Гемостазды зерттеу әдістеріҚанның ұю процесі қан тамырының жарақаттануынан бастап тромбоцитарлы-фибринарлы тордың пайда болуымен аяқталады. Тромбоцитарлы-фибринарлы тор тек қана әрі қарай қан кетуді тоқтатып қана қоймай, зақымданған ұлпаның регенерациясының орталығы болып табылады. Гемостаз қантамыр қабырғасының құрылымы, тромбоциттер, қан ұю жүйесі мен фибринолиздің өзара байланысуынан пайда болуы мүмкін. Гемостаздың бұзылуы клиникалық тұрғыда қанаққыштық (геморрагия) пен тромбоз арқылы көрінеді. Патологиялық қанаққыштық тромбоцитарлы-фибринді тордың түзіліп, тұрақтануында көптеген кемістіктер әсерінен пайда болуы мүмкін: - қан тамырларының туа пайда болған (коллагенопатин) немесе жүре пайда болған (васкулит) кемістіктерінің әсерінен; - тромбоциттердің бұзылуынан (тромбоцитопатия, тромбоцитопения); - қан ұю жүйесінің бұзылуынан (қан ұюға қатысатын бір фактордың абсолютті жеткіліксіздігі немесе белсенділігінің төмендеуі); - фибринолитикалық бұзылыстан (α-антиплазмин, плазминоген активаторының артық өндірілуі немесе ингибитордың төмендеуі); Клиникалық тұрғыда науқасты қан аққыштыққа тексеру гемморрагиялық локализацияны анықтауға бағыттталған. Петехия (теріде және шырышты қабатта майда нүктелік қан ағулар) тромбоциттер (тромбоцитопатия, тромбоцитопения) мен қан тамырлар қабырғасының бұзылуынан (тамырлық пупура) пайда болады. Пурпура петехиялардың қосылуынан пайда болады. Экхимоз (көгеру) қан тамыр қабырғасы бүтіндігінің бұзылуынан, тромбоциттердің дисфункциясынан, қан ұю жүйесінің бұзылуынан тері ішілік немесе тері астылық қан кетудің ошағы ретінде көрініс табады. Гематома (тері астылық аймақта немесе бұлшық етте үлкен көлемде қанның жиналып қалуы) және гемоартроз (буындарға қан кету) қан ұю жүйесі бұзылған адамдарда кездеседі. Гематурия плазмалық гемостаздың бұзылуынан (А және В гемофилиясы, К дәрумені мен Виллебрандтың прокоагулянтты факторының жетіспеушілігінен) пайда болады. Мұрыннан қан кету гематологияда тромбоциттердің дисфункциясынан, Виллебранд факторының жетіспеушілігінен, қан тамыр қабырғасының зақымдануынан пайда болады. Зертханада қан аққыштыққа скрининг-тест анықтайды: - тромбоциттер мөлшерін; - қан кету уақытын (иыққа тонометр манжетін салып, оған 40 мм.с.б. қысыммен ауа жібергеннен кейін, білектің иілген тұсынан теріге 1х9 мм көлемінде кесу жасайды, одан кейін қанды тоқтатуға кеткен уақытты санайды. Физиологиялық тұрғыда 1 мкл 100 000-нан астам тромбоциттер болғанда ол 3-8,5 минутты құрайды. Қан тамыр қабырғасының зақымдануынан, тромбоциттердің, Виллебрандтың прокоагулянтты факторының жетіспеушілігінен қан кетуді тоқтату уақыты ұлғаяды. - белсендірілген бөліктік тромбопластикалық уақыт қан ұю факторлары I (фибриноген), II (протромбин), V (проакцелерин), VI, VII, VIII (антигемофильді фактор), IX (Кристмас-тромбопластин факторы), X (Стюарт-Пауэр факторы), XI (плазмалық тромбопластин ізашары), XII (Хагеман факторы), прекалликреин, жоғары молекулалы киноген жетіспеушілігі кезінде ұлғаяды. Физиологиялық тұрғыда ББТУ (АЧТВ) 25-37 с құрайды; - протромбин уақыты, I, II, V, VII, X факторларын және тікелей емес антикоагулянттар (варфарин1) арқылы емдеуді бағалауға мүмкіндік береді. Физиологиялық тұрғыда протромбин уақыты 10-14 с құрайды. Жоғары фибринолитикалық белсенділікті дәлелдейтін скрининг-тест көрсеткіштері: - қан ұю уақытының төмендеуі; - фибрин лизисінің жоғарылауы; - плазминогеннің аз болуы; - фибрин деградациясы өнімінің (ПДФ) сарысуылық көлемінің жоғарлауы қан плазмасында D-димердің кездесуі (физиологиялық жағдайда осы көрсеткіш жоқ).
Қазіргі уақытта тікелей емес антикоагулянтты заттардың тиімділігін бағалауда халықаралық қалыпты қатынас ХҚҚ (INR — International Normalized Ratio) қолданылады. Бұл көрсеткіш әр түрлі зертханалардан алынған жауаптарды салыстыруға мүмкіндік береді. ХҚҚ науқастың протромбиндік уақытын орташа қалыпты протромбиндік уақытқа бөлу арқылы есептеледі, содан кейін алынған жеке бөлгіштердің дәрежесі көрсетіледі, оның көрсеткіші халықаралық индекске тең тромбопластин сезімталдығы ISI: МНО=(ПВнауқас/ПВорташа қалыпты)ISI. Тікелей емес антикоагулянттың мөлшерін осы ауру үшін тиімді МНО деңгейін ұстап тұратын көлемде таңдап алады.
Қан тамыр ішілік шашыраңқы қан ұюларды дәлелдейтін скриниг-тесттің көрсеткіштері: - 1 мкл-де тромбоциттер санының 150 000-нан кем болуы; - протромбиндік уақыт 15 с аса; - АЧТВ 38 с аса; - фибриноген 15 мг%-тен кем (қалыпты 150–350 мг%); - ПДФ 20 мкг/мл аса (қалыпты 2–10 мкг/мл); - D-димер оң.
|
