Студопедия Главная Случайная страница Обратная связь

Разделы: Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

ТӨРТІНШІ БАП





Төртінші бабы қосымша һамза васлия және ف әрпінен соң ت әрпі келетін اِفْتَعَلَ يَفْتَعِلُ бабы болып табылады. Масдары اِفْتِعَالٌ.

يَفْتَعِلُ дегенде يَاَفْتَعِلُ еске алынады. Һамза біріктіруші болғандықтан, ал оның алдындағы музариъат қосымшасы үнемі харакатты болатындықтан, һамза түсіріледі. Оның үстіне, һамза оқылуда ешқашан айтылмайтындықтан, жазылуда да түсіріліп, және ف әрпі ت музариъат қосымшасына қосылып жазылады. Өткен шақтан басқа барлық жіктелулерде һамза біріктіруші болуына байланысты түсірілген.

Бұл бап мынау үшін жұмсалады:

1) іле-шала болу (следования): جَمَعْتُهُ فَاجْتَمَعَ мен мынаны жинадым, іле-шала ол да жиналды.

2) түбір сөздің масдарын бөліп көрсету (жасау): اِخْتَبَزْتُ الدَّقِيقَ мен ұннан нан жасадым (خُبْزٌ) (خَبْزٌ – нан жасау – ауд.еск.)

3) асыра жасау: اِكْتَسَبَ өте көп жазу.

4) кейде فَعَلَ мағынасына: اِجْتَذَبَ (جَذَبَ мағынасында).

5) تَفَاعَلَ мағынасында: اِخْتَصَمَ (تَخَاصَمَ мағынасында).

Сахих:

اِحْتَسَبَ يَحْتَسِبُ масдары اِحْتِسَابٌ санау.

اِحْتَسَبَ يَحْتَسِبُ مُحْتَسِبٌ مُحْتَسَبٌ لَم يَحْتَسِبْ لا يَحْتَسِبُ اِحْتَسِبْ لِيَحْتَسِبْ لا تَحْتَسِبْ مُحْتَسَبٌ

Музаъаф:

اِحْتَجَّ يَحْتَجُّ масдары اِحْتِجَاجٌ дәлел келтіру.

اِحْتَجَّ يَحْتَجُّ مُحْتَجٌّ (исм фаъил және исм мафъул) لَم يَحْتَجَّ لا يَحْتَجُّ اِحْتَجَّ لِيَحْتَجَّ لا تَحْتَجَّ مُحْتَجٌّ.

Мисолو;:

اِتَّضَحَ يَتَّضِحُ масдары اِتِّضَاحٌ айқындап түсіндіру.

اِتَّضَحَ يَتَّضِحُ مُتَّضِحٌ مُتَّضَحٌ لَم يَتَّضِحْ لا يَتَّضِحُ اِتَّضِحْ لِيَتَّضِحْ لا تَتَّضِحْ مُتَّضَحٌ.

اِتِّضَاحٌ негізінде اِوْتِضَاحٌ болған. و бірінші түбір әріптің (ف) орнында тұр - اِفْتَعَلَ, сондықтан و әрпі ت әрпіне кіріккен: اِتْتِضَاحٌ. Идғамға қажеттілік туды: бірінші ت әрпі екінші ت әрпіне кірігіп кетті: اِتِّضَاحٌ. Басқа барлық жіктелулерде де осылай.

Ағида: Егер و ـيـ, ث, әріптерінің бірі اِفْتِعَالٌ бабында бірінші түбір әріптің (ف) орнында тұрса, онда олар ت әрпіне өзгертіледі.

Мысалы: اِتَّضَحَ اِتَّسَرَ اِتَّقَرَ негізінде اِوْتَضّحَ اِيْتَسَرَ اِثْتَقَرَ болған.

Бұл қағидада ت әрпіне өзгеретін و және ـيـ әріптері басқа әріптерден жасалған (жасанды) болмауы керек.

Бұл шарттарға сай болмағандықтан, اِيْتَكَلَ сөзі اِتَّكَلَ сөзіне айналмаған, өйткені ол негізінде اِئْتَكَلَ болған.

Ағида: Егер اِفْتِعَالٌ бабында бірінші түбір әріптің (ف) орнында د, ذ, ز әріптерінің бірі тұрса, онда اِفْتِعَالٌ бабының ت әрпі осы әріптерге айналып кетеді, содан соң олардың бірі екіншісіне кірігіп кетеді.

Мысалы, اِدَّمَعَ اِذَّكَرَ اِزَّجَرَ сияқты. Олар негізінде اِدْتَمَعَ اِذْتَكَرَ اِزْتَجَرَ болған.

Ағида: Егер اِفْتِعَالٌ бабында бірінші түбір әріптің (ف) орнында ص, ض, ط, ظ, әріптерінің бірі тұрса, онда ت әрпі ط әрпіне айналады.

اِصْطَلَحَ اِضْطَرَبَ اِطَّرَدَ اِظْطَلَمَ бұрын اِصْتَلَحَ اِضْتَرَبَ اِطْتَرَدَ اِظْتَلَمَ болған.

Ағида: Егер اِفْتِعَالٌ бабында екінші түбір әріптің (ع) орнында ت, د, ذ, ز, س, ص, ض, ط, ظ әріптерінің бірі тұрса, اِفْتِعَالٌ бабының ت әрпі сол әріпке айналып кетеді, содан соң олар бірі-біріне кірігеді (ассимиляцияға ұшырайды). Грамматика ғалымдарының музариъ етістігіне қатысты бұл қағидада пікірлері бірдей, бірақ өткен шақ етістігіне қатысты пікір алалықтары бар.

يَقَتِّلُ يَبَدِّلُ يَعَذِّرُ يَنَزِّعُ يَبَسِّمُ يَخَصِّمُ يَنَضِّلُ يَلَطِّمُ يَنَظِّرُ алғашқыда يَقتَتِلُ يَبْتَدِلُ يَعْتَذِرُ يَنْتَزِعُ يَبْتَسِمُ يَخْتَصِمُ يَنْتَضِلُ يَلْتَطِمُ يَنْتَظِرُ болған. Бұл музариъ етістіктерде бірінші түбір әріпті ( ف) кәсрамен айтуға болады: يَقِتِّلُ يَبِدِّلُ. Құранда: يَخِصِّمُونَ қолданылған («Йасин» сүресі, 48-аят – ауд.еск.).

өткен шақ етістігінде ت әрпін өзгертіп, идғам жасағандар: قِتَّلَ بِدَّلَ خِصَّمَ деп қолданған. قِتَّلَ негізінде اِقْتَتَلَ болған. اِفْتِعَالٌ бабында екінші түбір әріптің орнында ت әрпі тұр. Бірінші ت әрпінің харакаты алдыңғы әріпке өткізіледі: اِقَتْتَلَ; ассимилцияға қажеттілік туды: бірінші ت әрпі екіншісіне ауыстырылды - اِقَتَّلَ; Һамзаға қажеттілік қалмады, сондықтан ол түсіріледі: قَتَّلَ. Бұл етістік تَفْعِيلٌ (فَعَّلَ يُفَعِّلُ) бабындағы етістікке ұқсап қалды. Бірдейліктен сақтану үшін фатха кәсраға ауыстырылды: قِتَّلَ.

بِدَّلَ негізінде اِبْتَدَلَ болған. اِفْتِعَالٌ бабында екінші түбір әріптің орнында د әрпі келген. ت әрпі د әрпіне өзгертілді: اِبْدَدَلَ. Бірінші د әрпінің харакаты алдыңғы әріпке өткізілді: اِبَدْدَلَ. Ассимилцияға қажеттілік туды: бірінші د әрпі екіншісіне ауыстырылды: اِبَدَّلَ. Һамзаға қажеттілік қалмады, сондықтан ол түсірілді: بَدَّلَ. Бұл етістік تَفْعِيلٌ (فَعَّلَ يُفَعِّلُ) бабындағы етістікке ұқсас болып қалды. Бірдейліктен сақтану үшін фатха кәсраға ауыстырылды: بِدَّلَ. Басқа жіктелулердің барлығының да эълалы осындай.

Мисал ـيـ;:

اِتَّسَرَ يَتَّسِرُ масдары اِتِّسَارٌ құмар ойындарын ойнау.

اِتَّسَرَ يَتَّسِرُ مُتَّسِرٌ مُتَّسَرٌ لَم يَتَّسِرْ لا يَتَّسِرُ اِتَّسِرْ لِيَتَّسِرْ لا تَتَّسِرْ مُتَّسَرٌ.

اِتِّسَارٌ алғашқыда اِيْتِسَارٌ болған. ـيـ әрпі اِفْتِعَالٌ бабындағы бірінші түбір әріптің орнында келген, ـيـ әрпі ت әрпіне айналып кетті: اِتْتِسَارٌ. Ассимиляцияға қажеттілік туды, бірінші ت әрпі екіншсіне кірігіп кетті: اِتِّسَارٌ. Басқа жіктелулердің барлығының да эълалы осындай.

Ажваф و;:

اِقْتَاتَ يَقْتَاتُ масдары اِقْتِيَاتٌ қоректену, тамақтану.

اِقْتَاتَ يَقْتَاتُ مُقْتَاتٌ (исм фаъил және исм мафъул) لَم يَقْتَتْ لا يَقْتَاتُ اِقْتَتْ لِيَقْتَتْ لا تَقْتَتْ مُقْتَاتٌ.

اِقْتِيَاتٌ негізінде اِقْتِوَاتٌ болған. اِقْتَاتَ يَقْتَاتُ негізінде اِقْتَوَتَ يَقْتَوِتُ болған. و харакатты, оның алдына фатха келген, و әрпі ا әрпіне өзгертілді. Басқа сөзжасамдарда да қағида солай.

اِقْتَاتَ мажхулі– اُقْتِيتَ. اِقْتَاتَ бұрынғы алғашқы қалпына келтіріледі: اِقْتَوَتَ. Соңғыдан бұрынғы әріпке кәсра қойылады: اِقْتَوِتَ, одан бұрын тұрған, әрі харакатсыз әр әріпке замма қойылады: اُقْتُوِتَ. Кәсра و үшін айтуға қиындық тудырады, оның кәсрасы алдын-ала харакаты түсірілген алдыңғы әріпке өткізіледі: اُقْتِوْتَ. و сүкунды, оның алдында кәсра келген, و әрпі ـيـ әрпімен ауыстырылады: اُقْتِيتَ.

Ажваф ـيـ;:

اِكْتَالَ يَكْتَالُ масдары اِكْتِيَالٌ өлшеу.

اِكْتَالَ يَكْتَالُ مُكْتَالٌ لَم يَكْتَلْ لا يَكْتَلُ اِكْتَلْ لِيَكْتَلْ لا تَكْتَلْ مُكْتَالٌ.

Нақис:

اِخْتَفَى يَخْتَفِى масдары اِخْتِفَاءٌ нгізінде اِخْتِفَاىٌ жасырыну.

اِخْتَفَى يَخْتَفِى مُخْتَفٍ مُخْتَفًى لَم يَخْتَفِ لا يَخْتَفِى اِخْتَفِ لِيَخْتَفِ لا تَخْتَفِ مُخْتَفًى.

Эълалы رَمَى يَرْمِى эълалына ұқсас.

Лафиф:

اِحْتَوَى يَحْتَوِى масдары اِحْتِوَاءٌ біріктіру.

اِحْتَوَى يَحْتَوِى مُحْتَوٍ مُحْتَوًى لَم يَحْتَوِ لا يَحْتَوِى اِحْتَوِ لِيَحْتَوِ لا تَحْتَوِ مُحْتَوًى.

Бұл етістік барлық ережелерде اِخْتَفَى يَخْتَفِى етістігіне ұқсас.

Мултавий:

اِتَّقَي يَتَّقِي масдары اِتِّقَاءٌ. Ол негізінде اِوْتِقَايٌ сақтану, қорқу.

اِتَّقَي يَتَّقِي مُتَّقٍ مُتَّقًي لَم يَتَّقِ لا يَتَّقِي اِتَّقِ لِيَتَّقِ لا تَتَّقِ مُتَّقًى.

اِتَّقَي негізінде اِوْتَقَيَ болған. اِفْتِعَالٌ бабында و әрпі ت әрпінің орнында тұр. و әрпін ت әрпіне ауыстырамыз, содан соң бұл ت әрпі екінші ت әрпіне кірігіп кетеді: اِتَّقَيَ. ـيـ әрпі харакатты, оның алдында фатха келген, ـيـ әрпі ا әрпіне өзгертіледі: اِتَّقَى.& يَتَّقِى негізінде يَوْتَقِيُ болған. و әрпі ت әрпіне ауыстырылған, ت әрпі ت әрпіне кіріккен: يَتَّقِيُ. Замма ـيـ үшін айтуға қиындық тудырады, оның заммасы түсіріледі: يَتَّقِى. Басқаларының да ережелері осындай.







Дата добавления: 2015-09-07; просмотров: 554. Нарушение авторских прав; Мы поможем в написании вашей работы!




Картограммы и картодиаграммы Картограммы и картодиаграммы применяются для изображения географической характеристики изучаемых явлений...


Практические расчеты на срез и смятие При изучении темы обратите внимание на основные расчетные предпосылки и условности расчета...


Функция спроса населения на данный товар Функция спроса населения на данный товар: Qd=7-Р. Функция предложения: Qs= -5+2Р,где...


Аальтернативная стоимость. Кривая производственных возможностей В экономике Буридании есть 100 ед. труда с производительностью 4 м ткани или 2 кг мяса...

Конституционно-правовые нормы, их особенности и виды Характеристика отрасли права немыслима без уяснения особенностей составляющих ее норм...

Толкование Конституции Российской Федерации: виды, способы, юридическое значение Толкование права – это специальный вид юридической деятельности по раскрытию смыслового содержания правовых норм, необходимый в процессе как законотворчества, так и реализации права...

Значення творчості Г.Сковороди для розвитку української культури Важливий внесок в історію всієї духовної культури українського народу та її барокової літературно-філософської традиції зробив, зокрема, Григорій Савич Сковорода (1722—1794 pp...

Алгоритм выполнения манипуляции Приемы наружного акушерского исследования. Приемы Леопольда – Левицкого. Цель...

ИГРЫ НА ТАКТИЛЬНОЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ Методические рекомендации по проведению игр на тактильное взаимодействие...

Реформы П.А.Столыпина Сегодня уже никто не сомневается в том, что экономическая политика П...

Studopedia.info - Студопедия - 2014-2024 год . (0.03 сек.) русская версия | украинская версия