Яго статычны і дынамічны напрамкі

Квінтэсенцыяй фінансавага ўліку з’яўляецца баланс, які па тэрміналогіі фінансавай справаздачнасці называецца справаздачай аб фінансавым стане. Сукупнасць тэарэтычных палажэнняў і практычных рэкамендацый па пабудове, структураванні, змястоўным напаўненні, трактоўцы і выкарыстанні ў якасці доказнай базы пры прыняцці кіраўніцкіх рашэнняў справаздач аб фінансавым стане (балансаў актываў, абавязацельстваў і капіталу) у першай палове мінулага стагоддзя аформілася ў самастойную навуковую дысцыпліну — балансазнаўства. Балансазнаўства — гэта сістэматызацыя навуковых канцэпцый распрацоўкі фінансавай справаздачнасці на аснове выкарыстання балансавага метаду.

Асноўнае прызначэнне балансазнаўства заключаецца ў забеспячэнні асобы, якая прымае кіраўніцкія рашэнні, рэлевантнай інфармацыі аб мінулай гаспадарчай дзейнасці арганізацыі, якая, пры неабходнасці можа быць атрыманая на аснове выкарыстання метадалагічных падыходаў, альтэрнатыўных тым, якія прыняты дзеючымі нарматыўнымі дакументамі. У выніку можа распрацоўвацца некалькі варыянтаў фінансавай справаздачнасці, якія патрэбныя для аптымізацыі фінансавай мадэлі арганізацыі і нарошчвання яе эканамічнага патэнцыялу. Змест бухгалтарскага балансу вызначаецца прынятай канцэпцыяй, пастаўленай мэтай і задачамі, якія імкнуцца вырашыць уласнікі, адміністрацыя і дзяржаўныя фінансавыя структуры. У працэсе развіцця рахунказнаўства сфарміраваліся статычны і дынамічны напрамкі балансазнаўства. З другой паловы ХVІІ стагоддзя гэтыя напрамкі развіваюцца паралельна

Тэорыя статычнага балансу з’яўляецца першай па часе ўзнікнення, паколькі на першых этапах развіцця бухгалтарскага ўліку, ва ўмовах выкарыстання ўніграфічнага рахункаводства, канцэпцыя перманентнасці (безупыннасці) ўліку была непрыдатная. Па гэтай прычыне тэорыя статычнага балансу асноўваецца на канцэпцыі ліквіднасці суб’екта гаспадарання на справаздачную дату, рэалізацыя якой патрабуе пераацэнкі актываў з мэтай іх давядзення да бягучай рынкавай вартасці. Заснавальнікам тэорыі дынамічнага балансу з’яўляецца Ж. Савары, які стварыў у 1673 г. камерцыйны ардананс (кодэкс Савары), дзе састаўленне балансу асноўваецца на канцэпцыі безупыннасці дзейнасці суб’екта гаспадарання і выкарыстанні цэн набыцця або найменшых цэн.

Аднак у бухгалтарскім уліку тэрміны “статыка” і “дынаміка” сталі выкарыстоўвацца значна пазней. Паняцці статыкі і дынамікі перанесены ў бухгалтарскую тэрміналогію з матэматыкі Э. Пізані ў 1875 г. Статыка абазначае вучэнне аб раўнавазе цел, а дынаміка ¾ гэта вучэнне аб сілах і ажыццяўляемых імі рухах. Вынік работы суб’екта гаспадарання Э. Пізані трактаваў як статыку, а саму гэту работу як дынаміку.

У цяперашні час метадалагічная інтэрпрэтацыя гэтых двух накірункаў балансавай тэорыі звязваецца з дапушчэннем безупыннасці дзейнасці арганізацыі і ацэнкай артыкулаў балансу. Балансы, якія састаўляюцца з мэтай вызначэння вартасці маёмасці, адносяцца да статычных, а балансы, дзе раскрываецца рух гэтай маёмасці ў працэсе функцыянавання арганізацыі, называюцца дынамічнымі. Першыя заснаваны на юрыдычнай трактоўцы балансавай тэорыі, другія на вытворча-эканамічнай.

Статычны бухгалтарскі баланс ¾ гэта сістэма паказчыкаў, якая дае магчымасць ў грашовай форме на пэўны момант часу адлюстраваць актывы, абавязацельствы і капітал арганізацыі. Ён прызначаны для агляду і канстатацыі маёмаснага становішча арганізацыі на канец справаздачнага перыяду і, адначасова, шляхам параўнання паказчыкаў чыстых актываў на канец і пачатак гэтага перыяду, для раскрыцця фінансавага выніку яе дзейнасці. Задачай такога балансу з’яўляецца вылічэнне і мэтазгоднае структурыраванне маёмаснага комплексу суб’екта гаспадарання. Для гэтага ўсе актывы павінны адлюстроўвацца па бягучай вартасці на дату састаўлення справаздачнасці, што абумоўліваецца перш-наперш неабходнасцю папярэджвання банкруцтва і абароны крэдытораў. Метадалагічныя асновы і прызначэнне статычнага балансу раскрывае схема, прыведзеная на малюнку 5.1.