Тақырыбы: Мейоз

2. Мақ саты: Студенттерде хромосомалардың гаплоидты жиынтығ ы бар жыныс жасушаларының пайда болу ерекшелігі жә не жалпы биологиялық жә не медициналық маң ызы туралы білім қ алыптастыру.

3. Оқ ытудың мақ саты:

- гаметогенез генетикалық тұ рақ тылық ты сақ тай отырып ұ рпақ жалғ астығ ын жә не

тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ететіндігі жайлы маң ызын ашу;

- мейоз ұ рпақ жалғ астығ ын ететіндігі жайлы маң ызын ашу;

- гаметогенездің сатыларын жә не ретін тү сіндіру;

- мейоздың сатылары мен ретін тү сіндіру;

- гаметалардың уникалдылығ ымен жә не генетикалық материалдың қ айта ү йлесім тү зу

механизмдерін тү сіндіру;

- патологиялық жасушалардың пайда болуындағ ы бө ліну ү рдісінің бұ зылуының рө лін тү сіндіру.

4. Ө ткізу тү рі: типтік есептер шығ ару, кестелер толтыру, сызбалар сызу.

5. Бақ ылау:

5.1. Гаметогенез, сипаттмамасы.

5.2. Оогенез, сперматогенез.

5.3. Мейоз – жынысты кө беюдің жә не ағ заның основа полового размножения и комбинативті ө згергіштінің неізі.

5.4. Мейоз кезіндегі хромосомалардың қ ұ рылысының динамикасы жә не қ ызметі.

5.5. Мейоздың жалпы биологиялық, генетикалық жә не медициналық маң ызы.

6. Ү лестіретін материал - жоқ

7. Ә дебиеттер:

Негізгі:

7.1. Генетика. Под.ред. Иванова В.И. М., 2006 с.25-28.

7.2.Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., 2003.с. 168-175.

7.3. Медицинская биология и генетика. Учебное пособие под ред. проф. Куандыкова Е.У. Алматы, 2004, с.53-77.

7.4. Куандыков Е.У. Основы общей и медицинской генетики (курс лекций). Алматы, 2009, с. 72-81.

7.5.Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы, 2007, с. 115-116.

7.6.Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003, с. 405-412.

Қ осымша:

7.1. Айала Ф., ДЖ. Кайгер Современная генетика. М., 1987, т.1, с.22-33.

7.2. Аманжолова Л.Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық негіздері. А.,

2006, б. 78-95.

7.3.Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. М., 2001, т. 1, с.192-206

7.4. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск 2007, с.118.

7.5. Медицинская генетика: учеб.пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-

Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер.с англ. А.Ш. Латыпова; под.ред. Н.П.Бочкова. –

М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010, с.26-28.

7.6.Фаллер Д. М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2006, с. 126-129, 139-144.

7.7. Щипков В.П., Кривошеина Г.И. Общая и медицинская генетика. М., 2003, 85-97.

8. Бақ ылау:

8.1. Сызбалар сызу:

- Жасушада мейоздық бө ліну кезіндегі генетикалық материалдың мө лшерінің ө згерісін тү сіндіріп сызбасын сызу.

- Гомологты хромосомалар жұ бы мен ондағ ы орналасқ ан аллельді емес гендерді митоз жә не мейоз кезең деріне сай бө лің іздер.

 

А а

В в

 

 

 

- Спермато- оогенез сатыларын мен кезең деріне сипаттама беріу жә не генетикалық материалдың жиынтығ ын кө рсетіп сызбасын сызып тү сіндіру.

Сатылары	Сперматогенез	Овогенез	Генетикалық материалдың жиынтығ ы

8.2. Жыныстық ерекшеліктерді кө рсетіп кесте толтыру:

Тә н ерекшеліктері	Ер адам	Ә йел адам
Гаметалары
Кариотип
Хромосомалары
Гормондары
Дене бітімі

8.3. Типтік есептер шығ ару:

- Егер Мм генотипті аналық ағ задағ ы М гені мейоз кезінде жұ мыртқ а жасушасына тү ссе, м гені қ айда тү седі?

- Егер Аа генотипті аталық ағ задағ ы А гені мейоз кезінде сперматозоидқ а тү ссе, а гені қ айда тү седі?

Тақ ырып бойынша ү ш тілде тү сініктеме сө здер:

	Қ азақ тілінде	Орыс тілінде	Ағ ылшын тілінде
	Мейоз – жыныс жасушаларының пісіп-жетілу кезіндегі хромосома санының азайып бө ліну ү рдісі.	Мейоз - процесс деления созревающих половых клеток, в результате которого происходит уменьшение числа хромосом в дочерних клетках	Meiosis - fission process Mature sex cells, which results in a decrease in the number of chromosomes in the daughter cells.
	Бивалент - жасуша ядросының бө лінуі кезінде тү зілетін екі гомологты хромосомалар	Бивалент - две гомологические хромосомы, образующиеся при делении клеточного ядра	Bivalent - two homologous chromosomes formed by the fission of the nucleus.
	Гаплоидия - хромосомалар санының екі есе азаюы	Гаплоидия уменьшение числа хромосом вдвое.	Gaploidiya - reducing by half the number of chromosomes
	Гаметогенез – жыныс жасушаларының дамуы мен пайда болу ү рдісі	Гаметогенез - процесс образования и развития половых клеток	Gametogenesis - the process of formation and development of germ cells
	Гамета - ағ залардың жынысты кө беюін қ амтамасыз ететін арнайы жасушалар	Гамета - специализир. клетка, обеспечивающая половое размножение организмов	Gamete - which. cell, providing sexual reproduction of organisms
	Оогенез – аналық жыныс жасушаларының (жұ мыртқ аның) тү зілуі	Оогенез - образование женских половых клеток (яйцеклеток)	Оogenesis - education of the female reproductive cells (ova)
	Сперматогенез - аналық жыныс жасушаларының (жұ мыртқ аның) тү зілуі	Сперматогенез - образование мужских половых клеток (сперматозоидов)	Spermatogenesis - education male sex cells (sperm)
	Диакинез - дараланғ ан қ ос жіпшелер сатысы	Диакинез - стадия обособления двойных нитей	Diakinesis - stage separation double yarns
	Диплотена - Қ осарланғ ан жіпшелер сатысы	Диплотена - стадия двойных нитей	Diplotena - stage double yarns
	Зигонема – жіпшелердің бірігу сатысы	Зигонема - стадия сливающихся нитей	Zigonema - stage merging threads
	Лептотена- жің ішке жіпшелер сатысы	Лептотена- стадия тонких нитей	Leptotena - stage thin threads
	Пахитена – жуан жіпшелер сатысы	Пахитена – стадия толстых нитей	Рachytene - stage yarns
	Хиазма - хромосоманың Х-тә різді орналасуы	Хиазма - Х-образное расположение хромосом.	Hiazma - X-shaped arrangement of the chromosomes.
	Гендер рекомбинациясы дараларда жаң а белгілердің пайда болуына ә келетін гендердің жаң а ү йлесімі	Рекомбинация генов - появление новых сочетаний генов, ведущее к новым комбинациям признаков у потомства.	Recombination of genes - the emergence of new combinations of genes, leading to new combinations of traits of offspring.
	Кроссинговер - конъюгацияланғ ан гомологты хромосомалардың тең дей бө ліктерімен алмасуы	Кроссинговер - обмен равными участками гомологичных конъюгирующих хромосом	Сrossing-over currency equal segments of homologous chromosomes конъюгирующих

 

 

Қ ұ растырушы: Қ.А.Тарақ ова

 

№ 25 сабақ

1. Тақ ырыбы: Геномдық мутациялар

 

2. Мақ саты: студенттерде геномдық мутациялардың себептері мен пайда болу мезанизмдері туралы жә не хромосомалық аурулардың пайда болуындағ ы геномдық мутациялардың ролі жайлы білімдерін қ алыптастыру.

 

 

3. Оқ ыту міндеттері:

- геномдық мутациялардың пайда болу механизмдерін оқ ып ү йрену;

- геномдық мутациялардың пайда болу механизмдерін оқ ып ү йрену;

- геномдық мутациялардың жіктелуін оқ ып ү йрену;

- геномдық мутациялардың тұ қ ым қ уалайтын аурулардың пайда болуындағ ы ролін оқ ып ү йрену.

 

4. Ө ткізілу тү рі: топпен жұ мыс, ә ң гіме

5. Тақ ырып бойынша тапсырмалар:

5. 1. Геномдық мутациялар себептері, пайда болу механизмдері

5.2. Геномдық тутациялардың жіктелуі

5.3. Геномдық мутациялардың хромосомалық аурулардың дамуындағ ы ролі.

 

6. Таратылатын материалдар: тестер.

 

7. Ә дебиеттер:

6.1 Айала Ф., Кайгер Дж. Современная генетика. М., 1988, с. 8-67.

6.2 Жимулев И.Б. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск, 2006, с. 51-77, с. 224-233.

6.3 Генетика. Под ред. Иванова В.И. М., 2006,. с. 164-173, 219-267.

Медицинская биология и генетика. Под ред. проф. Куандыкова Е.У. Алматы, 2004, с.116-129.

6.4 Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы, 2007, с. 143-169.

6.5 Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003, с. 78-82.

6.6 Аманжолова Л.Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық негіздері. А., 2006, б.141-153.

6.7 Қ азымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұ ртаева Қ.С. Медициналық биология. А., 2002, б. 134-144.

6.8 Қ уандық ов Е.Ө., Ә білаев С.А. Медициналық биология жә не генетика. А., 2006, б. 77-86.

6.9 Медициналық биология жә не генетика. Оқ у қ ұ ралы проф. Қ уандық ов Е.Ө. ред. А., 2004, б. 114-126.

8. Бақ ылау:

8.1. Тесттік бақ ылау – 10 сұ рақ тан 2 нұ ска.

8.2. Тө мендегі мутациялардың типін анық таң ыз:

 

	Кариотип	Мутациялардың типтерін анық таң ыз
1.	45, XО
2.	47, XY+13
3.	47, ХХ+18,
4.	47, ХХ+21
5.	49, ХХХУ

 

8.3. Адамда митоздың анафазасында ажырамай қ алды: а) бір жұ п хромосома; б) екі жұ п хромосома. Жас жасушалардағ ы хромосома санын анық таң ыздар.

8.4. Геномдық мутациялардың сызбасын сызып, пайда болу механизмдерін тү сіндірің із.

8.5.Ортаның қ андай факторлары геномдық мутацияларғ а алып келеді? Олар қ алай аталады?

8.6. Қ андай геномдық мутациялар ағ залардың кө лемінің ү лғ аюына жә не олардың ө німділігінің артуына алып келеді?

8.4. Геномдық мутациялар қ андай ауруларғ а алып келеді?

Тү сіндірме сө здер:

 

Қ азақ тілінде	Орыс тілінде	Ағ ылшын тілінде
Геномдық мутация – митоз немесе мейоздың дұ рыс жү рмеуіненен диплоидты хромосоманың санының ө згеруі.	Геномные мутации - это мутации, связанные с изменением числа хромосом в диплоидном наборе в результате нарушения мейоза или митоза.	Genomic mutation is a mutation associated with changes in the number of chromosomes in a diploid set in the result of violation of meiosis or mitosis.
Гаплоидия – тү рдің кариотиптегі хромосома санының кемуі. Кариотипте тек бір хромосома жұ бының болуы гаплоидия (n) деп аталады.	Гаплоидия –уменшение числа хромосом в кариотипе вида. Наличие в кариотипе только одинарного набора хромосом называется гаплоидией (n).	Гаплоидия - a decrease in the number of chromosomes in the karyotype of the species. The presence in the karyotype only a single set of chromosomes is called гаплоидией (n).
Полиплоидия –жасушадағ ы хромосома жиынтығ ының еселеп артуы.	Полиплоидия –кратное увеличение числа хромосомных наборов в клетке.	Polyploidy - fold increase in the number of chromosome sets in a cage.
Анеуплоидия -диплоидты жиынтық тағ ы жекелеген хромосомалар санының ө згеруі.	Анеуплоидия - изменение количества отдельных хромосом в диплоидном наборе.	Aneuploidy change in the number of individual chromosomes in a diploid set.
Летальды мутация –ағ заны ө лімге алып келетін мутация.	Летальная мутация - мутация, вызывающая преждевременную гибель несущего ее организма.	Lethal mutation is a mutation causing premature death of carrying her body.

 

Қ ұ растырушы: Ә.Қ.Қ ыдырбаева

№ 26 сабақ

1. Тақ ырыбы: Гендік (нү ктелік) мутациялар

 

2. Мақ саты: студенттерде гендік (нү ктелік) мутациялардың пайда болу себептерін жә не даму механизмдері, олардың гендік аурулардың дамуындағ ы ролі туралы білім қ алыптастыру.

3. Оқ ыту міндеттері:

- гендік мутациялардың пайда болу себептерін оқ ып ү йрену;

- гендік мутациялардың типтерін оқ ып ү йрену;

- гендік мутациялардың даму механизмдерін оқ ып ү йрену;

- гендік аурулардың пайда болуындағ ы хромосомалық жә не гендік мутациялардың ролін оқ ып ү йрену.

4. Ө ткізілу формасы: топпен жұ мыс, ә ң гіме

5. Тақ ырып бойынша тапсырмалар:

5.1. Гендік мутациялар, олардың себептері, жіктелуі.

5.2. Репликация қ ателіктерінен болатын мутациялардың типтері, даму механизмдері.

5.3. Оқ ылу рамкасының ө згеруі типту мутациялар, даму механизмі.

5.4. Гендік мутациялардан дамитын тұ қ ым қ уалайтын аурулар.

 

6. Таратылатын материалдар: тест сұ рақ тары.

7. Ә дебиеттер:

6.13. Айала Ф., Кайгер Дж. Современная генетика. М., 1988, с. 8-67.

6.14. Жимулев И.Б. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск, 2006, с. 51-77, с. 224-233.

6.15. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М., 2006,. с. 164-173, 219-267.

6.16. Медицинская биология и генетика. Под ред. проф. Куандыкова Е.У. Алматы, 2004, с.116-129.

6.17. Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы, 2007, с. 143-169.

6.18. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003, с. 78-82.

6.19. Аманжолова Л.Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық негіздері. А., 2006, б.141-153.

6.20. Қ азымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұ ртаева Қ.С. Медициналық биология. А., 2002, б. 134-144.

6.21. Қ уандық ов Е.Ө., Ә білаев С.А. Медициналық биология жә не генетика. А., 2006, б. 77-86.

6.22. Медициналық биология жә не генетика. Оқ у қ ұ ралы проф. Қ уандық ов Е.Ө. ред. А., 2004, б. 114-126.

8. Бақ ылау:

8.1. Тесттік бақ ылау – 10 сұ рақ тан 2 нұ ска.

8.2. Кестені толтырың ыздар: Салдарына қ арай гендік мутациялардың жіктелуі:

	Гендік мутацияның типі	Гендік мутация механизмін сипатаң ыз
1.	Нейтральды мутациялар
2.	Миссенс-мутациялар
3.	Нонсенс-мутациялар
4.	Регуляторлық мутациялар
5.	Динамикалық мутациялар

8.3. Гендік мутациялардың пайда болу механизмінің сызбасын сызып, тү сіндірің іздер

8.4. Гендік мутациялардың ерекшеліктер қ андай?

8.5. Репликация қ ателіктерінен болатын мутациялар қ ашан жә не қ алай пайда болады?

8.6. Оқ ылу рамкасының ө згеруінен болатын мутациялар типінің пайда болуы қ андай механизмдермен байланысты?

8.7. Неліктен кейбір тұ қ ым қ уалайтын аурулар моногенді аурулар деп аталады?