Тақырып. Мұнай және газ кеніштері, кен орындары

Жоспар:

1. Мұнай және газ кеніштерін зерттеу

2. Мұнай және газ кенорындарын игеруді анықтау

 

Табиғи резервуарлар (қоймалар) көбінесе суға қаныққан болады. Мұнай мен газ алғашқы қонысынан көшу (миграция) арқылы коллекторлар резервуарға кездескеннен кейін өздерінің тығыздығына сәйкес судан өтіп, жоғары су бетіне көтерілуге тырысады. Осыған байланысты резервуар ішінде су (астында) мұнай (оратсында) газ (бетінде) орналасады. Мұнай газ шоғырларын өз бойын жинап, қоршап сақтауға қабілеті бар тау жыныстары жиынтығын мұнай және газ ұстағыш (тұтқыш) деп аталады. Табиғатта мұнай газ ұстағыштарының бірнеше түрлері кездеседі. Олардың негізгілерінің қатарына дүнбек күмбезді литологиялық шектелген ұстағыштар жатады. Пайда болған табиғатына байланысты ұстағыштардың барлық түрлерінде мұнай мен газдың көп болуы мүмкін. Мұнай-газы бар ұстағыш құрылымдарды кеніштер деп аталады. Кеніштердің пішіні мен мөлшері ұстағыштардың көлеміне тікелей байланысты келеді. Мұнай-газ кеніштерінің негізгі элементтерін қарастырымыз:

 

 

 

3-сурет. Мұнай газ кенорынының орналасуы

 

 

Мұнай газ түйісу шегі жатқан жазықтықты мұнай су шекарылығы немесе мұнай қабатының табаны деп атайды. Бұл жазықтықтың қабаттың кездесіп түйіскен шеңберін мұнайдың сыртқы нұсқасы деп аталады. Мұнайлы су шекаралығының қабаттың табанымен кездесетін сызық мұнайдың ішкі нұсқасы дейді. Мұнай бетінде орналасқан газ шоғырларын газ түмпешігі деп атайды. Мұнай-газ шектерінің қабаттың бетімен кездесетін жерді газдың сыртқы нұсқасы деп, ал қабаттың табанымен кездескен жерді газдың ішкі нұсқасы деп атайды.

Жер қойнауында біртектес құрылымдағы мұнай мен газ кеніштерінің жиынтығын мұнай және газ кенорындары деп атайды. Мұнай-газ кенорындары көмірсутектердің алғаш пайда болған жері емес. Олардың көшіп-қону (миграция) арқылы әр түрлі құрылымдарға шоғырланып жиналған орны. Жалпы алғанда кенорынның қатарына мөлшері, сапасы бойынша техникалық-технологиялық дәрежесіне және экономикалық тұрғыда пайдалану жағдайына байланысты мұнай мен газдың өндірісте игерлуі мүмкін табиғи жинағы жатады. Кенорындары қор мөлшеріне байланысты ірі, орташа, ұсақ болып бөлінеді. Қоры көп мұнай алаңдарын игеру мәселесі экономикалық мол пайдаға жолықтыратыны сөзсіз. Қор мөлшеріне және сапасына байланысты баланстық және баланстан тыс болып 2-ге бөлінеді.

Баланстық қор өндіруге пайда келтіретін, ал баланстан тыс қорлар таяу мезгілдерде игеруге пайда келтірмейтін қорлар. Жер қойнауындағы геосинклиналдық және платформалық құрылымдармен байланысты екі түрлі кен орындары кездеседі.

1. Сынап -геосинклиналдық облыстарда пайда болатын кен орындар: Кавказда, Туркмения, Крымда, Шығыс Карпатта, Ферғана, Өзбекстан, Таджикстан.

2. Сынап -платформалық облыстарда пайда болатын кен орындар: Еділ мен Орал аралығында, Батыс Сібір аймақтарында және тағы басқа аудандарда кездеседі.

 

НӘ /4/, ҚӘ /3/