Значнае месца ў арх.-ры адзначанага перыяду займала культавае дойлідства. Ні цэрквы, ні касцёлы 14 - 1-ай пал. 15 ст. на тэрыт. Бел. не захав. Археал. даследаванні Верхняй царквы ў Гародні, царквы ў Навагародку дазволілі меркаваць, ш. з г. пабудоў пачын.-ца новы этап у бел. культавым дойлідстве, я. уласціва засваенне гатычных традыцый.У сув. з пашырэннем катал.-зму пасля заключэння Крэўскай уніі на ўсёй тэр. Бел. пачалося буд.-тва касцёлаў. Троіцкі касцёл у в. Ішкалдзь (Баранавіцкі р-н) - адзіны помнік бел. культавага дойлідства перыяду стан.-ня гатычнай арх.-ры, я. цалкам захаваўся. Ён быў створ. ≈ у 1471 - 1472 гг. Троіцкі касцёл - кампактная прамавуг. у плане пабудова, накрытая высокім двухсхільным дахам. Вокны паўцыркульныя, праём увахода - стральчатае завяршэнне. Храм аздобл. сіметрычна размешч.-мі плоскімі нішамі.У 15 ст. у гатычным стылі былі створ. касцёлы ў в.Уселюб (Навагрудскі р-н) і ў Іўі, якія захав. да нашых дзён, але ў вын. шматл. перабудоў амаль страцілі свой першапач. выгляд.У культавай арх.-ры кан. 15 - 1-ай пал. 16 ст. з'яўл. новы тып пабудоў - інкастэляваныя храмы, прыстас. да абароны. У г. перыяд пашыраліся міжусобныя сутычкі п.-ж феадаламі, і тады мураваныя храмы стан.-ся сховішчамі для сельскіх жыхароў. Пісьмовыя крыніцы павед., ш. у розных мясцінах Бел. існавалі інкастэляваныя храмы. Пад абарончы храм была перабуд. і Полацкая Сафія. Усім храмам падобнага тыпу былі ўласц. кампактнасць аб'ёму, абарончыя вежы з байніцамі, высокі дах і выразны падзел унутранай прасторы на фартыфікацыйную і культавую часткі. На Беларусі да нашых дзён захаваліся два абарончыя храмы: Сынковіцкая царква-крэпасць і Мураванкаўская (Маламажэйкаўская) царква. Сынков. царква-крэпасць у в.Сынковічы (Зэльвенскі р-н) -- помнік дойлідства кан. 15 - пач. 16 ст. Храм у плане з'яўл. перакошаным прамавуг.-кам з чатырма баявымі вежамі па вуглах. Сцены царквы ўзведз. у тэхніцы гатычнай муроўкі з цэглы. Яна пакрыта высокім двухсхільным дахам з вострымі тарцовымі шчытамі. Шчыт на гал. фасадзе аздоблены розн. па ф.-ме плоскімі атынкаванымі нішамі. Храм быў добра прыстас. да абароны. Яго вежы мелі байніцы рознай ф.-мы, а т/с вінтавыя ўсходы, я. вялі да баявой галерэі, размешч. на завяршэнні сцен. Арх.-ра Сынков. царквы вылуч. выразнымі стылявымі адзнакамі готыкі. Помнік мае значную маст.-ю і гістар. каштоўнасць і ахоўваецца дзяржавай. Не < цікавым збудаваннем абарон. тыпу з'яўл. Мураванкаўская царква-крэпасць (Шчучынскі р-н), я. у навук. літ.-ры набыла яшчэ адну назву - Маламажэйкаўская. Яна была пабуд. у 1-й пал. 16 ст. Да нашага часу царква не захав. цалкам у першапач. выгл., т. ш. яе не раз разбуралі і перабуд. Моцна пашкодж. у час руска-польс. вайны 1654 -1667 гг. і Паўн. вайны, у 19 ст. яна двойчы рамантавалася. Мураванкаўская царква ўяў. сабой амаль квадратную ў плане пабудову з 4-ма цыліндр.-мі вежамі па вуглах. У адрозн. ад Сынков. царквы, яе вежы як бы ўцягнуты ў вуглы, ш. надае кампактнасць пабудове. Храм т/с мае шмат байніц, прыстас. для ручной агнястр.-й зброі. Але тр. адзнач., ш. увогуле інкастэляваныя храмы не маглі процістаяць значнаму войску: тут можна было арг.-ць адпор т. невял. атрадам, я. спусташалі край. Мураванкаўская царква з'яўл. не т. абарончым збуд.-нем, але і выдатна аздобленым храмам. У асн. дэкору яе фасадаў было пакладз. чаргаванне ніш розных абрысаў і велічыні. Пабеленыя нішы выразна кантраставалі з чырвоным фонам цаглянай муроўкі. Дойліды, я. стваралі Мураванкаўскую царкву, адышлі ад суровага ўзору Сынков. царквы і пабуд. > аздоблены храм, дзе нават часткі абарончага прызн.-ня адначас. выконвалі і дэкарат. ф.-цыю. На тэр. Падляшша знах.-ся Супрасльская царква-крэпасць. Пабуд. у якасці абаронч. храма, яна з'яўл. найб. складаным і арыгі. узорам царкоўнай готыкі ВКЛ. Храм быў створ. у 1505-11 гг. на сродкі маршалка ВКЛ Аляксандра Хадкевіча. У адрозн. ад Сынков. і Мураванкаўскай цэркваў, Супрасльскі храм меў 5-ю вежу, я. была размешч. у цэнтры асн. аб'ёму і дамінавала над аст. 4-ма. У інтэр'еры помніка знач. ролю адыгр. фрэскі, выкан. у сяр. 16 ст. групай жывапісцаў, пад кір.-вам сербскага майстра Нектарыя. У 16 ст. царква ўвах.-ла ў комплекс манастыра, дзе складаліся летапісы, свецкія і рэліг. творы, у т. л. Супрасльскі зборнік 1519 г., я. змяшчаў самы поўны спіс Бел.-літоўскага летапісу 1446 г. У 1944 г. царква была разбур. і захав. часткова. Зараз яна аднаўляецца. Барысаглебская царква ў Новагар. была пабуд. у 1519 г. на сродкі гетмана ВКЛ Канстанціна Астрожскага. Для буд.-тва выкар. цэгла, а т/с падмурак храма 12 ст. з валуноў і блокаў вапняку. У 17 ст. да зах. ч.-кі царквы была зробл. прыбудова 2-х вежаў з байніцамі, ш. сведчыць аб прыстас.-ні яе да абароны. Маляўнічы выгляд царкве надав. падлога з квадратных, 6-гранных, ромбапад. зялёных паліваных плітак, а т/с дах з зялёнай і карычн. паліванай дахоўкі. Царква ўяўл. сабой 3-нефавую 2-вежавую пабудову, план асн.-га аб'ёму якой меў прамавуг. ф.-му. 3 усходу яна заканчв. шматграннай апсідай, з захаду да царквы прымыкаў прытвор. У яе арх.-ры выразна вылуч. гатычныя рысы - зорчатыя скляпенні, падпружныя аркі і вокны спічастай ф.-мы, контрфорсы. Спаса-Праабраж. царква ў Заслаўі была пабуд. у сяр. 16 ст. па загаду віленскага ваяводы Івана Глебавіча. Г. 1-нефавая прамавуг. у плане безапсідная пабудова. Да гал. фасада прымыкае 5-ярусная вежа. Унутры і звонку сцены царквы ўпрыг. пілястрамі. Вуглы храма дэкарыраваны рустам, а сцены завярш.-ца атыкам, ш. надае параўн.-на невял. памераў пабудове манументальны выгляд. У 15 - 1-ай пал. 16 ст. былі ўзведз. фарны касцёл у Новагародку, Троіцкі касцёл у Клецку, касцёл Св. Духа ў Гродне, Мікалаеўскі касцёл у в. Геранёны (Іўеўскі р-н), касцёл Св. Міхаіла ў в. Гнезца (Ваўкавыскі р-н).
