Имақ қағанаты

(ІХ ғасырдың соңы – ХІ ғасырдың басы)

 

Ø Қимақ қағанатының тайпалық құрамы, құрылуы

R Ерте қытай деректеріндегі қимақтардың атауы: Яньмо.

1. VII ғасырдың басында қимақтар мекендегенаймақ: Монғолияның солтүстік-батысы.

v Сыма Цяннің;жазуы бойынша, Монғол жерінің солтүстігінде өмір кешкен қимақтардың ішінде қыпшақтар да болған.

1. VII ғасырдың ортасына қарай қимақтар Монғолияның солтүстік-батысынан көшті Алтайдың солтүстік аудандары мен Ертіс өңіріне.
2. Осы мемлекеттің ыдыраған кезінде қимақтар өз алдына тайпа ретінде көріне бастады: Батыс Түрік қағанаты.

• 766-840 жылдары қимақтар Батыс Алтайға, Тарбағатай мен Алакөл ойпаты аумағына қоныстанады.

1. 840 жылы Ұйғыр қағанаты ыдырағаннан кейін оның құрамындағы біраз тайпалар: эймур, байандур, татар, ланиқаз, ажларлар, имек, қыпшақ; тайпалары қимақ бірлестігіне енеді. Осы жеті тайпа негізінде Қимақ қағанаты қалыптасады.

? «Қимақ елінің құрамында 7 (жеті) тайпа болған. Олардың ішіндегі ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар»-деп жазған парсы тарихшысы: Гардизи.

1. Қимақтар құрамында болған ең ірі және күшті тайпа: Қыпшақтар.
2. Қимақ қағанаты құрылды ІХ ғасырдың соңында.
3. Қимақ қағанатының аумағы: Қазақстанның солтүстік-шығыс, орталық аймақтары.
4. Қимақ қағанатының орталығы: Имақия қаласы.
5. Қимақ қағанатының оратлығы орналасты: Ертіс бойында.
6. Қимақ қағанатының екінші астанасы: Карантия.
7. Қимақтардың екінші астанасы Карантия қаласы орналасқан көлдің жағасы: Алакөл.

 

Ø Қағанаттың қоғамдық құрылысы

1. Қимақ қағанатының жоғарғы билеушісі: Қаған.

v Өкіметтің барлық билігі қағанның; қолында болған. Ол кіші қағанды, ябғу, шад-түтіктерді өзі тағайынды.

v Бұл атақтан екі саты төменгі атақ: ябғу.

1. «Имек байғу» немесе «қимақ ябғу»: бірнеше тайпа көсемдерінің атағы.
2. Қимақтарда жеке тайпа көсемінің атағы: «Шад-түтік».

• Қимақтарда қағанның жанындағы он бір іс басқарушының үлестік биліктері, жерлері: мұрагерлік жолымен берілді.

1. Қимақ қағанатының саяси өмірінде беделі күшті болған топ: әскери қызметкерлер.

v Оларға көрсеткен қызметтері үшін үлестік жерлер берілді.

1. Махмұд Қашғаридің малы аз, көшіп-қонуға мүмкіндіктері жоқтарға берген атауы: «жатақтар».

 

Ø Қағанаттың саяси жағдайы

1. Қимақтар «тоғыз-ғұздар» жерінің бір бөлігін қол астына қаратты: ІХ ғасырда.
2. Х ғасырдың басында қимақтар басып алған тоғыз-ғұздардың Шығыс Түркістандағы шекаралық қаласы: Жамлекес.
3. Х ғасырдың екінші жартысында қимақтардың жеріне шабуыл жасаған мемлекет: Қарахан мемлекеті.

• ХІ ғасырда қарахандықтардың жорықтары жиілей түсті. Осындай жорықтардың әсерінен Қимақ қағанаты әлсіреп, ыдырай бастайды.

1. Қимақ қағанатының құлауының себебі:

1) Атақты қыпшақ тайпа көсемдерінің билік үшін таласуы.

2) Сыртқы қайшылық. Шығыстан батысқа қарай қоныс аудара бастаған түрік тілдес тайпаларының әсері.

1. Қимақ қағанаты ыдырады: ХІ ғасырдың басында.

 

Ø Шаруашылығы. Мәдениеті

1. Қимақтарда басым болған шаруашылық: мал шаруашылығы.

? Гардизи: «шаруалар өз мырзаларының малын бақты,...қысқа арнап олар (қимақтар) өздерінің шама-шарқына қарай қой, жылқы немесе сиыр етін сүрлеп алады» деп жазады.

1. Темір қорытудың нағыз мамандары, садақтың жебесін жасаудың хас шеберлері болған: Қимақтар.

v Ат әбзелдерін жасауда оларға ешкім жетпеген.

R Қимақтардың басқа елдермен саудасында ең басты рөл атқарған: Бағалы аң терілері.

1. Қимақ тайпасы басқа түркі тілдес тайпалар сияқты сыйынған: ата-баба аруағына, Тәңірге.
2. Х ғасырда қимақ шонжарлары қабылдай бастаған дін: Ислам.
3. Қимақтардың қолданған жазуы: Ежелгі түрік жазуы.

v Жазба деректердегі мағлұматтарда (Әбу Дулаф) қимақтар қамыс қаламмен жазған.

1. ІХ-Х ғасырларда қимақтардың ежелгі түрік жазуымен жазғандығын дәлелдейтін айғақ;: қола айналардағы жазулар.

F ІХ–ХІ ғасырлардағы қимақтар мемлекеті өзіндік өсіп-өркендеу жолы бар, қалыптасқан, алғашқы патриархалдық–феодалдық мемлекет болған.