Эълалы فَرَّ يَفِرُّ мысалына байланысты айтылған.
Мисал و; أَوجَبَ يُوجِبُ масдары اِيْجَابٌ было اِوْجَابٌ міндетті ету.
Мисал ـيـ; أَيْسَرَ يُوسِرُ масдары اِيْسَارٌ бай болу.
Мазий және амр хазирден басқа жіктелулерде و әрпі ـيـ әрпінен өзгертіліп келген. Негізінде يُيْسِرُ مُيْسِرٌ مُيْسَرٌ болған. Ажваф و;: أَقَامَ يُقِيْمُ масдары إِقَامَةٌ тұрақты өмір сүру, аяғына тұрғызу, икама тәкбірін айту (намаздың басталуы туралы). إِِقَامَةٌ алғашқыда إِقْوَامٌ болған. Огласовку و әрпінің харакаты алдыңғы әріпке өткізілген. و әрпінің негізінде харакаты болған, мұнда оның алдында фатха келген, сондықтан و әрпі ـيـ әрпіне өзгертілген: إِقَاامٌ. Екі алифтың арасында қатар келген екі сүкун пайда болды, олардың бірі түсірілген: إِِقَامٌ. Түсірілген ا орнына ة әрпі қойылған: إِقَامَةٌ.
Мазий: أَقَامَ أَقَامَا أَقَامُوا أَقَامَتْ أَقَامَتَا أَقَمْنَ أَقَمْتَ أَقَمْتُمَا أَقَمْتُمْ أَقَمْتِ أَقَمْتُمَا أَقَمْتُنَّ أَقَمْتُ أَقَمْنَا. Тоғыз жіктелуде екінші түбір әріп түсірілген. أَقَامَ негізінде أَقْوَمَ болған. Ол يَخَافُ эълалына ұқсас болып келеді. يُقِيْمُ негізінде يُقْوِمُ болған. Кәсра و үшін айтуға қиындық тудырады. و әрпінің кәсрасы алдыңғы әріпке өткізіледі: يُقِوْمُ. و сүкунды, оның алдында кәсра келген, сондықтан ол ـيـ әрпіне ауыстырылады - يُقِيْمُ: يُقِيْمُ يُقِيْمَانِ يُقِيْمُونَ تُقِيْمُ تُقِيْمَانِ يُقِمْنَ تُقِيْمُ تُقِيْماَنِ تُقِيْمُونَ تُقِيْمِيْنَ تُقِيْمَانِ تُقِمْنَ أُقِيْمُ نُقِيْمُ. Екі жам мүәннаста екінші түбір әріп түсірілген. مُقِيْمٌ негізінде مُقْوِمٌ – музариъ етістігінің эълалы сияқты. مُقَامٌ - مُقْوَمٌ мазий етістігі сияқты. Ажваф ـيـ;: أَرَابُ يُرِيْبُ масдары اِرَابَةٌ адамды күмандандыру.
Барлық жіктелулер мен эълалында – أَقَامَ يُقِيْمُ эълалына ұқсас болып келеді. Нақис: أَهْدَى يُهْدِى масдары اِهْدَاءٌ сыйлау (біреуге), Меккеге құрбандық жіберу. اِهْدَاءٌ негізінде اِهْدَاىٌ. ـيـ әрпі һамзаға өзгертілген.
أَهْدَى негізінде أَهْدَيَ болған, يُهْدِى - يُهْدِيُ, مُهْدٍ – مُهْدِيٌ. Олардың эълалдары رَمَى يَرْمِى رَامٍ эълалына ұқсас. مُهْدًى негізінде مُهْدَيٌ. Эълалы مَرْمًى эълалына ұқсас. Лафиф: أَرْوَى يُرْوِى масдары أِرْوَاءُ сусын ішкізу, шөл қандыру. أَرْوَى يُرْوِى مُرْوٍ مُرْوًى لَم يُرْوِ لا يُرْوِى أَرْوِ لِيُرْوِ لا تُرْوِ مُرْوًى. Барлық ережелерде أَهْدَى يُهْدِى сөзімен ұқсас келеді. Лафиф ـيـ: أَحْيَى يُحْيِى масдары أِحْيَاءٌ аяққа тұрғызу, тірілту. أَحْيَى يُحْيِى مُحْيٍ مُحْيً لَم يُحْيِ لا يُحْيِى أَحْيِ لِيَحْيِ لا تُحْيِ مُحْيً. Эълалы أَهْدَى يُهْدِى эълалына ұқсас. Мултавий: أَوْصَى يُوصِى масдары أِيْصَاءٌ бұйыру, өсиет ету. أَوْصَى يُوصِى مُوصٍى مُوصًى لَم يُوصِ لا يُوصِى أَوْصِ لِيُوصِ لا تُوصِ مُوصًى. أِيْصَاءٌ негізінде أِوْصَايُ болған. مِيْجَاءٌ сияқты. Мултавий ـيـ;: أَيْدَي يُوْدِي масдары أِيْدَاءٌ көмектесу. أَيْدَي يُوْدِي مُودٍ مُودًى لَم يُودِ لا يُودِي أَيْدِ لِيُودِ لا تُوْدِ مُودًى. يُودِي негізінде يُيْدِيُ болған. ـيـ сүкунды, ал оның алдында замма келген, ـيـ әрпі و әрпіне өзгертіледі: يُوْدِيُ. Замма ـيـ үшін айтуға қияндық туғызады, оның заммасы түсіріледі. (Мафъул және исм заман, исм макан төмендегідей екі вариантта жіктеле алады: مُودًى مُودَيَانِ مُودَوْنَ مُودَاةٌ مُودَاتَانِ مُودَيَاتٌ مُودًى مُودَيَانِ مُودَوْنَ مُودَيَةٌ مُودَيَتَانِ مُودَيَاتٌ Бірінші вариантта әйел тегінің жекеше және екілік түрінде ـيـ харакатты болған, ал оның алдында фатха келген. Сондықтан ـيـ әрпі ا әрпіне ауыстырылған – ауд. еск.) أَيْدَى мажхулы: أُودِيَ. أَيْدَى бұрынғы алғашқы қалпына келтіріледі: أَيْدَيَ. Соңғы әріптен бұрынға әріпке кәсра қойылады:أَيْدِيَ. оның алдында келген әр әріпке замма қойылады: أُيْدِيَ. ـيـ сүкунды, оның алдында замма келген, ـيـ әрпі و әрпіне ауыстырылады – أُودِيَ: أُودِيَ أُودِيَا أُودُوا أُودِيَتْ أُودِيَتاَ أُوْدِيْنَ أُودِيْتَ أُودِيْتُمَا أُودِيْتُم أُودِيْتِ أُودِيْتُمَا أُودِيْتُنَّ أُودِيْتُ أُودِيْنَا.
|