Иодпен реакция

Жұмыс барысы:Пробиркаға алдын ала 10 есе сұйытылған Люголь реактивінен 10 тамшы аламыз және 0,05% аскорбин қышқылының ерітіндісінен 5 тамшы немесе 1% итмұрын сөлін қосамыз. Пробиркадағы ерітінді түссізденеді.

Химизмі:Реакция нәтижесінде аскорбин қышқылы дегидроаскорбин қышқылына тотығады. Ал молекулалық йод өзіне сутегіні қосып алу арқылы түссіз сутекті йод қышқылына айналады.

 

Тест- сұрақтары

1. Витамин В₂ құрамына кіреді.

а/ холестерин және БМҚ

б/ үш аминқышқылы

в/ диметилизоаллоксазин және рибитол спирты

г/ глютатион және фосфор қышқылы

д/ ТГФҚ

2. Витамин В₅ химиялық табиғаты жағынан туындысы:

а/ никотин қышқылының

б/ пантотен қышқылы

в/ урицил

г/ тирозин

д/ холестерин

3. Витамин В₁₂ екі бөліктен тұрады:

а/ белоктан Н₃РО₄

б/ холь қышқылы және глихокол

в/ глобин және гемнен

г/ белокты бөліктен және көмірсулы бөліктен

д/ нуклеотидті және порфирин тәрізді бөліктен тұрады.

4. Химиялық табиғаты жағынан витамин С туындысы:

а/ гексоздың

б/ тиаминнің

в/ холестериннің

г/ гистаминнің

д/ нуклеотидтің

5. Аскорбин қышқылының тәуліктік опимальды дозасын көрсет:

а/ 0,005 мг г/ 100 мг

б/ 15 мг д/ 2 мг

в/ 1 мг

6. НАД⁺ және НАДФ⁺ қандай витаминнің туындылары?

а/ рутин

б/ биотин

в/ рибофлавин

г/ тиамин

д/ никотинамид

7. Флавинмононуклеотид қандай витаминнің туындылары?

а/ рутин г/ пиридоксаль

б/ рибофлавин д/ токоферол

в/ тиамин

8. Биотин қандай реакцияларға қатысады:

а/ тотығу-тотықсыздану

б/ декарбоксилдену

в/ карбоксилдену

г/ қайта аминдену

д/ фосфорлану

9. Пиридоксальфосфат келесі реакцияларға қатысады:

а/ декарбоксилдену

б/ қайта аминдену

в/ тотығу-тотықсыздану

г/ карбоксилдену

д/ тотығу

10. Пеллагра кезіндегі диаррея мен дерматит негізінен келесі ферменттердің жұмысының бұзылуына байланысты:

а/ декарбоксилазалардың

б/ трансаминазалардың

в/ карбоксилазалардың

г/ оксидоредуктазалардың

д/ дезаминдену реакцияларды жүргізетін

11.“В”тобына жататын витаминдер зат алмасуы реттеуге қатысады, келесі қызмет атқару арқылы:

а/ энергиялық

б/ тыныс алу

в/ құрылымдық

г/ коферменттік

д/ тасымалдау

12. Тағам арқылы организмге жеткілікті мөлшерде “В” тобына жататын витаминнің түсуі мүмкін:

а/ жоғары сорты ұнан жасалған тағаммен

б/ ірі тартылған ұнан жасалған тағаммен

в/ қиярмен

г/ картошкамен

д/ жұмыртқамен

13. Витамин В₁ биологиялық әсері, оның коферменттік қызметіне негізделген:

а/ кетоқышқылдардың декарбоксилазасы

б/ аминоқышқылдардың декарбоксилазасы

в/ пиридинферментті

г/ аминотрансфераза

д/ карбоангидраза

14. Витамин В₂ биологиялық әсері, оның коферменттік қызметінде:

а/ оксидоредуктаза

б/ гидролаза

в/ лиаза

г/ трансфераза

д/ синтетаза

15. Витамин В₂ кофермент ретінде қатысатын реакция:

а/ тотығу-тотықсыздану

б/ метилдену

в/ аминқышқылдардың декарбоксилденуі

г/ қайта аминдену

д/ трансаминдену

16. Организмде коферменттің синтезінің бұзылуын В₂-авитаминозымен түсіндіруге болады:

а/ НАД

б/ ФМН

в/ ТГФҚ

г/ НS-КоА

д/ фосфопиридоксаль

17. Науқастың ұйқысы нашар, ішектің функциясы бұзылған, беттің және қолдың терілері симметриялы түрде жарақаттанған, ашуланшақ. Бұл құбылысты қандай витаминнің жетіспеушілігімен түсіндіруге болады:

а/ рибофлавин

б/ аскорбин қышқылы

в/ никотинамид

г/ ретинол

д/ биотин

18. Никотинамидтің биологиялық әсері, оның коферменттік функциясы байқалады қайсы коферменттің құрамында:

а/ ФАД

б/ ТГФҚ

в/ фосфопиридоксаль

г/ тиаминдифосфат

д/ НАДФ

19. Витамин В₅-тің авитаминозында қандай коферменттің синтезі бұзылады:

а/ ФАД

б/ НS-КоА

г/ тиаминдифосфат

д/ НАДФ

в/ пиридоксальфосфат

20. Никотинамидтің гиповитаминозында организмде қандай процестер тежеледі:

а/ аминқышқылдардың декарбоксилденуі

б/ белок гидролизі

в/ метиллдену

г/ тотығу-тотықсыздану

д/ фосфорлану

1. Тақырыбы: Энергетикалық алмасуы. Зат алмасуға кіріспе.

 

2. Мақсаты:Студенттер энергия алмасуы сатыларының зат алмасудағы ролі жөнінде білімдерін қалыптастырулары тиіс. Энергия алмасу, оның І, ІІ, ІІІ және ІV сатылары, биологиялық тотығу және тотығудан фосфорлану туралы және тотығудың типтері туралы түсінік алулары тиіс.

 

3. Оқыту мақсаты:Адам организмінің тканьдерінде қорек заттардың молекулаларында шоғырланған энергияны бөліп алу процесі бірнеше сатыда жүреді. Энергия алмасуларының сатыларының жүруі, реакцияларын, маңызын толық игеру, яғни, студенттердің білімін нығайту болып есептелінеді.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Энергия алмасуының сатыларын атау.

2. Көмірсу, липид, белоктардың ортақ аралық өнімдерге дейін ыдырау жолдарын схема

түрінде көрсету.

3. Белоктардың активті сірке қышқылына дейін ыдырауы, қатысатын ферменттері.

4. Кребс циклі, маңызы, реакциялар реті.

5. ЦТК-ң субстраты және катализаторы.

6. ЦТК-ның мәні мен маңызы.

7. ЦТК мен биологиялық тотығу тізбегінің байланысы.

8. Энергия алмасуының 3-ші сатысы биологиялық тотығу, түсінік беру, маңызы.

9. Ткандық тыныс алу тізбегінің өкілдері, сутегі атомдарын және электрондарды тасымалдауға қатысатын ферменттер, олардың клеткадағы орны.

10. Биологиялық тотығу (тканьдық тыныс алу) тізбегінде энергияның бөлінуі, түзілген энергияның пайдаланылуы?

11. Биологиялық тотығу тізбегінде ферменттердің рет-ретімен орналасуы неге байланысты?

12. Энергия алмасуының 4-ші сатысы тотығудан фосфорлану. Р/О коэффициенті, маңызы, механизмдері.

13. Оттегі мен тотыққан субстраттың арасындағы тотығу-тотықсыздану потенциялының айырмашылығы, тотығудан фосфорлану энергиясының көзі.

14. БТ және ТФ арасындағы шектесетін нүктелері.

15. Электрондарды тасымалдау тізбегінің реттелуі. Тканьдық тыныс алуды бақылау.

16. БТ мен ТФ-ды шектеспеуі, ферменттердің ансамбльдері.

17. Тотығудын типтері: а/ оксидазды, б/ пероксидазды, в/ пероксидті, г/ оксигеназды.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: шағын топтар, есептерді шығару, жұптасып жұмыс істеу.

6. Әдебиет:

Қазақ тілінде

Негізгі:

1. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж. Биологиялық химия Қарағанды.-2007.

2. Тапбергенов С.О Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

3. Сейтембетова А.Ж., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

Қосымша:

5. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф.С.М. Адекеновтің ред. Басшылығымен.- Астана, 2003

6. Сеитов З.С., Биологиялық химия, 2007.

Орыс тілінде

Негізгі:

9. Тапбергенов С.О. Медицинская биохимия, - Астана,2001.

10. Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. Биологическая химия.-М., 2005, 2007.

11. Биохимия, под ред.Чл.-корр. РАН, рпроф. Е.С.Сервина.-М., 2005, 2007.

12. Николаев А.Я. Биологическая.-химия. М.,2004.

Қосымша:

1. Тапбергенов С.О, Тапбергенов Т.С Медицинская и клиническая биохимия. –Павлодар, 2004.

2. Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. Метаболические основы питания с курсом общей биохимии- Алматы, 1998,2008

3. Марри Р., ГренерД., Мейес П., Родуэлл В. Биохимия человека. 2003

4. Кольман Я., Рем К-Г.Наглядная биохимия. М.:Мир, 2004.

5. Биохимия. Тесты и задачи: Учебное пособие для студентов медвузов, под ред. Чл.- корр. РАН, проф. Е.С.Северина.-М.,2005.

6. Биохимия в вопросах и ответах. Под. Ред чл.- корр. НАН РК, д.х.н.,

7. Бақылау: (сұрақтар, тесттер, есептер және т.б.)

 

Өз білім деңгейін анықтау арналған жаттығулар:

1. ЦТК оттегісіз жағдайда жұмыс жасай алады ма? Неге?

2. a-кетоглутарқышқылының тотығудан декарбоксилдену реакциясын жазыңыз.

3. ҚСҚ-ның ЦТК-ға ролі.

4. Янтарь қышқылының тотығу реакциясын жазыңыз. Қай фермент катализдеуге қатысады.

5. ЦТК толық жанған кезде қанша молекула НАДН₂ түзіледі, түзілетін жерлерін көрсетіңіз:

6. Энергия алмасуының І және ІІ сатыларының арасында қандай байланыс бар?

7. Клеткада анаэробты жағдай болса ЦТК-ның реакциялары қандай өзгеріске ұшырайды? Неге?

8. Клеткада АТФ саны көп, ал АДФ саны аздау. Биологиялық тотығу тізбегінің жүру жылдамдылығы қалай жүреді? Неге?

9. а) Р/О=2 коэффициент; бұл деген не?

б) Р/О=1 коэффициент; қалай түсіндіруге болады.

10. Энергетикалық алмасудың І, ІІ, ІІІ, ІV-сатыларының бір-бірімен байланыстылығын көрсетіңіз.

11. Флавинферменттер тотыққан кезде 19 кДж энергия бөлінеді. Тотығудан фосфорлану реакциясы жүреді ме?

12. КоQ және цитохромдар ферментті комплекстің құрамына кіреді ме, олардың ролі?

13. Цх а-дан цх в-ға электродтар тасымалдануы мүмкін бе?

14. Флавинферменттер пиридинферменттермен тотыға алады ма?

Ситуациялық есептер

1. Клеткада анаэробты тотығу жүрді. ЦТК-да қандай реакциялар жүреді, қалай жүреді?

2. ЦТК-да 3 молекула НАД тотықсызданады, сол реакцияларды көрсетіңіз

3. a-кетоглутарқышқылының тотығудан декарбоксилденуі, нәтижесінде сукцинил-КоА түзіледі. Реакцияны қандай ферменттер катализдейді.

 

 

Тест сұрақтары:

1. ЦТК субстраты:

а/ лактат

б/ ацетил - КоА

в/ ПЖҚ

г/ глюкоза

д/ бетта-гидроксимай қышқылы

2. ЦТҚ - “метаболиттік қазан” -онда

а/ АСҚ = 2СО₂ + 3НАДН₂ + ФПН₂ + 2АТФ

б/ АСҚ = СО₂ + НАДН₂ + 3ФПН₂ + АТФ

в/ АСҚ = 2СО₂ + 2НАДН₂ + 2ФПН₂ + АТФ

г/ АСҚ = 2СО₂ + 3НАДН₂ + ФПН₂ + АТФ

д/ АСҚ = СО₂ + 4НАДН₂ + 4АТФ

3. АСҚ мен ҚСҚ конденсациялану нәтижесінде түзілетін қосылыс:

а/ альфа-кетоглутар қышқылы

б/ янтарь қышқылы

в/ лимон қышқылы

г/ алма қышқылы

д/ изолимон қышқылы

4. Лимон қышқылы дегидратацияланған кезде түзілетін қосылыс:

а/ изолимон қышқылы

б/ цис-аконит қышқылы

в/ альфа-кетоглутар қышқылы

г/ янтарь қышқылы

д/ фумар қышқылы

5. Цис-аконит қышқылына суды қосқанда түзілетін қосылыс:

а/ лимон қышқылы

б/ малат

в/ ҚСҚ

г/ сукцинат

д/ изолимон қышқылы

6. Изоцитрат дегидрленеді;

а/ ФП және ФМН әсерінен

б/ убихинон қатысуымен

в/ ФП және ФАД-тың қатысуымен

г/ ФП мен НАД-тың қатысуымен

д/ ПФ және НАД-тың қатысуымен

7. Изоцитрат дегидрленген кезде түзілетін қосылыс:

а/ қымыздық янтарь қышқылы

б/ лимон қышқылы

в/ альфа-кетоглутар қышқылы

г/ алма қышқылы

д/ сукцинил-КоА

8. Қымыздық янтарь қышқылы декарбоксилденгенде түзіледі:

а/ янтарь қышқылы

б/ альфа-кетоглутар қышқылы

в/ сукцинил-КоА

г/ лактат

д/ алма қышқылы

9. Альфа-кетоглутар қышқылы тотығудан декарбоксилденген кезде түзіледі:

а/ янтарь қышқылы

б/ лимон қышқылы

в/ сукцинил-КоА

г/ лактат

д/ алма қышқылы

10. ЦТК-да АТФ түзілетін реакция:

а/ тотыға фосфорлану

б/ ГТФ + АДФ

в/ АМФ + Н₃РО₄

г/ АМФ + ЦДФ

д/ ГДФ + АДФ

11. Янтарь қышқылы дегидрленгенде түзіледі:

а/ сүт қышқылы

б/ ПЖҚ

в/ фумар қышқылы

г/ ацетосірке қышқылы

д/ алма қышқылы

12. Фумар қышқылы гидратацияланған кезде түзіледі:

а/ янтарь қышқылы

б/ ҚСҚ

в/ изолимон қышқылы

г/ алма қышқылы

д/ сүт қышқылы

13. Малатдегидрогеназаның коферментті:

а/ ТГФК

б/ ФМН

в/ НАД

г/ ФАД

д/ НSКоА

14. Алма қышқылы тотыққан кезде түзіледі:

а/ фумар қышқылы

б/ сүт қышқылы

в/ ҚСҚ

г/ цис-аконит қышқылы

д/ янтар қышқылы

15. БТ-тотығу-тотықсыздану реакцияларының нәтижесінде:

а/ СО₂ түзіледі

б/ аммиак түзіледі

в/ субстрат тотығып эндогенді су және энергия түзіледі

г/ энергияны пайдалану арқылы субстрат тотығады

д/ су мен СО₂ түзіледі

16. БТ тізбегіндегі неше қабысу нүктелері бар:

а/ 5

б/ 12

в/ 1

г/ 9

д/ 3

17. Оттегінің молекуласы иондалу үшін қажет:

а/ 12 е

б/ 6 е

в/ 2 е

г/ 4 е

д/ 3 е

18. Тотығудан фосфорлану дегеніміз:

а/ АТФ-ң АМФ пен фосфор қышқылынан түзілуі

б/ БТ энергиясын пайдалану арқылы АТФ-ң АМФ пен фосфор қышқылы түзілуі.

в/ АТФ-ң АМФ пен пирофосфаттан түзілуі

г/ АТФ-ң АДФ пен УМФ түзілуі

д/ АТФ-ң АДФ және АМФ түзілуі

19. Қалыпты жағдайда Р/О коферментті тең:

а/ 2, егер субстрат ПФ тотықса

б/ 4,егер субстрат ФП тотықса

в/ 3,егер субстрат ФП тотықса

г/ 3,егер субстрат ПФ тотықса

д/ 1,егер субстрат ПФ тотықса

20. АСҚ СО₂-мен Н₂О дейін толық тотыққан кезде түзіледі:

а/ 15 АТФ

б/ 3 АТФ

в/ 12 АТФ

г/ 30 АТФ

д/ 9 АТФ

21. БТ пен ТФ байланыстырмайтын заттар (байланысуын бұзатын заттар) олар:

а/ БТ пен ТФ қабысуын бұзады

б/ АТФ энергиясының түзілуіне мүмкіндік жасайды

в/ АТФ-ң ыдырауын күшейтеді

г/ сіңіру жылдамдығын төмендетеді.

д/ клеткаға заттардың енуін бұзады

22. ТФ процесінде АТФ түзілуіне қажет энергия:

а/ 10 кДж

б/ 5 кДж

в 18 кДж

г/ 27 кДж

д/ 33 кДж

 

23. Оксидазды тотығу нәтижесінде түзіледі:

а/ СО₂ және су

б/ тотыққан субстрат, су және энергия бөлінеді

в/ гидроксилденген субстрат пен су

г/ тотыққан субстрат пен су

д/ альдегидтер мен кетондар

24. Пероксидазды тотығу кезінде түзіледі.

а/ СО₂ және су

б/ тотыққан субстрат, су және энергия бөлінеді

в/ гидроксилденген субстрат және су

г/ тотыққан субстрат және су

д/ альдегидтер мен кетондар

 

 

1.Тақырыбы: Көмірсулар алмасуы. Қорытылуы мен сіңірілуі. Анаэробты гликолиз. Глюконеогенез.

2. Мақсаты:Студенттер көмірсулардың қорытылуы және сіңірілуі жөнінде, бауырда гликогеннің синтезделуінің және жұмсалуының физиологиялық маңызын, сонымен қатар қандағы глюкозаның деңгейін реттеуші негізгі процесстердің бірі екендігі жөнінде, гликолиз кезінде жүретін реакциялардың мәнімен ретілігін түсіне білуі қажет.

 

3. Оқыту мақсаты:Адам организмінде тағам көмірсулары қорек ретінде маңызды орын алады. Сол себепті келешек дәрігерге тағам арқылы қандай моносахаридтер, дисахаридтер, полисахаридтер организмге түсіп тұрады және ас қорыту жолдарында олар қалай ыдырайды,сіңіріледі, қандай метаболизмге ұшырайтынын білу өте маңызды. Патологиялық жағдайда, яғни жүректің ишемиялық ауруларында, инфаркттарда, гипоксиялық жағдайда организмде анаэробты гликолиз күшейеді. Қатерлі аурулар кезінде организмде анаэробты гликолиз-негізгі энергия көзі болып табылады.

Бұл аурулардың этиологиясын және патогенезін анықтау үшін, көмірсу алмасуының метаболизмін білу үшін қажет.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Тағамдағы көмірсулар, классификациясы, маңызы.

2. Көмірсулардың қорытылуы, көмірсуларды қорытуға қатысатын ферменттер.

3. Көмірсулардың сіңірілу механизмдері, сіңірілгеннен кейінгі тағдыры.

4. Гликогеногенез, гликогенолиз, глюконеогенез процесстерінің маңызы.

5. Гликогенолиз, гликогенолиздің жолдары маңызы, оларды жүргізетін ферменттер,

(фосфорилаза, ц АМФ, протеинкиназа).

6. Бауырдағы фосфоролиздің ерекшеліктері.

7. Глюкозаның анаэробты ыдырауы, реакциялар реті, маңызы.

8. ПЖҚ-ң тотығудан декарбоксилденуі, пируватдегидрогеназды комплекстің құрылысы.

9. Сүт қышқылының тағдыры. Кори циклі, маңызы.

10. Пастер эффектісі, маңызы.

11. Қандағы глюкозаның қалыпты мөлшері. Бауырдың көмірсу алмасуындағы ролі.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: құзіреттіліктерді меңгеру бойынша тиімді кері байланыс, шағын топтарда оқыту SGL, мәселелерге/есептелген негізделген оқыту TaskBL

6. Әдебиет:

Орыс тілінде:

Негізгі:

1.Тапбергенов С.О. Медицинская биохимия.- Астана, 2001.

2.Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. Биологическая химия.- М.,2005, 2007.

3.Биохимия, под ред. Чл.-корр. РАН, проф. Е.С. Северина.- М.,2005, 2007.

4. Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. Метаболические основы питания с курсом общей биохимии – Алматы, 1998, 2008

Қосымша:

1.Тапбергенов С.О, Тапбергенов Т.С. Медицинская и клиническая биохимия.-Павлодар,2004.

2.Марри Р., Греннер Д., Мейес П., Родуэлл В. Биохимия человека. 2003

3.Кольман Я., Рем К-Г. Наглядная биохимия.- М.: Мир, 2004.

4.Биохимия. Тесты и задачи: Учебное пособие для студентов медвузов, под ред. Чл.-корр. РАН, проф. Е.С. Северина.- М.,2005.

5.Биохимия в вопросах и ответах. Под. Ред. чл.-корр. НАН РК, д.х.н.,

проф. С.М. Адекенова. -Астана, 2003.

Қазақ тілінде:

Негізгі:

1.Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды.-2007.

2. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

2.Сеитов З.С., Биологиялык химия, 2007

3.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

Қосымша:

1.Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана,2003.

Ағылшын тілінде:

1. Lehninger «Principles of biochemistry», Fourth Edition, David L.Nelson, Michael M. Cox, 2005.

2. Murray R.K., Granner D.K., Mayes P.A., Rodwell V.W., Harpers Biochemistry.1988.

3. Saini A.S., Kaur J., Textbook of biochemistry.- New Delhi,1995.

7. Бақылау: (сұрақтар, тесттер, есептер және т.б.)

Өзіндік жұмысқа арналған жаттығулар

1. Лактаза, сахараза, мальтаза ферменттерінің катализдейтін реакцияларын жазыңыз. Бұл ферменттер қандай ас қорыту сөлдерінде кездеседі? Оларға сипаттама.

2. Неге аш ішекте моносахаридтер әр түрлі жылдамдықпен сіңіріледі?

3. Қандай ас қорыту сөлдерінде амилаза ферменті кездеседі? Қай реакцияны катализдейді? Бұл ферментке жалпы сипаттама беріңіз.

4. Бауырдағы гликогеннің фосфоролизі басқа органдармен ткандардағы гликогеннің ыдырау процесстерінен айырмашылығы

5. Бауырда қандай процесстер жүреді?

6. Анаэробты гликолиз кезінде түзілген НАДН₂-нің тағдыры.

7. Анаэробты гликолиз кезінде түзілген сүт қышқылы қандай өзгерістерге ұшырайды?

Ситуациялық есептер

1. Ауыр жұмыстан соң, адамның бұлшық етінің қатты ауырғаны байқалды. Бұл неге байланысты? Бұл жағдайда сіз қандай кеңес бересіз?

Лабораториялық жұмыстар

Сүйек қаңқасы бұлшық етіндегі гликолизді зерттеу.

Топ студенттеріне ет салынған фарфорлы ыдыс беріледі. 1-тәжірибеге, 1-бақылауға арналған. Қатар отырған екі студенттің біреуі бірінші варианттан, ал екінші студент екінші варианттан алып етті езгілейді. Өте мұқият шикізатқа 0,5 %-тік глюкоза ертіндісінен 5 мл қосамыз. Ыдыстағы гомогенатты жақсылап араластырып үлкен пробиркаға саламыз. Сонан соң бақылау пробиркасына (ТХУ)үшхлорлы сірке қышқылы ерітіндісінен 2 мл құйып, екі пробиркаға 10 тамшыдан вазелин майын тамызамыз. 37^оС термостатта 45 минут бойы ұстаймыз. Осы уақыт аралығында Вольгемут методы бойынша альфа амилазаның активтілігін анықтаймыз.

Сүт қышқылының түзілуімен аяқталатын глюкозаның анаэробты тоттығуы гликолиз деп аталады.

С₆Н₁₂О₆ 2СН₃СНОНСООН

Глю сүт қышқылы

Жұмыс барысы: Бұлшық еттерді тез қайшымен майда бөліктерге бөліп, келіде шыны құммен қосып, біртектес масса түзілгенше араластырады. Екі бөлу воронкасына көрсетілген тәртіп бойынша мына реактивтер құйылады:

 

	РЕАКТИВТЕР БӨЛУ ВОРОНКАЛАРЫ	ТӘЖІРИБЕ	БАҚЫЛАУ
1. 2.	Бұлшық ет массасы 0,5% глюкоза	- 1 см (10 мл)	1 г 10 мл
	шайқаймыз	37°С температуралы термостатта 1 сағат
3.   4. 5.	2% үшхлорлы сірке қышқылының ерітіндісі Вазелин май 2% ТХУ	- 1 см 4 мл	4 мл 1 см -

 

Инкубация біткеннен кейін таза колбаға ерітінділерді сүземіз де сүт қышқылын анықтауға арналған Уффельман ракциясын жасаймыз. Тәжірибелік және бақылау пробиркаларының түсінік ерекшеліктерін бақылау арқылы тканьдегі гликолиз жылдамдығын анықьауға болады.

Уффельман реакциясы:

Пробиркаға Уффельман реактивінен 10-15 тамшы және сондай мөлшерде дистилденген су құйылады да алдыңғы жұмыс барысында дайындалған белоксыз сүзіндіден 3-5 тамшы қосамыз. Егер ерітіндіде сүт қышқылы бар болса Уффельман реактивінің күлгін түсі жасыл сары түске ауысады.

 

 

Тест сұрақтары

 

1. Крахмал мен гликогенді ыдырататын ферментті атаңыз:

а) мальтаза г) липаза

б) a-амилаза д) сахараза

в) пепсин

2. Көмірсулардың қорытылуы жүреді:

а) трансферазалардың әсерінен г) пептидгидролазалардың әсерінен

б) метилтрансферазалардың әсерінен д) оксидоредуктазалардың әсерінен

в) гликозидазалардың әсерінен

3. Лактозаның құрамына кіретін моносахаридтерді атаңдар:

а) фруктоза, галактоза г) манноза, глюкоза

б) галактоза, фруктоза д) глюкоза, пентоза

в) глюкоза, галактоза

4. Дисахарид мальтозаның құрамында:

а) пентоза, фруктоза г) галактоза, пентоза

б) галактоза, фруктоза д) глюкоза, глюкоза

в) глюкоза, галактоза

5. Сахароза гидролизденеді:

а) сахаразаның әсерінен г) липазаның әсерінен

б) аргиназаның әсерінен д) эстеразаның әсерінен

в) мальтазаның әсерінен

6. Дисахарид сахарозаның құрамы:

а) глюкоза, фруктоза г) галактоза, пентоза

б) галактоза, фруктоза д) глюкоза, глюкоза

в) глюкоза, галактоза

7. Анаэробты гликолиздің соңғы өнімі:

а) 2 молекула лактат г) 2 молекула АСҚ

б) 2 молекула ПЖҚ д) 2 молекула ҚЯҚ

в) 2 молекула ҚСҚ

8. Анаэробты гликолиз кезінде түзілген ПЖҚ тотығады:

а) лактат түзілуге қатысады

б) организмнен сыртқа шығарылады

в) митохондрияға тасымалданады және тотығудан декарбоксилденеді

г) митохондрияға тасымалданады және лактатқа айналады

д) этил спиртіне айналады

9. Глюкозаның анаэробты тотығуы жүреді:

а) митохондрияда

б) цитоплазмада

в) митохондрияда және цитоплазмада

г) эндоплазматикалық ретикулада

д) цитоплазмада және рибосомада

10. Гликогеногенез:

а) глюкозадан гликогеннің түзілуі г) белоктардан глюкозаның түзілуі

б) гликогеннің ыдырауы д) глюкозаның ыдырауы

в) липидтерден глюкозаның түзілуі

11. Глюконеогенез:

а) көмірсу емес заттардан глюкозаның түзілуі

б) гликогеннің синтезі

в) крахмалдың синтезі

г) белоктың синтезі

д) мочевинаның синтезі

12. Гликогенолиз:

а) глюкозаның ыдырауы г) сахарозаның ыдырауы

б) гликогеннің ыдырауы д) белоктың ыдырауы

в) сүт қышқылының ыдырауы

 

13. Организмде глюкостатикалық қызметті атқарады:

а) бүйрек г) қан

б) бауыр д) көкбауыр

в) ішек қабырғасы

14. АТФ синтезіне жұмсалатын төменде көрсетілетін заттарды атаңыз, гликолиз кезінде (субстраттан фосфорлану реакциясын):

а) ФГА және ДОАФ

б) фрутоза-6-фосфат және фруктоза-1,6-дифосфат

в) глюкоза және глюкоза-6-фосфат

г) 1,3 дифосфоглицерат және 3 фосфоглицерат

д) дифосфоглицерат және фосфенолпируват

15. Глюкоза-6-фосфатқа глюкоза тотығады:

а) киназаның әсерінен г) мальтазаның әсерінен

б) аргиназаның әсерінен д) лактазаның әсерінен

в) сахаразаның әсерінен

16. Тканьдегі глюкозаның негізгі тотығатын жолдары:

а) гликолитикалық және пентозофосфатты

б) пентозофосфатты жәнн гликогеноз

в) гликолитикалық және гликогенолиздік

г) гликогенолиз және гликолиз

д) гликолиз және гликогенез

17. Химиялық табиғаты жағынан глюкоза:

а) липид г) пептид

б) көмірсу д) фермент

в) белок

18. Галактоза мен глюкозаның сіңірілу жолы:

а) градиенттердің концентрациясына байланысты диффузиялық

б) диффузиялық градиенттердің концентрациясына қарсы

в) активті транспорт жолы арқылы фосфорлану АТФ-ке байланысты,

градиенттердің концентрациясына қарсы

г) активті сіңірілу фосфорланусыз градиенттердің концентрациясына қарсы

д) диффузды фосфорлану

19. Фруктоза мен пентозаның сіңірілу жолы:

а) пассивті жол диффузия арқылы градиенттердің концентрациясына

байланысты

б) активті транспорт фосфорлану жолы градиенттердің концентрациясына

байланысты

в) пиноцитоз жолы арқылы

г) фосфорлану жолы градиенттердің концентрациясына қарсы

д) фосфорлану жолы арқылы жай диффузиялық

20. Қалыпты жағдайда глюкозаның мөлшері:

а) 5,4-6,7 ммоль/л г) 3,3-8,0 ммоль/л

б) 4,0-7,5 ммоль/л д) 4,3-6,8 ммоль/л

в) 3,3-5,6 ммоль/л

 

1.Тақырыбы: Аралық алмасу. Аэробты гликоз. Глюкозаның пентозофосфатты жолмен ыдырауы. Қанның құрамында глюкозаны анықтау.

2. Сабақтың мақсаты:Организмде глюкозаның катаболикалық процесстерге ұшырауы және оның энергетикалық тиімділігі жөнінде және гликогеннің алмасуы, глюкозаның реттелуі және көмірсу алмасуларының бұзылу жолдары туралы түсінік қалыптастыру.

3. Оқыту мақсаты:Аэробты гликолиз ми тканінің негізгі энергия көзі болып табылады. Аэробты гликолиздің жүру жолдарын, қанның құрамында глюкозаның қалыпты жағдайда тұрақты мөлшерін, не себепті глюкозаның тұрақты мөлшері гомеостаз үшін қажеттілігін, аэробты гликолиздің энергетикалық шығымдылығын-келешек дәрігер білу керек және де келешек мамандарға глюкозаның пентозофосфатты жолмен ыдырауын, организмге биосинтетикалық процесстерге қолданылатын субстратты энергияларды, глюкозаның ыдырау жолдарын білудің маңызы зор.

Негізгі биологиялық зерттеулер қатарына қан құрамындағы глюкозаның деңгейін анықтау тәсілі де кіреді, сондықтан болашақ дәрігерлерге қан құрамындағы глюкозаны анықтау тәсілдерін білу және анализді дұрыс шеше білудің диагностикалық маңызы зор.

Гликогеннің алмасуы, глюкозаның қанның құрамында реттелуін және көмірсу алмасуының бұзылу жолдарын студенттерге оқытып үйрету.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Глюкозаның тканьдердегі өзгерістерге ұшырауы. Глюкозаның ыдырауының негізгі жолдары.

2. Глюкозаның гликолитикалық ыдырау жолдары.

а/ аэробты гликолиз, түсінік процесстің орналасқан жері.

б/ ПЖҚ-ға дейінгі жүретін реакциялардың реті. Энергетикалық тиімділігі.

в/ ПЖҚ-ның тотығудан декарбоксилденуі, пируват-дегидрогеназды комплекс құрамына кіретін витаминдер. Реакцияның энергетикалық шығысы.

3. Цитазоль және митахондрий ферменттерінің аэробты глюколиз кезіндегі өз-ара байланыстары.

4. Шөрнек механизмдерінің биологиялық ролі.

а/ глицерофосфатты шөрнек механизмі.

б/ малатты шөрнек механизмі.

5. Көмірсулардың тотығуының ЦТК, БТ, ТФ-мен байланыстылығы.

6. Глюкоза аэробты жолмен тотыққандағы энергетикалық шығымы.

7. Глюкозаның петозофосфатты жолмен тотығуының биологиялық ролі. Осы процесске қатысатын ферменттер.

8. Көмірсу алмасуындағы бауырдың ролі.

9. Көмірсу алмасуының соңғы өнімдері. Олардың түзілуін қамтамасыз ететін процесстер. Бөлінуі.

10. “Қандағы қант” деген ұғымды қалай түсінесіз. Оның мөлшері қандай? Гипергликемия. глюкозурия дегеніміз не? Глюкозаның бүйректегі деңгейі қандай?

11. Көмірсу алмасуының бұзылыстары. Гликогеноздар, түрлері.

12. Гликогеногенез, гликогенолиз, глюконеогенез – бұл процесстердің маңызы.

13. Гликогеннің алмасуы, түсінік, маңызы.

14. Гликогенолиз, гликогенолиздің жүру жолдары, фосфорилазаның ролі, гликогеннің ыдырау процесі кезінде протеинкиназаның және ц-АМФ маңызы.

15. Бауырда фосфорилазаның ерекшелігі, қатысатын ферменттер.

16. Қанның құрамында глюкозаның реттелуі.

17. Көмірсу алмасуының реттелуі.

18. Көмірсу алмасуында бауырдың ролі.

 

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: құзіреттіліктерді меңгеру бойынша тиімді кері байланыс, шағын топтарда оқыту SGL, мәселелерге/есептелген негізделген оқыту TaskBL

6. Әдебиет:

Орыс тілінде:

Негізгі:

1.Тапбергенов С.О. Медицинская биохимия.- Астана, 2001.

2.Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. Биологическая химия.- М.,2005, 2007.

3.Биохимия, под ред. Чл.-корр. РАН, проф. Е.С. Северина.- М.,2005, 2007.

4. Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. Метаболические основы питания с курсом общей биохимии – Алматы, 1998, 2008

Қосымша:

1.Тапбергенов С.О, Тапбергенов Т.С. Медицинская и клиническая биохимия.-Павлодар,2004.

2.Марри Р., Греннер Д., Мейес П., Родуэлл В. Биохимия человека. 2003

3.Кольман Я., Рем К-Г. Наглядная биохимия.- М.: Мир, 2004.

4.Биохимия. Тесты и задачи: Учебное пособие для студентов медвузов, под ред. Чл.-корр. РАН, проф. Е.С. Северина.- М.,2005.

5.Биохимия в вопросах и ответах. Под. Ред. чл.-корр. НАН РК, д.х.н.,

проф. С.М. Адекенова. -Астана, 2003.

Қазақ тілінде:

Негізгі:

1.Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды.-2007.

2. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

2.Сеитов З.С., Биологиялык химия, 2007

3.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

Қосымша:

1.Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана,2003.

Ағылшын тілінде:

1. Lehninger «Principles of biochemistry», Fourth Edition, David L.Nelson, Michael M. Cox, 2005.

2. Murray R.K., Granner D.K., Mayes P.A., Rodwell V.W., Harpers Biochemistry.1988.

3. Saini A.S., Kaur J., Textbook of biochemistry.- New Delhi,1995.

7. Бақылау: (сұрақтар, тесттер, есептер және т.б.)

Өзіндік жұмысқа арналған жаттығулар

1. Пирожүзім қышқылының тотығудан декарбоксилдену реакциясын жазыңыз. Бұл реакцияға қандай ферменттер қатысады? Қандай витаминдер бұл ферменттердің құрамына кіреді?

2. Глюкозаның аэробты ыдырауы кезінде қанша НАД тоттықсызданады? және олардың тағдыры.

3. Глюкозаның аэробты ыдырауы кезінде қанша АТФ түзіледі? Қай этаптар кезінде?

4. Көмірсу алмасуында ЦТҚ-ның, БТ-нің; ТФ-дың ролі.

5. Пентозды тотығуға қатысатын дегидрогеназа ферменттерінің коферменті, олардың маңызы?

Ситуациялық есептер.

1. Ауру адамда витамин В₁-дің гиповитаминозы көрсетілген. Көмірсу алмасуының өзгеруін анықтаңыз.

2. Қан құрамында глюкозаның мөлшері 2,5-9,7мм/л-ға тең. Бұл жағдай қалай аталады? Бұл кезде бауырда қай процесс жылдам (тез) жүреді-гликогеногенез немесе гликогенолиз?

Лабораториялық жұмыстар.

Орто-толуидинді әдіс бойынша глюкозаны анықтау

Глюкоза мен орто-толуидинді қышқылды ортада қыздырғанда көкшіл жасыл түсті қосылыс пайда болады.

Жұмыс бырысы: 1.Белоксыз сүзіндіні алу. Пробиркаға 1мл 5% үшхлорлы сірке қышқылының ертіндісін құйып және оның үстіне 0,1мл микропипеткамен саусақтан алынған қанды қосамыз.

Тамызғышты бірнеше рет пробирканың ішіндегі сұйықтықпен жуамыз. Пробиркадағы сұйықты жақсылап араластырып суға шыланған қағаз сүзгіш арқылы сүземіз. Қышқыл ортода белоктар тұнбаға түсіп, ал глюкоза сүзінді түрінде қалады.

2) Түрлі түсті реакциясы. 3 пробиркаға мына реактивтерді құямыз.

 

Реактивтер Пробиркалар	Тәжірибе	Бақылау	Стандарт
Белоксыз сүзінді Глюкозаның стандартты ертіндісі. (200мг%) Үшхлорлы сірке қышқылының 5% ертіндісі Сірке қышқылындағы орто-толуидин	0,2 мл —   — 2мл	— —   0,2мл 2мл	— 0,2мл   — 2мл

 

Пробиркаларды фольгамен қапталған тығындармен жауып, 8 минутқа қайнаған су моншасына қойылады. Суық суда 20⁰С-қа дейінгі бөлме температурасында салқындатып 1 және 3-ші пробиркадағы көкшіл жасыл түске боялған сұйықтарды салқындатылғаннан кейін 30 минут соң ФЭК-те.

Есептеу мына формуламен жүргізіледі.

 

200 х Ех х 10

Х = Ест = мг%.

Х - зерттелетін қандағы глюкозаның мөлшері мг%

Е_х - тәжірибелік сынаманың экстинциясы

Е_ст- стандартты сынаманың экстинциясы

200- глюкозаның стандартты ертінді