ЗЕРЕ – ТМИН

Халықшаруашылығындағы маңызы. Зере жемістерінде кондитер өндірісінде, медицинада, парфюмерияда, ликер мен арақ дайындауда пайдаланылатын 4-7% эфир майы болады. Алынатын тмин майының негізгі құрам бөлігі карвоннан (50-65%) және 35% дейін лимоненнен тұрады.

Эфир майынан бөлек тмин жемісінен 22% дейін сұйық май (өсімдік майы) алынады және оны техникалық мақсаттарда пайдаланады.

Тминнің бағалы түрлері Ресейдің, Беларуссияның және Кавказдың ылғалды шалғынды жерлерінде кездеседі, ал мәдени тмин ТМД елдері арасында Батыс Украинада себіледі. Орташа өнімі гектарына 8-10 ц құрайды.

Морфологиялық сипаттамасы, биологиялық ерекшеліктері, сорттары. Зере (Carum carvi) – Балдыркөктер тұқымдасына (Apiaceae) жататын екіжылдық өсімдік.

Тіршілігінің бірінші жылында қуатты кіндік тамыры мен жатаған жапырақтар пайда болады, ал екінші жылы жеміс береді. Сабағы – тік өседі, биіктігі 50-70 см, ортасы қуыс, бұтақты. Жапырағы – кезекті, үштік қауырсынды, тілікті. Гүл шоғыры – күрделі шатыршагүл. Гүлдері –ақ, ұзын гүлсағақты. Жемісі – біртұқымды, екі жемісшеден тұрады, әрқайсысының үстіне он ұзына бойы қабырғашалар болады.Онда эфир майы бар арықшалар орналасқан. 1000 тұқымның массасы 2,3-2,5 г.

Дақыл жылуды онша қажет ете қоймайды, жеткілікті ылғалды құнарлы топырақтарда жақсы өседі. Өсіруге рұқсат етілген сорттары – Хмельницкий, Подольский 9.

Өсіру технологиясы. Зеренің жақсы алғы дақылдары – көң енгізілген сүрі танабынан кейінгі күздік астықтар және дәндібұршақ дақылдары. Зеренің тыңайтқыштары мен топырағын өңдеу аниске ұқсас.

Дақыл тұқымын ерте көктемде, қатараралықтары 45 см болатын кең қатарлы тәсілмен себеді. 1 гектарға тұқым себу мөлшері 10-12 кг. Тұқым себу тереңдігі 2см.

Зерені күтіп-баптау жұмыстары топырақ қабыршақтары мен арамшөптерді жою үшін қатараралықтарды қопсытулардан тұрады. Тіршілігінің бірінші жылында, бұлардан басқа үсікке ұрынбас үшін өсімдік түбін жеңілдетіп көмеді, ал екінші жылы- ерте көктемде қатарға көлденең тырмалау жүргізіледі.

Зерені шатыршагүлдегі жемістердің 60% қоңырланғанда кәдімгі астық комбайнымен тікелей орып бастырады.