Мемлекеттің шығуының жалпы заңдылықтары
Ру дә уірінде адамдар тек жаратылыстың даяр ө німдерін жинап қ орек етіп, ө мір сү рген. Келе-келе адамдар ө ндіріс кұ ралдарын жасап алып, ө здері шаруашылық қ а кіріседі. Сө йтіп, жинау-терімшілік шаруашылығ ынан ө ндіру шаруашылығ ына ауыса бастайды. Мал ө німдерімен кү нелтуден диқ аншылық қ а ауысады. Диқ аншылық тың нә тижесінде отырық шылық қ алыптасып, елді мекендер, қ алалар салына бастайды. Қ алаларда қ ол ө нері пайда болып, ол мал шаруашылығ ы жә не диқ аншылық сияқ ты табыс кө зіне айналады. Экономиканың аталғ ан салалары бірінен-бірі бө лініп шығ ып, дербес ө мір сү ре бастағ аннан кейін, бірінің ө ндірген ө німіне бірі мұ қ таж екендігі байқ алады. Диқ андарғ а мал ө німі, малшыларғ а жер ө німі, қ олө нершілерге тамақ қ ажет болады. Сө йтіп, соларғ а делдаддық жасайтын алыпсатарлар қ алыптаса бастады. Қ ұ рал-саймандардың жетілдірілуіне байланысты ең бек ө німділігі де ө седі. Соның нә тижесінде артық ө нім пайда болды. Рулық қ ауымда барлық жиналғ ан, табылғ ан ө нім ру мү шелерінің жалпы меншігі болғ ан еді. Енді ең бек ө німділігінің ө суіне байланысты артық ө нім жеке адамдардың, жеке отбасыларының меншігіне айнала бастады. Сө йтіп, малғ а, жерге, қ олө нер бұ йымдарына жекелеген иелер пайда болды. Ақ ырында ру қ ауымының жалпы меншігінің орнына жеке адамдардың меншігі пайда болып, меншіктің айрық ша тү рі – жеке меншік қ алыптасты. Жеке меншіктің пайда болуына байланысты қ оғ ам таптарғ а бө лінді. Бір жағ ынан, қ ұ рал-жабдық тар, ө ндірілген бұ йымдар, мү лік-дә улет адамдардың бір тобының колында шоғ ырланады да, байлар пай-да болды. Екінші жағ ынан, кедейлер, жарлылар пайда болды. Сө йтіп, рулық қ ауым ө зіне тә н белгілерінен айрылып, қ ұ лдыра-ды. Оның орнына жеке меншікке негізделген, айрық ша екі ү лкен ә леуметтік топтан тұ ратын қ оғ ам қ алыптасты. Мұ ндай жағ дайда рулық қ оғ амдағ ы барлық ру мү шелерінің игілігін кө здеп, еркін білдіретін қ ауымдық билеу қ ұ рылымы ө з міндетін, қ ызметін атқ ара алмады. Меншік иелерінің – байлардың айрық ша мү дделері болғ андық тан, басқ а ру мү шелерімен, кедей-жарлылармен қ атар отырып, мә селелерді тең негізде шешуге бармайды. Содан байлар мен кедейлердің арасында кайшылық тар пайда бола бастады. Қ оғ амдағ ы осындай тү бегейлі экономикалық -ә леуметтік ө згерістердің нә тижесінде коғ амды билеу, басқ ару жү йесі де ө згерді. Рулық биліктің орнын саяси билік, саяси қ ұ рылым баса бастайды. Сө йтіп, қ оғ амның белгілі бір сатысында мемлекет жө не қ ұ қ ық пайда болды.
|
