ДӘРІС № 12

 

Тақырып: Фармацевтикалық тауарлар мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың сапасын және тұтынушылық қасиетін анықтайтын факторлар

Мақсаты: Бастапқы материалға қойылатын негізгі талаптарды; медициналық және фармацевтикалық тауарлардың сапасы мен тұтынушылық қасиетін анықтайтын факторларды қарастыру

 

Дәріс жоспары:

1. Материалдарға және дайын өнімдерге қойылатын талаптар.

2. Материалдар мен дайны өнімдердің қасиеті:

· физикалық;

· химиялық;

· физико-химиялық;

· биологиялық;

· технологиялық;

· функционалдық;

· эксплуатациялық.

Дәріс тезисі:

Медициналық және фармацевтикалық тауарларға қойылатын талаптар өте жоғары және олардың қолданылу спецификасымен анықталады. Және де оларды дайындау үшін шикізат немесе жартылай фабрикат түрінде қолданылатын материалдарға да қойылатын талаптар жоғары

Әрбір нақты жағдай үшін бұл талаптар материалдарға берілген стандарттарда көрсетіледі. Онда материалдың құрамы, физикалық және химиялық тұрақтылары, механикалық қасиеттері, сыртқы орта факторларына тұрақтылығы және т.б. регламенттеледі. Онан басқа, медициналық мақсатта қолданылатын бұйымдарға қойылатын ерекше талаптарға байланысты арнайы қасиеттерінің көрсеткіштері регламенттеледі:

· адам ағзасының тіндеріне және ортасына қатысты улы болмауы;

· адам ағзасының тіршілік қызметінің факторларының әсеріне тұрақты болуы;

· асептикалық және стерильді өңдеуге тұрақты болуы.

Түріне және қолданылуына байланысты бұл талаптар кеңейеді.

Материталдар мен олардан жасалған дайын өнімдердің қасиеттерін бірнеше түрге бөледі: физиккалық, химиялық, физико-химиялық, биологиялық, технологиялық, функционалдық, эксплуатациялық. Материалдардың механикалық, химиялық және технологиялық қасиеттері бір-бірімен тығыз байланысты. Мұнан басқа, тауартануда тұтынушылық қасиеттерін бөледі, оларға да тұтыну процесінде тауардың қандай да бір ерекшелігін сипаттайтын осы қасиеттер жатады.

Физикалық қасиеттеріне жатады: массасы (масса, тығыздығы, меншікті үлесі), агрегаттық күйі (қатты дене, сұйықтық, газ, эмульсия), механкалық қасиеттері (беріктігі, пластикалығы, қаттылығы, серпімділігі, тұтқырлығы), термиялық қасиеттері (жылу өткізгіштігі, термиялық кеңеюі, термиялық тұрақтылығы, отқа тұрақтылығы), оптикалық қасиеті (түсі, ашықтығы, түстің қанықтығы), акустикалық қасиеттері (дыбыс жылдамдығы, дыбыс жоғарылығы, дыбыс күші және интенсивтілігі), электрлік қасиеттері (электр өткізгіштігі, меншікті электр кернеуі).

Химиялық қасиеті материалдар мен дайын өнімнің әртүрлі химиялық заттар мен орталарға тұрақтылығыны сипаттайды. Олар материал мен бұйымның технологиялық өңдеу режимдеріне, сонымен бірге эксплуатация кезіндегі іс-әрекетіне әсерін тигізеді және қызмет мерзімін немесе жарамдылық мерзімін анықтайды. Оларды сипаттайтын көрсеткіштерге келесілер жатады: суға тұрақтылығы, қышқылға тұрақтылығы, сілтіге тұрақтылығы, атмосфера әсеріне тұрақтылығы, тотықтандырғыштардың, тотықсыздандырғыштардың және органикалық еріткіштердің әсеріне тұрақтылығы.

Медициналық мақсатта қолданылатын материалдар мен бұйымдардың маңызды физикалық-химиялық көрсеткіштеріне сорбция және өткізгіштігі жатады. Сорбция материалдың табиғатына және адсорбенттің меншікті бетіне, адсорбаттың табиғаты мен концентрациясына, олардың ылғалдылығы мен температурасына байланысты болады.

Өткізгіштігі – мембрана арқылы заттардың ауысу процесін сипаттайтын түсінік, ол бөлім шекарасындағы концентрацияның әртүрлілігімен негізделеді.

Материалдардың биологиялық қасиеттері олардың қоршаған ортаға әсерімен және де қандай да бір организмдердің оларда өмір сүруіне немесе дамуына жарамдылығымен анықталады. Тауарлардың, әсіресе органикалық текті тауарлардың, микроорганизмдердің әсеріне тұрақты болуы олардың сапасын бағалау кезіндегі өте маңызды көрсеткіші.

Микроорганизмдердің әсеріне тұрақтылығын жоғарылату және оларға шіруге қарсы қасиеттерді беру үшін материалдар мен бұйымдар арнайы антисептикалық заттармен өңделеді. Тауарлардың биологиялық қасиетін білу бума түрін, тасымалдау шарттарын, сақтау жағдайоарын және эксплуатациясын анықтау үшін қажет.

Материалдардың технологиялық қасиеттері олардан бұйымды дайныдаудың әртүрлі технологиялық әдістерін негіздейді.

Эксплуатациялық қасиеттері тек материалдардың қасиеттеріне ғана емес, сонымен бірге медициналық бұйымдардың эксплуатациясына да байланысты болады. Материалдардың көптеген сипаттамалары бұйымның эксплуатациясының ұзақтығына тікелей немесе жанама түрде әсерін тигізеді. Сақтау және эксплуатация шарттары бұйымның коррозия, эрозия, тозу және жарамдылық мерзімдерін зерттеу кезіндегі анықтаушы шарттар болып табылады.

Тұтынушылық қасиеттеріне тұтыну, тасымалдау, сақтау және оларға күтім жасау кезіндегі тауарлардың қандай да бір ерекшелігін сипаттайтын қасиеттер жатады. Тұтынушылық қасиеттері және олардың көрсеткіштері бұйымның қолданылу тиімділігін, әлеуметтік маңызын, практикалық пайдалылығын, қолдануға ыңғайлылығын, зиянсыздығын және эстетикалық жетіллуін анықтайды. Табиғи қасиеттерімен біріге отырып олар тауардың сапасын негіздейді.

Материалдардың декоративтік қасиеті – маңызды тұтынушылық қасиеттерінің бірі. Олар бұйымның сыртқы түрімен анықталады және оның сыртқы суретіне, текстурасына, беттерін өңдеу тәсілдеріне, жабындары мен рельефтерінің болуына байланысты болады.

 

ДЕБИЕТ

1. О.А.Васнецова. Медицинское и фармацевтическое товароведение.- Москва: «ГЭОТАР-Медиа», 2005.

2. Умаров С.З., Наркевич И.А., Костенко Н.П., Пучинина Т.Н. Медицинское и фармацевтическое товароведение. – Москва: ГЭОТАР-MED, 2004.

 

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ (кері байланыс)

1. Медициналық бұйымдарға қандай талаптар қойлыады?

2. Материалдар мен дайын өнімдерді ңқасиеттері қалай бөлінеді?

3. Физикалық қасиеттеріне не жатады?

4. Бұйымдар мен тауарлардың тұтынушылық қасиеттері нені сипаттайды?