қ алыпты микрофлорасындағ ы сандық жә не сапалық қ атынас қ р жерде бірдей емес.

Адам организмі ө мірдің бірінші сағ атынан бастап қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынасқ а тү сіп, микроорганизмдер шартты-патогенді микроргнаизмдерге жатады, гигиенаны сақ тамағ ан жағ дайда немесе организм қ лсіреген кезде олар активті болып шақ ыруы мү мкін. Мысалы: импетиго, фурункулез т.б.

Ауыз қ уысының микрофлорасы мө лшері кө п жә не алуан, себебі ол жердегі ылғ алдылық қ оректік ортаның кө птігі микрорганизмдердің кө беюі ү шін қ олайлы жағ дай болып табылады. Жоғ арғ ы тыныс жолдар микрофлорасы стрептококктар мен дифтериондармен, моракселлалармен, псевдомонадалармен кө рсетіледі. Микрофлора қ ұ рамына сілекейдің бактериоцидтік заттары, лейкоциттердің фагоцитарлық активтігі, шырыштың адсорбциялық қ ұ рамы, эпителий жасушасының кірпікшелері ә сер етеді. Дені сау адамның кең ірдегінің, бронхтың жә не альвеоло шырышты қ абығ ында микроорганизмдер болмайды.

Жынысты органдар. ә йелдің жыныс органдарының кілегейлі қ абатында сү т қ ышқ ыл бактериялары (дедерлейн таяқ шалары) кокктар аз мө лшердегі анаэробтар, микоплазмалар, кандида туыстығ ындағ ы саң ырауқ ұ лақ тар. Несеп жыныс жолдарының микрофлорасы стафилококктармен, микобактериялармен, бактериодтармен, фузобактериямен кө рсетіледі. Дені сау ә йел қ ынабында дедерлеин жә не дифтероид сү т қ ышқ ыл таяқ шаларынан тұ рады. Жатыр қ уысы, фаллопиев тү тігі жә не несеп қ уығ ы дені сау адамдарда микроб болмайды. Несеп жынысы микрофлорасы қ ұ рамында жыныс жолы секретінің бактероцидтік қ ұ рамы ә сер етеді. Ал ә йелдерде-қ ынап секретінің жоғ ары қ ышқ ылдығ ы ә сер етеді.

Ауыз микрофлорасы кө птеген аэробты жә не анаэробы микроорганизмнен тұ рады. Ауыз қ уысында ү здіксіз микробтармен ластану жә не ө зіндік тазалау лизоцим, ингибин жә не т.б. факторлардың ә серімен жү реді. ө ң еш дені сау адамдарда микрорганизмнен таза немесе ө те аз болады. Қ арында қ ышқ ыл реакция ортасына байланысты арнайы микрофлора қ алыптасты: ашытқ ылар, сарциндер, саң ырауқ ұ лақ тар, лактобактериялар жә не т.б. аш ішек микрофлорасы кө п емес жә не ө те біркелкі, лактобактериялар, энтерококктар, бифидумбактериялар жә не т.б. Бактериялардың кө беюіне еттің бактериостатикалық ә сері шырышты қ абық секреті жә не секреттік иммуноглобулиндер класы тежейді.

Микрорганизмдердің тоқ ішекте тірішілік жағ дайы ерекшелігі мынада: ол секреттік орган, онда лизоцим болмайды, лимфоидты ткань тө мен кө рінеді жә не қ олайлы рН орта, температура, қ оректік заттардың кө птігі жә не т.б. Тоқ ішекте 250 бактерия тірі табылғ ан, негізгісі туысы Bіfіdobacterіum жә не bacter**** қ улетінен, энтерококктардан табылады.

Микрофлора жағ дайы мен қ ұ рамы микроорганизмге байланысты, яғ ни тоқ ішектің микрофлорасы, микрорганизмге ә сері бар. Ол мынамен белгіленеді:

1. Ол организмнің шынайы резистенттік факторы болып табылады.

2. Микрофлора лимфоид ткань дамуын стимульдейді.

3. Микрофлора асқ орытуғ а қ атысады.

4. Ол адам организімін тү рлі витаминдермен қ аматамасыз етеді.

Столдың, аптекалық ыдыстардың, жабдық тардың, сү лгілердің, жұ мысшылардың қ олының микробты ластануының анализі ү шін тампонды жә не жуынды ә дістері қ олданылады. Бірінші жағ дайда мақ тадан тампон дайындап, стерильдеп 2мл 0, 1% пептон суы немесе изотоникалық ерітінідісі бар тү тікшеге салады, бірақ тампон сұ йық тық қ а тимусі керек. Оны егу алдында сулаймыз 1 мл жуындыны ЕПА-ң терең дігіне егіп, 24 сағ аттан кейін ө скен колониялардың санын санап жалпы микробпен ластануын анық тайды. Қ олдың фекальды ластануын анық тау ү шін жуындыны 5мл кесселер ортасына егеді (ішек таяқ шасын кө бейіту ү шін) 24 сағ аттан кейін ө су байқ алса Эндо ортасына егеміз жә не оксидазды тест жү ргіземіз. Алтын тә різді стафилококкты анық тау ү шін ЖСА-ғ а егеміз (жұ мыртқ а уыз агары). Дә ріханадағ ы ыдыстың жуындысын былай аламыз: 10 мл натрий хлоридісінің изотоникалық ерітіндісін шыны ыдысқ а қ ұ йып, араластырып онымен ыдысқ а қ ұ йып жуып жуындысының 1мл ЕПА-ғ а егеміз.

Адамның қ алыпты микрофлорасы қ орғ аныс қ ызметі (тері жабындысының ө кілдері, патогенді микроорганизмдер антогонистер) зат алмасуғ а қ атысуы қ ызметін т.б. атқ арады. Дисбактериоз (эубиоз) дегеніміз адамның қ алыпты микрофлорасының сандық, сапалық ө згеруі. Эубиоз жағ дайы (организмдегі микрофлораның динамикалық тепе-тең дігін) қ оршағ ан орта факторларының ә серінен немесе стрестік жағ дайдан, кең жә не бақ ылаусыз антибиотик қ олданғ аннан, сә уле жә не химиотерапиядан бұ зылуы мү мкін. Мұ ның нә тижесінде колонияның резистенттілігі бұ зылады. Микроорганизмдер токсикалық ө нім бө ліп шығ арады. Микрофлораның қ алыпты функциясының нә тижесінде туылатын жағ дайды дисбактериоз деп атайды. Қ алыпты микрофлораны толық тыру ү шін эбиотиктер қ олданылады. ү шектің қ алыпты микрофлорасының ө кілдері-лиофильді кептірілген тірі бактериялар-бифидумбактериялар, колибактериялар, лактобактериялар.