ОБЛИТЕРАЦИЯЛЫ ЭНДОАРТЕРИИТ, АУРУДЫҢ ЭТИОПАТОГЕНЕЗІ, СИМПТОМДАРЫ МЕН ДИАГНОЗЫ, ЕМДЕУ ТӘСІЛДЕРІ

Облитерациялы эндартериит - аяқ тар артерияларының тарылуы, оның салдарынан аяқ тІндерінің трофикалық бұ зылыстарымен гангренасына ү шырататын қ ан тамырлары жү йесінің ауруы. Кө бінесе эндартериит ер адамдар аяқ тарының қ ан тамырларында байқ алады (98%). Ө те сирек қ олдардың, ішектердің, жү ректің, мидың тамырларында байқ алуы мү мкін.

Бұ л аурудың бірнеше аты бар - облитерациялы эндоартериит, спонтанды гангрена, ювенильді гангрена, гиперпластикалы эндартериит, бү йрек ү сті артериясының қ абынуы, тромбангиит т.б. Аталынғ ан синдромдар аурудың себебіне мамандардың ә р тү рлі кө з қ арасын кө рсетеді.

Аурудың этиопатогенезі - Булле (Boulleu), Франсуа (Frаnсоіs, 1832ж.), Шарко (Charcot, 1850) " ұ стамалы ақ сақ тық " ауруы аяқ тың қ ан айналысы бұ зылуымен байланысты деп санағ ан.

1. Виниватер ампутацияланғ ан аяқ тарды патологоанатомиялық тексерістен ө ткізіп аяқ артериясының ішкі қ апшығ ының қ алынданып ө скенін анық тап ауруды облитерациялы эндартериит деп атағ ан. Бұ л аталу осы кү нге дейін пайдаланылады.

2. Бұ дан іле-шала орыс хирургі Цеге-Мантейфель (1902ж.) ауру себебі қ ан тамырларының артериосклерозы санап бұ л науқ асты артериосклероз гангренасы деп атағ ан.

3. А.Т.Молотков эндартериитке ұ шырағ ан аяқ тың жү йке тамырларының ө згерісін тауып, аурудың басталуына жү йке ө згерістері себеп болады деп санағ ан. Бірақ жү йке ө згерістері алғ ашқ ыдан емес эндартериттен соң, оның ә серінен басталатындығ ы бұ л теорияның қ ателігін дә лелдейді.

4. Кан тамырларының конституциялъіқ кемістіктері атты теорияның авторлары эндартериит ауруына қ ан тамырларының кемістігі бар адамдар ұ шырайды деп санағ ан.

5. 1911ж. В.А.Оппель эндокринді теориясын жариялағ ан. Аурудың басталуы қ анда адреналиннің кө беюімен байланысты теп санап ауруды " arteriosis suprarenalis" атағ ан. Кейбір себептер ә серінен бү йрек ү сті бездері адреналинді мө лшерден кө п шығ арады. Оның салдарынан қ ан тамырлары тарылады деп, осығ ан байланысты эндартеритті эпинефрэктомиямен емдеу қ ажет деп санағ ан.

Бірақ та кө птеген мамандар Н.П.Кравков - фармаколог, С.П.Федоров т.б. бұ л операцияны " хирургиялық авантюризм" деп атап қ арсылық білдірген. Оппельдің теориясының маң ызын хирургтар 30 жыл ө ткқ ен соң ғ ана тү сінді.

Француз хирургі Рене Лериш Оппель іліміне сү йеніп 1953 жылғ а дейін 150 -ден астам эпинефрэктомия жасап аурулардың 10-15 жыл бойы айығ ып кететінін дә лелдеді.

6. М.Егоров - қ алқ анша безінің гипофункциясының ә серіне маң ызы зор деп санады.

7. С.С.Гирголав– ішек-қ арын жағ дайы бұ зылуына сә йкес аутоулану эндартериитке ұ шыратады деп санағ ан.

8. 1908ж. Л.Бюргер инфекция теориясын ұ сынғ ан. Ә р тү рлі инфекция аурулары қ ан тамыры қ абынуына –тромбангиитке, облитерациялы тромбангиитке ұ шыратады деп санағ ан.

9. Н.Е.Введенский, А.Л.Поленов, Н.В.Шамов, А.В.Вишневский нейрогенді теорияны ұ сынғ ан.

10. 1958ж. И.П.Шаповалов эндокринді - вегетативті теорияны ұ сынғ ан. Бұ л теория бойынша эндартериитті тек вегетативті жү йке жү йесінің бұ зылысы ғ ана емес, оғ ан қ оса эндокринді жү йенің бұ зылуы туғ ызады деп есептеген.

Аурудың себептерін ү ш топқ а бө луге болады - экзогенді, эндогенді себептер жә не олардың бірге ә сер етуі.

Экзогенді себептер - инфекциялы аурулар - сү зек, мерез, спорынья, қ орғ асын, никотинмен улану, аяқ тың домбығ уы, ұ зақ уақ ыт аяқ ты дымқ ыл ұ стау. Осы себептен облитерациялы эндартериитпен балық шылар, орманшылар, аң шылар жиі ауырады

Эндогенді себептер - қ ан тамырының тарлығ ы (туа біткен тарлық), тамыр диатезі, эндокринді ө згерістер, ә йелдерде аналық бездер жағ дайы бұ зылуы.

Сонымен, эндартерииттің жеке бір себебі жоқ. Ауру жоғ арыда аталғ ан кө птеген экзо жә не эндогенді факторлар ә серінен басталады. Ө те маң ызды себептер - аяқ тардың домбығ уы, психиқ алық бұ зылыстар жә не бас миының жарақ аттары, эндокринді бұ зылыстар, инфеқ циялы аурулар, шылым шегу - эндартерииттің жалпы себептері саналады.