Бесінші тақырып. МЕМЛЕКЕТТІҢ МЕХАНИЗМІ

Мемлекеттің сан қ илы қ ызметін атқ аратын механизмі (аппараты) болады. Мемлекеттің механизмі - белгілі тү рде ұ йымдастырылғ ан, ішкі тұ тастығ ымен жә не ө зара байланыстылығ ымен сипатталатын мемлекет органдарының жү йесі. Ә р мемлекеттің механизмі оның тарихи, ә леуметтік, ұ лттық, экономикалық, географиялық, т.б. ерекшеліктеріне байланысты қ ұ рылады. Дегенмен, барлық мемлекеттерге бірдей тә н органдар болады.

Негізінен, олар - қ ұ кыктық тә ртіпті сақ тайтын, мемлекеттің ішкі қ ауіпсіздігін, сыртқ ы тә уелсіздігін қ орғ айтын органдар. Мұ ндай органдар ә р дә режеде, ә р кө лемде барлық мемлекеттерде болады. Мемлекет механизміне тә н заң дылық - оның органдары тек мемлекет қ ызметін атқ аруғ а қ ажет болғ анда ғ ана қ ұ рылады. Екінші заң дылығ ы - бірінің қ ызметін бірі қ айталайтын органдардын болмауы. Мемлекет механизмінің қ ұ рылымы мемлекеттік органдардан, мемлекеттік мекемелер мен кә сіпорындардан жә не мемлекеттік қ ызметкерлерден ұ йымдық қ аржыларынан, сондай-ақ мемлекеттік қ ызметтерді қ амтамасыз етуге қ ажет ық тиярсыз кө ндіру кү штерінен тұ рады.

Мемлекеттік органдар ө кіметтік қ ызметтерін жү зеге асырудың барысында ө зара тығ ыз байланыстылық та жә не бірімен-бірі матасқ андық жағ дайында болатындығ ын атап кө рсеткен жө н.

Мемлекеттік мекемелер мен кә сіпорындардың биліктік ө кілеттіктері болмайды (ә кімшіліктерді қ оспағ анда). Олар экономика, білім, денсаулық сақ тау, мә дениет, ғ ылым, спорт жә не т.б. салаларда жалпы ә леуметтік қ ызметтерді атқ арады.

Мемлекеттік қ ызметкерлер - бұ лар басқ ару ісімен арнайы тү рде айналысатын айрық ша топ кұ райтын санаттағ ы адамдар болып табылады. Мемлекеттік қ ызметкерлердің қ ұ қ ық тық жағ дайы арнайы заң арқ ылы реттелінеді, онда мемлекеттік қ ызметкерлердің тү рлері жә не міндеттері мен қ ұ қ ық тары айқ ындалып кө рсетілген болып келеді.

Демократиялық қ ұ кық тық, ә леуметтік мемлекет ғ асырлар сынағ ынан ө ткен принциптерге негізделіп қ ұ рылады. Мұ ндай мемлекеттердің механизмі мынадай органдардан тұ рады: 1. Ө кілдік органдар. Қ азақ стан Республикасында ө кілдік органдар екіге бө лінеді: 1) Жоғ арғ ы ө кілдік орган - Парламент. Парламент сонымен қ атар бірден-бір заң шығ аратын орган; 2) Жергілікті ө кілдік органдар - облыстық, аудандық, қ алалық мә слихаттар. 2. Мемлекет басшысы. Қ азақ станда мемлекет басшысы - Президент. Президент мемлекеттік биліктің барлық тармағ ының келісіп жұ мыс істеуін жә не ө кімет органдарының халық алдындағ ы жауапкершілігін камтамасыз етеді. З. Атқ арушы орган. Қ азақ станда жоғ ары атқ арушы орган - Ү кімет. Жергілікті атқ арушы органдар - ә кімшіліктер. 4. Орталық басқ ару органдары. Қ азақ станда оларғ а: министрліктер, мемлекеттік комитеттер, агенстволар, ведомстволар жатады. 5. Сот органдары. Қ азақ станда оларғ а: Жоғ арғ ы Сот, жергілікті соттар, ә скери соттар жатады. 6. Прокуратура. Ол зандардың біркелкі орындалуын қ адағ алайтын орган. 7. Ә скер. Оғ ан мемлекеттің ә р саладағ ы қ арулы кү штері жатады. 8. Барлау, қ арсы барлау органдары. 9. Абақ ты, бас бостандығ ынан айырылғ ан адамдарды ұ стап тұ ратын орындар.