Станаул цэнтралізав дзяр і самавызн бел. этнасу у 13-15 стст.

Гэта быу час паступовага складванне ВКЛ як поліэтгічнай дзяржавы, адбываецца станауленне этнічнай самасвядомасці.Гэта час складвання класау- саслоуя феад. Грам.: феадалы, сялянства і мяшчанства.Сістэма улады развмваецца у напрамку федэратыунай дзяржавы шляхецка- дэмакратычнага тыпу. На прцягу 13-15 ст. адбыв. Пераарыентацыя культуры з Візантыйскай на Заходнееурапейскую.Утвар. ВКЛ садзейнічала: адбіццю агрэсіі з боку крыжакоу, складван. Унутр. Рынку, эканамічнаму разв. краіны. У ВКЛ існавала шмат нацыянальных меншасцяу, але беларусы скаладалі большасць(татары, яурэі, палякі, рускія). Да магнатау аднос. Феадалы, што мелі сврй герб і легенду пах. Роду, мелі князскі тытул. Шляхта—сярэднія і дробныя феадалы. Паводле маемасці:паны, баярэ- панцырныя, баярэ- служкі. Мяшчане займаліся земляробствам і гандлем. З 15ст. адбыв. Працэс палітычна- прававой цэнтралізацыі улады. 1461г.-першы сойм, 1468г.- судзебнікі караля Казіміра. Развів. Заканадауства, фарміруецца культура асноуных сац. груп: духавенства. гараджан, сялянства.Складваюцца субкультуры- сярэднявечнае ядро краіны, дух, свет грамадства канцэнтрунцца вакол ідэі супрацьстаяння душы і цела, дабра і зла. У нетрах хрысціянскай ідэі фармір. законы жыцця, рэлігійнай дзейнасці, мастацкай творчасці Сярэднявеччя.

7. Абар х-р манумент. арх Б. сяр. 13-пач 14 стст. (развіццё маст стыляў)

На працэс станаўл. і р.-ця бел. архітэктуры значна паўпл. стараж/рускія традыцыі, а т/с лепшыя дасягненні арх.-ры зах/еўр. краін. Шырокае расп.-не на Бел. набыла готыка - маст. стыль, запазыч. у Зах. Еўр. Готыка з сяр. XII ст. прыйшла на змену раманскаму стылю і атрымала сваю назву ад назвы германскага племені готаў. Арх.-ры належала вызначальная роля ў р.-ці готыкі. Найб. тыповыя гатычныя пабудовы вылучаліся вялікай вастрынёй, стромкім сілуэтам і вертык. лініямі, вітражамі, высокмі вежамі. У гатыч. саборах выкар.-ся багаты дэкор, на фасадах часта мелася вялікае круглае акно (ружа), я. звыч. упрыгожв. скульптурай. Своеас. рысы бел. готыкі заключ. у надзв. доўгім часе яе панавання (2-я пал. XIII - XVI ст.), функцыянальным спалучэнні культавага і абарончага дойлідства, традыцыйным выкар.-ні цаглянай муроўкі з разнаст. абтынкаванымі і пабеленымі плоскімі нішамі, масіўнасці канструкцый і манумент.-ці пабудоў, спалучэнні гатычных і рэнесанс. форм. Готыка на Бел. была прадстаўлена шматл. абарончымі збудаваннямі - замкамі, я. адначас. з'яўл. адміністрац.-мі, паліт., эканаміч. і культур. цэнтрамі. Мураваныя замкі пачалі буд.-ца ў 1-й пал. 14 ст. Старыя драўляныя ўмацаванні не маглі стрымліваць моцнага націску ворагаў. Узнікла абарончая сістэма з замкаў у Лідзе, Новагародку, Крэве, Вільні і Троках. Абарончая сістэма склад.-ся з замкаў розных тыпаў. Адны з іх будаваліся на ўзвышшах, на месцы старых драўляных замкаў. Др. ж размяшчаліся ў нізіннай балоцістай мясц.-ці на штучным насыпе. Г. быў новы тып замкаў, т. зв. кастэлі, запаз. з Захаду. У Зах. Еўр. кастэлем называлі невял. мураваны замак у нізіне, я. выконваў абарончую ф.-цыю. Мясцовыя дойліды прыстасавалі г. тып да сваіх умоў, значна павялічыўшы плошчу замкавага двара, дзе хавалася ў час небяспекі мірнае нас.-цтва.Да тыпу кастэляў належаў Лідскі замак, пабуд. у 30-я гг. 14 ст. Ён быў узведзены на штучным насыпе ў балоцістай сутоцы рэк Лідзеі і Каменкі. Побач з мурамі праходзіў глыбокі роў, я. злучаў абедзве ракі і абараняў замак з боку горада. Асн. абарончае зн.-не мелі сцены, пабуд. з палявога каменя. Верхняя частка сцен з баявой галерэяй і байніцамі была ўзведз. з цэглы. Спач. замак меў адну паўночна-зах. вежу, я. была пабуд. адначас. са сценамі. У кан. 14 - пач. 15 ст. крыжакі ўжо мелі агнястрэльную зброю, таму замкі пачалі прыстасоўваць да новых умоў. Па загаду Вітаўта Лідскі замак быў перабуд. і ператвор. у адзін з наймацн. ва ўсім ВКЛ. Былі пабуд. яшчэ адна вежа і новы вялікі ўваход. Вежы не выступалі за перыметр сцен. Па перыметры замкавых муроў размяшч. 1-павярховыя драўляныя будынкі жылога і гаспадар. прызначэння. Магч., на тэрыт. замка знах.-ся праваслаўная царква.Замак-кастэль існаваў таксама і ў Крэве. Шматл. узгоркі і лагчыны ў наваколлі Крэва паспрыялі ўзвядзенню тут мураванага замка ў кан. 13 - пач. 14 ст. У плане Крэўскі замак меў выгляд прамав.-ка з дзвюма брамамі. Ад Лідскага замка ён адрозн. тым, ш. яго гал. т. зв. Княжацкая вежа выходзіла за перыметр замкавых муроў. Вежа мела не < як 3 паверхі і была прыстас. пад жыллё. На др. яе паверсе знах.-ся княжацкія пакоі. Крэўскі замак - сведка шматл. гістар. падзей. Збуд. у часы Гедыміна, пазней ён стаў рэзідэнцыяй Альгерда. Тут быў забіты Кейстут, знах.-ся ў палоне Вітаўт, а ў 1385 г. адбыл. заключэнне уніі п.-ж Полыпчай і ВКЛ. Замак быў моцна пашкодж. у час руска-польс. вайны сяр. 17 ст. і страціў свае абарончыя ф.-цыі. Канчатк. муры помніка былі разбураны ў ходзе 1-ай сусв. вайны. Крэўскі замак займае асабл. месца ў шэрагу помнікаў бел. дойлідства. Ён спалучыў рысы абарончага збудавання і велікакняжацкай рэзідэнцыі. Умелае выкар.-не ас.-цей мясцовага рэльефу, дасягненняў арх.-рнай думкі Еўропы прывяло да стварэння арыгін.-га і магутнага замкавага комплексу.Акр. буд.-тва кастэляў у 14 - 15 стст. перабуд.-ся і старыя драўляныя нагорныя дзядзінцы. Новагародскі замак існ. у 10 - 17 стст. Ён п. час з'яўл. рэзідэнцыяй вялікіх князёў літоўскіх. Размяшчаўся замак на ўзгорку т. зв. Замкавай гары, акруж. глыбокім ровам і земляным валам, дзе спач. стаялі драўл. сцены. Драўл. пабудовы шмат разоў гарэлі, а потым узн.-ся. У др. пал. 13 ст. была пабуд. абарончая вежа з каменя, я. нагадвала Камянецкую вежу. Пасля аднаго з крыжац. нападаў у кан. 14 ст. вежа была адбудавана амаль поўн., але ўжо не з каменя, а з цэглы. Яе назвалі Шчытоўкай. У кан. 14 ст. былі пабуд. яшчэ 3 мураваныя вежы, злучаныя мураванымі сценамі. Паколькі вады ў замку не было і т. на ўсходнім схіле Замкавай гары білі моцныя крыніцы, над адной з іх была ўзведз. Калодзежная вежа. 3 поўначы на самым стромкім схіле Замкавай гары доўгі час зах.-ся драўл. сцены, ш. тлум.-ца выгадным разм.-нем г. часткі замкавых умацаванняў. Наступны этап перабудовы замка адбыўся ў кан. 15 - пач. 16 ст. у сув. з нападамі крымскіх татар. Была збудавана Дазорная вежа. П.-ж ёй і Шчытоўкай узвялі сцены, т. ч. кольца замкавых збудаванняў было замкнёна. У 16 ст. Новагар. замак з'яўл. адной з самых магутных пабудоў, я. вытрымала шмат варожых нападаў. Да нашага часу захав. т. рэшткі сцен і вежаў.У першай палове XVI ст. зноў назіраецца росквіт замкавай архітэктуры, што ў значнай ступені было звязана з набегамі татар, войнамі з суседнімі дзяржавамі, магнацкімі спрэчкамі, сялянскімі паўстаннямі.У пач. 16 ст. з'яв. Мірскі замак, жамчужына бел. мураванага дойлідства, пабуд. магнацкім родам Ільінічаў па тыпу замкаў-кастэляў. У першых гаспадароў замка не халіла грошай на яго дабудову, і ў 1568 г. ён перайшоў да Радзівілаў, тады замак быў заверш. у стылі рэнесансу. У плане замак блізкі да квадрата з выступаючымі па вуглах вежамі. Пятая вежа мела ўязную браму з пад'ёмным мостам і каванай рашоткай, я. магла хутка спыніць раптоўны напад ворага. Мірскі замак быў добра прыстас. для агнястрэльнай абароны. Яго муры мелі 2 рады байніц, а вежы выкар.-ся для стральбы з цяжкіх гармат. Менав. вежы выконвалі гал. абарончую ф.-цыю: яны былі разліч. на прыцэльны агонь уздоўж муроў. Вежы застав. апошнімі асяродкамі абароны, калі ворагі прарываліся ў замак. Квадратная аснова кожнай вежы паступова пераходз. у 8-граннік. Такая ф.-ма была хар.-рна для замкавых вежаў перыяду росквіту бел. готыкі. Арх.-рнае аздабленне фасадаў кожнай вежы спалучала розныя па ф.-ме і велічыні дэкарат. нішы, і замкавыя муры, па перыметры я. праходзіў дэкарат. пояс з цэглы. У маст. афармленні Мірскага замка выкар. такія прыёмы, як гатычная муроўка, падзел сцен разнаст. па ф.-ме атынкаванымі нішамі. Замак быў адміністрац. цэнтрам Мірскага графства, дзе знах. канцылярыя і турма. Мірскі замак у асн. зах.-ся да нашага часу, і зараз вядзецца рэстаўр. г.а выдатнага помніка бел. дойлідства.Акр. мураваных замкаў удаскан.-ся і перабуд.-ся драўл. замкі ў Полацку, Берасці, Мінску, Гомелі, Мсціславе і інш. гарадах. Замкі, інш. абарончыя збуд.-ні меліся амаль ва ўсіх гарадах. Вось чаму Бел. сяр/вечча назыв. краінай замкаў.