Сүт бездері ауруларының жіктелуі

I. Даму аномалиясы:

а) амастия - бір немесе екі бездің жоқ тығ ы,

б) мономастия - бір бездік,

в) анизомастия - бір бездің ө спегеніндегі еінші бездің ү лкеюі,

г) полимастия - қ осымша бездер,

д) микромастия - екі емшектің бір мө лшерде ө спеуі,

е) макромастия - бездің ө суі,

ж) мастоптоз - бездердің созылып тө мен тү суі.

II. Жарақ аттары:

а) Еміздіктер жарылуы (трещина). Баланы емізуден бұ рын жә не кейін -40-50% спиртпен, 1: 500 фурациллинмен сү ртеді, метилурацилді маймен майлайды, улътракү лгін сә улемен қ ыздырады.

б) Соғ ылу, гематома, жалғ ан киста. Гематома ірің десе, кистағ а айналса – операция қ ажет.

III. Сү т бездерінің қ абыну аурулары: (спецификалық емес қ абыну аурулары) – маститтер.

ІV. Сү т бездерінің созылмалы спецификалық аурулары:

а) Сү т бездері тү беркулезінің - тү йінді, ойық жаралы, склерозданғ ан (қ атаң) жә не жыланкө зді тү рлерін бө леді. Туберкулез микобактериясы емшекке сү т тамырлары, лимфа жә не гематогенді жолдарымен жайылады.

Науқ асты емдеу туберкулезге қ арсы жалпы емнен (спецификалық) қ ұ ралады.

б) Сү т бездерінің мерезі.

в) Актиномикозы – алғ ашқ ы тү рінде – саң ырауқ ұ лақ тері жаракаты арқ ылы, екінші актиномикозда - лимфогенді жолмен ауруғ а ұ шырағ ан қ абырғ алардан, плеврадан, ө кпеден тарайды.

Емшек актиномикозын емдегенде оның резекциясы жасалады, актинолизаттар, пенициллин, витаминдер, иммунотерапия қ олданылады.

V - Сү т бездерінің дисгомональды дисплазиясы:

а) Мастопатия (Реклю, Шиммелъбуш ауруы) - гормональды реттіліктің бұ зылуында безде қ атаң ісік жә не гипертрофия ө седі. Мастопатияны қ атерлі ісіктен айыру қ иын жә не оның кейбіреулері ісікке шабуы мү мкін. Кө бінесе мастопатия 30-50 жастағ ы ә йелдерде кездеседі.

Мастопатияның диффузды тү рінде менструация алдында жә не ортасында емшекте ауырғ ыш ісік, кейде еміздіктен сұ йық пайда болады.

Тү йінді мастопатияда ісік ауырмайды, ісік терімен, еміздікпен байланыссыз, ісік қ озғ алғ ыш. Лимфа бездері ісінбеген. Ісік менструальды циклге байланысты ө згермейді.

Маммограммада - қ атаң тартпалар (тяжи), кейде безде кальций тұ зының жиналуы анық талады. Бұ л қ атаң бө лшектер жұ мсарғ ан (кисталар) бө лшектерімен аралас.

Мастопатияның қ атерлі ісікке ауысуында ісік одан ә рі катаяды, тартпалар, кө лең кесі кү шейеді.

Диагнозды анық тауда бездің секторальды резекциясын жасап биопсиялы морфологиялы тексерісті орындау ө те маң ызды.

б) Гинекомастия - еркектерде эндокринді бездер (жыныс, бү йрек ү сті бездері, гипофиз) қ ызметінің бұ зылуы ә серінен пайда болатын емшектің дисгормональды ауруы. Жас ө спірімдерде диффузды, ал ересектерде тү йінді тү рлері кездеседі. Гормональды емге кө нбеген тү рлерінде тері астылы мастэктомия операциясы орындалады.

VI. Сү т бездерінің қ атерсіз ісіктері:

а) Фиброаденома - 15-35 жас арасындағ ы ә йелдерде (90%) кездесетін жеке тү йіншекті ісік. Ісік дә некер тіндермен пролиферацияланғ ан эпителиальды элементтерден қ ұ ралады.

Ісіқ дө ң гелек, оның беті тегіс, айналасындағ ы тіндермен байланыссыз, ісік ауырмайды.

Маммограммада - дө ң гелекше ісік анық.. Ісік ө те кішкентайдан ө те аумақ тығ а дейін.

Фиброаденома операциямен емделеді.

б) Аденома - оны фиброаденомадан айыру ө те қ иын. Бұ л ү шін гистологиялық тексеріс қ ажет.

в) Сү т тамырлары папилломалары - еміздіктен канды сұ йық тың ағ уы. Диагнозды анық тау ү шін еміздіктен ағ атын сү йық ты жә не безден кесіліп алынғ ан тінді цитологиялы жә не гистологиялы тексерістен ө ткізу қ ажет.

г) Липома - сү т безінің ү стінде, кө бінесе ретромаммарлы орналасатын майлы ісік.

VII. Сү т безінің катерлі ісіктері.

 

 

8.2. СҮ Т БЕЗІНІҢ Қ АБЫНУЫ –МАСТИТ (MASTITIS)

Сү т безі 16-20 жеке сү т тамырлары бар бө лшектерден кұ ралады. Сү т ө зектері (выводные протоки - ductus lactifer) еміздікте ашылады. Еміздіктің айналасының терісі ө те сезімтал, жұ қ а, пигменттелген areola mammae аталады. Сү т бездері lig. suspensoria mammae кө мегімен кеуде етінің фасциясына жабысқ ан. Бездер қ анды a. thoracica interna жә не a. thoracica langa, a. intercostales-тен алады. Бездің лимфа тамырлары қ олтық астының лимфабездерімен байланысты.

 

Мастит - кө бінесе жас босанғ ан жә не бала емізетін ә йелдерде кездеседі. Кейде мастит жас нә рестелерде, жас ө спірім ұ лдар мен қ ыздарда олардың жыныс белгілері даму кезең інде байкалады. Бұ лар арнайы емді қ ажет етпейді. Ө те сирек мастит бойдақ жә не бала емізбейтін ә йелдерде де байқ алады.

Босанғ аннан соң ғ ы лактациялы маститтің асептикалы (іркілуші) жә не септикалы (инфекциялы) тү рлерін бө леді.

Іркілуші мастит нә рестенің нашар емуінен емшекте сү т қ алуымен байланысты. Емшектер ісінеді, терісі созылады, тері астының қ ан тамырлары кең иді, емшек ауырсынады. Сү т тамырларында жә не емшек бө лшектерінде сү т жиналуы инфекцияның жайылып мастит басталуына қ олайлы жағ дай туғ ызады.

Маститтегі қ абыну ү рдісінің - серозды, ірің ді жә не гангренозды тү рлерін бө леді.

Ә лбетте, мастит ә йел босанғ аннан кейінгі 5-6 жұ мада басталады. Бірінші рет босанғ андарда 65%, екінші рет босанғ андарда 29%, бірнеше рет босанғ андарда 6% шамасында кездеседі. Бұ рынғ ы уақ ытта барлық жас босанғ ан ә йелдердің 13% маститпен ауыратын. Қ азір санитарлы-гигиеналық жағ дай жақ сара келе 0, 5-2% байқ алады.

Инфекция емшекке еміздіктің жарақ аты, терісінің жарылуы, сыдырылуы арқ ылы немесе лимфогенді жолмен енеді. Кейде бала емізбейтін ә йелдерде жә не қ ыздарда инфекция басқ а денеде орналасқ ан ірің ді ү рдістен (лимфа немесе гематогенді жолмен) фурункулден, экземадан, қ отырдан жайылады. Мастит емшекті дұ рыс саумағ андық тан (қ олмен сауу, қ олдың тазалығ ын сақ тамаудан) да басталады.

Екі қ абат ә йелдердің маститі сү т бездерін дұ рыс кү тпеуімен де байланысты басталады. Бездер емшек тартқ ышпен кө терілмей салбыратылып ұ сталынса, жуылып тазартылмаса.

Маститтің алдын алу ү шін екі қ абат ә йелдер ө зінің емшектерін нә рестеге емізуге даярлауы қ ажет. Кү н сайын емшектерді салқ ын сумен жуу, одеколонмен сү рту, таза ауада ашып ұ стау, ультрафиолет сә улесімен қ ыздыру қ ажет. Егер емшек еміздіктері қ ысқ а болса оларды созу орындалады.

Емшекте пайда болатын ірің діктердің орналасуына қ арай - ареолярлы, тері астының, без ішінде, бездің артында (ареолярлы, тері астылық, интрамаммарлы, ретромаммарлы) тү рлерін бө леді.

Маститтің клиникасы – анық, алдымен емшекте сү т жиналуының салдарынан емшек ісінеді, ауырсынады, тері астының қ ан тамырлары кең ейеді. Тері созылады. Егер емшек жедел тү рде сү ттен босатылмаса инфекцияғ а қ олайлы жағ дай туып, емшек ірің деп мастит басталады. Дене қ ызуы 39-40 кө теріледі, емшек одан ә рі ауырсынады, ісінеді, қ атайады, қ ызарады. Ірің дік саязда (тері астында) орналасса флюктуация байқ алады. Қ олтық астының лимфа бездері ісінеді, ауырсынады (лимфаденит), теріде қ ызыл жолдар (лимфангоит) байқ алады. Егер мұ ндай абсцесс операциямен емделмесе ірің дік ө з бетімен жарылып, ірің ағ ады. Бұ дан кейін аурудың жалпы жағ дайы тү зеледі. Бірақ та науқ ас толық жазылмайды. Жаң а ірің діктер ашылады.

Ірің ді маститті кө бінесе стафилококк, стрептококк, ішек таяқ шалары туғ ызады.

Сурет № 22. Мастит ауруында ірің діктің орналасатын орындары: 1. Субареолярлы (еміздік айналасындағ ы) 2. Интрамаммарлы (емшек бездерінде) 3. Ретромаммарлы (емшек безі астында)

 

Диагноз қ иын емес. Ол қ абынудың жалпы жә не жеке кө ріністері, ЭТЖ шапшаң дануы, лейкоцитоз, лейкоциттер қ ұ рамының солғ а жылжуы негізінде анық талады.

Диагнозды ажырату қ ажеттілігі емшек емізбейтін ә йелдердің емшегі ісінгенде қ ажет. Кейде емшек туберкулезін, актиномикозін айыру қ ажеттігі туады.

Бұ л аурулар жедел басталмайды, басқ а мү шелердің (ө кпенің, лимфа бездерінің) туберкулезі анық талады. Ірің нен туберкулез микобактериясы, саң ырауқ ұ лақ (актиномицеттер) табылады.

Маститті емдеу:

Консервативті емдеу - жаң а туғ ан нә рестелер жә не жас ө спірімдер маститінде, тоқ ыраулы маститте (бюстгалтер кию, суды аз ішу (сухоедение), антибиотиктер, сульфаниламидтер) қ олданылады.

Ірің деген маститте - ірің дікті радикальды тілікпен ашып, ірінді шығ ару. Одан ә рі жараны хирургияның белгілі жалпы жә не жеке тә сілдерімен емдеу.

Ретромаммарлы маститте тілік емшек астымен (по Банденгейеру) жү ргізіледі. Ірің тазартылып жара дренаждалады.

27-ші науқ ас - 23 жастағ ы босанғ ан ә йел. Шағ ымдары: сү т безінің ірің ағ атын, ұ зақ уақ ыт жазылмайтын ауырсынатын жарасы, дене қ ызуының кө терілуі жә не жү мыс қ абілетінің нашарлауы.

Нә ресте емшекті нашар емуіне байланысты оң сү т безі ісініп ауыра бастағ ан, дене қ ызуы кө терілген. Ісікті екі жұ ма бойы компресспен емдегеннен соң ірің дік жарылып одан кө п мө лшерде ірің ақ қ ан. Бір айдан соң жыланкө з бітеліп, сү т безі ісігі басылғ ан. Біраз уақ ыт ө ткеннен соң - сү т безінің терісі қ ызарды. Поликлиникада қ оршау, одан соң емханада сү т безі 3 жерден тілініп жара жуылып, тазартылып, тампонданып емделген. 14 кү ннен соң жаралар ірің нен тазарып, грануляциямен толғ ан. Науқ ас ұ йіне шығ арылғ ан. Бірақ та бір жұ ма ө ткеннен оң сү т безі қ айта ісініп, ауырып, дене қ ызуы 39-40 дейін кө теріліп науқ ас емханағ а қ айта тү скен.

Сурет № 22. Маститті операциямен емдеу: 1. Интрамаммарлы ірің дікті ашу 2. Ретромаммарлы ірің дікті ашу.

Сурет № 23. Оң сү т безінің ірінді маститінің сыртқ ы кө рінісі

Оң сү т безі ісінген, оның терісі қ ызарғ ан, қ ызғ ан, жылтырағ ан. Радиальды бағ ытта 3 операциядан соң ғ ы тыртық тар бар. Ол тыртық тырдан ірің шығ ады. Сү т безі ісінген, оның қ озғ алғ ыштығ ы нашарланғ ан, ауырсынады. Қ олтық бездері ісінген, ауырғ ыш. НВ-67%, ЭТЖ-29мм., Лейкоцитоз 14000. Диагноз – сү т безінің ірің деп кабынуы.