Диагноздың жіктелуі1.Сан жарығ ы. 2. Кө к тамырдың кең ейуіне ә келетін аурулардан айыру қ ажет. Варикоз ауруларының ақ ыры- науқ ас адам ө міріне қ атер туғ ызбайды дегенмен ұ зақ уақ ыт дамығ ан варикоз бірнеше ауыр асқ ынуларғ а соғ ады (тромбофлебит, трофикалы ойық жара, қ ан ағ уы, ойық жараның тері рагына айналуы). Сондық тан кө к тамыр варикозын ерте емдеген дұ рыс. Емдеу тә сілдері - консервативті жә не оперативті болып екі негізгі топтарғ а бө лінеді. Консервативті тә сілдер - аурудың алғ ашқ ъі кезең дерінде қ олданылады. Алдымен ұ зақ аяғ ымен тұ руды қ ысқ артады, жү ру зиянсыз, бірақ та ұ зақ уақ ыт қ озғ алмай тұ ру зиянды (мата тоқ ушылар, шаштараздар, хирургтар). Бұ л мамандарғ а жә не басқ аларғ а - " бір орында жү ру", екі аяғ ын кө теріп жату (4-5 рет) ә р-бір жұ мыс кү нінде, эластикалы шұ лық кию, асыкпай жаяу жү ру. Бұ дан кө п жылдардан бері созылғ ан кө к тамырлардың склерозын беретін дә рілерді тамырғ а егу (салицилді натрий, тұ зды ерітінді, глюкоза, варикоцид т.б.) қ олданылады. Бұ л ерітінділер қ ан ұ юын кү шейтіп кө к тамырдың тромбоздануын - бітелуін туғ ызады. Асептикалық қ абынуғ а ұ шырағ ан вена облитерацияланып бітеледі. Қ азіргі уақ ытта тек варикоцид пайдаланылады. Асептика, антисептика шарттарын бұ лжытпай сақ тап варикозданғ ан венағ а алдымен 3-8 мл.препарат егіледі. Ә рбір 4-6 кү ннен соң қ айталанып варикозды венаның басқ а бө лшегіне егіледі. Барлығ ы 15 рет. Ө кінішке орай бұ л тә сілден соң аурудың қ айталануы жиі байқ алады. Жә не эмболия мен гангрена қ ауіпі сақ талады. Операциямен емдеу - аурудың асқ ынғ ан тү рлерінде (кө к тамырдан қ ан ағ уы, ісіну, дерматит, экзема, трофикалы ойық жара, қ айталанбалы тромбофлебит т.б.) қ ажет. Операциямен келесі жағ дайдағ ы ауруды емдеуге болмайды: - Жалпы жағ дайы нашар ауруларды. - Ағ заның жалпы немесе жеке ірің ді инфекциясында. - Компенсаторлы варикозда. - Екі қ абат ә йелдерде. Троянов –Тренделенбург операциясы (1888ж.) — бұ л операция Тренделенбург сомптомы байқ алатын ауруларда орындалады. Шап сің ірінен тө менде кө к тамыр екі қ айтара байланып кесіледі-немесе 6—8 см.ұ зындық та резекцияланады. Бұ л операция аурудан толық қ ұ тқ ара алмайды. Сондық тан қ азіргі уақ ытта бір адамғ а бірнеше операция тә сілдері қ оса орындалады. Бебкок операциясы - Америка маманы 1907 жылы ұ сынғ ан. Бұ л операцияны орындау ү шін арнайы зонд немесе гитараның шегі пайдаланылады. Шап сің ірінен тө менде венағ а зонд енгізіледі. Зонд немесе гитараның шегі тірсекке дейін ө тсе осы жерде вена кесіледі, оның ұ шы зондқ а мық тап байланады да зонд жоғ арығ а суырылып онымен қ оса тері асты кө к тамыры толық жұ лынып алынады. Егер зонд жоғ арыдан тірсекке дейін ө тпесе аяқ та қ осымша тілік орындалады да зонд екі рет ө ткізіледі. Алынғ ан вена айналдырылып шешілген шұ лық қ а ұ қ сайды. Бұ л тә сілмен орындалғ ан венэктомия операциясында барлық анастомоздық тамырлар ү зіледі. Ү зілген тамырлардың интимасының тамыр " кө зін" бітеуіне байланысты қ ан ағ уы байқ алмайды. Операциядан соң ғ ы кезенде науқ ас бір тә улік аяғ ын кө теріп шинағ а салып (Белер шинасына) жатады. Келесі кү ннен бастап аяқ тың басын қ озғ ауғ а рұ қ сат беріледі. Аяқ буындарын қ озғ ау қ ан тамырларында тромб пайда болуының алдын алу ү шін зор маң ызды. Бұ рын қ ан тамырларына жасалғ ан операциялардан кейін эмболиядан қ ауіптеніп ауруды ұ зақ уақ ыт қ озғ алыссыз ұ стайтын. Қ озғ алмау қ ан айналысын бә сең детіп тромб пайда болуын кү шейтеді. Оның алдын алу ү шін ауру аяғ ына тұ рады, жү реді, 7—8 кү ннен соң тігін жіптері алынады. 10—11 кү ннен соң ү йіне шығ арылады. 2—3 ай бойы аяқ қ а эластикалы бинт қ олданылады, аяғ ын салбыратып отырмайды. Одан жату немесе жү ру дұ рыс. Варикоздың стволды, бағ аналы, бұ тақ ты тү рінде Маделунг (1884ж.) операциясы орындалады. Бұ л операцияда варикозды стволдың бойымен ұ зын тілік орындалып венозды стволғ а қ оса онымен жалғ асатын вена бұ тақ тары алынады. Екінші тілікпен сирақ венасы алынады. Бұ л операция косметика талаптарына сай емес — операциядан соң шаптан тілерсекке дейін тыртық қ алады. Сондық тан Нарат тә сілі қ олданылады. Вена шап тұ сында байланады. Осы қ ысқ а тілік арқ ылы вена тө менгі бағ ытқ а босатылады. Бұ дан соң екінші тілік орындалып ол арқ ылы вена тағ ы да тө менге қ арай босатылады. Қ ажет болса тағ ыда осы секілді бірнеше қ ысқ а тіліктер арқ ылы варикозды вена толық алынады. Сонымен Нарат тә сілі Маделунг тә сіліндегі ө те ұ зын тілікті бірнеше қ ысқ а тіліктермен ауыстыру болады. Аяқ терісін тілмей инемен тү йреп варикозды венаны бірнеше жерде байлау тә сілі (теріастылық венаны тү йреу) -ертеден белгілі. Бұ л тә сілді Вельпо, Дельпеш, Шеде, Кохер т.б. бұ рынғ ы ғ асырдың мамандары пайдаланғ ан. Г.С.Топровер (1957ж.)- иілген инемен бү тін тері арқ ылы кетгут жібін варикозды вена астынан айналдыра ө ткізеді. инемен жіптің теріге енетін жә не одан шығ атын тесігі біреу. Сондық тан жіп байланғ анда оның тү йіні тері астына батып кетеді. Дельбе операциясы (1906ж.) (сафенді-сан анастомозы) - тері астының ү лкен венасын сан венасымен жалғ ау. Операцияның орындалуы қ иын жә не нә тижесі шамалы болғ андық тан қ азіргі уақ ытта ө те сирек қ олданылады. Электрокоагуляция тә сілі - Бебкокк тә сілінше бірнеше тіліктер арқ ылы вена ашылып байланып, кесіледі. Жоғ арыдан тө менге қ арай арнайы зонд венағ а енгізіледі. Зонд полиэтиленді қ апшық пен жабылғ ан. Ұ шы ашық. Ү зындығ ы 80см. Варикозды венағ а енгізілгеннен соң зондтың сыртқ ы ұ шын диатермия аппаратына жалғ ап тоқ жібереді. Кө к тамырдың варикоз ауруының ең жиі асқ ынуы - трофикалық немесе варикозды ойық жара. Бұ л жаралар ұ зақ қ а созылады, оларды емдеу ө те қ иын. Алғ ашқ ыда дерматит байқ алады да одан соң ойық жара ашылады. Бұ л жаралар ә рқ ашанда тілерсектің тө менгі бө лшегінде орналасады, олардың тү бі ірің деген, жиектері тегіс емес, айналасындағ ы тері пигменттелген, қ атайғ ан, склерозданғ ан.
Трофикалы ойық жараларды емдеудің - кө птеген тә сілдері белгілі. I - Ойық жараның ө зін жоюғ а бағ ытталғ ан операциялар. II- Ойық жараның себебін жоюғ а бағ ытталғ ан операциялар. Лериш операциясы (қ ызыл қ ан тамырының ішкі қ абығ ын алып тастау). Разумовский операциясы - қ ызыл қ ан тамырын алкоголизациялау. Нусбаум операциясы - жара жиегінен 0, 3-0, 5см. қ ашық тық та ойық жарағ а ұ шырағ ан тіндер сү йекке дейін кесіліп тілінеді. Бұ нымен ойық жара айналасындағ ы қ атты склерозданғ ан, жарада қ ан айналысын нашарлататын тіндер тілінуі, жаң а қ ан тамырларының пайда болуын кү шейтіп жараның жазылуына кажетті жағ дай туғ ызады. Ойық жараны терімен жабу тә сілдері. Тирш, Девис, Реверден, Филатов тә сілдері. Трофикалы ойық жараны емдеудің консервативті тә сілдері: 1. Ә р тү рлі майлар, пасталар (Унна пастасы) 2. Жабысқ ақ пластырмен жабу – Астров-Байтон тә сілі. 3. Лер тә сілі-балық майымен байлам салу - майда витаминдер С, D кө п. 4. Шырындарды қ олдану — апельсин, лимон, томат шырындарымен байлам салу. Бұ л тә сілдер туралы В.М.Мыш шырындарды ойық жарағ а емес, ішке беру пайдалы деп сық ақ тағ ан. 5. Басқ а адамның немесе аурудың ө зінің қ анымен байлам салу. 6. Ойық жарасы бар аяқ қ а гипсті байлам салу. Бұ л тә сілді қ олдаң у оң ай, ол материалды аз талап етеді, гипс ірінді сорады, ойық жарадағ ы жылылық ты сақ тайды. 7. Паранефральды новокоин блокадасы. 8. Физиотерапиялық тә сілдер. Сонымен, трофикалық ойық жараны емдеудің негізі оның себебін жоюмен тікелей байланысты. Варикозданғ ан кө к тамырды операциямен жою трофикалық ойық жараның жазылуын қ амтамасыз етеді.
21-ші наукас 49 жасар жұ мыскер ә йел. Клиникағ а келесі шағ ымдармен тү скен. Сол тірсектің сыздап ауырсынуы жә не аяқ тың басымен ө кшесінде жазылмайтын жара пайда болғ анына шағ ымданады. Екі рет жү кті болып, екі рет босанғ ан. Еқ і қ абат кезінде аяқ тар ісінуі байқ алғ ан. Ұ зақ жылдар ауыр қ ара жұ мыс орындағ ан. Бұ дан 5 жыл бұ рын сол тірсекте қ ызғ ылт бө ртпелер одан соң оның орнында ойық жаралар пайда болғ ан. 2 айғ а созылғ ан стационарлы емнен кейін жара жазылғ ан. Бұ дан соң 2 жылдаң кейін ойық жаралар қ айта ашылып оларды емханада емдеген. Кейінгі уақ ытта жара ү лкейіп олардан қ ан ағ уы байқ алады. Аяқ тың кө к тамырлары зор кең ейген, олардың бойында кө птеген тү йіншектер мен тері жұ қ аруы байқ алады. Ойық жаралардың жә не оның айналасының терісі ауырсынады. Тренделенбург симптомы, жорық тық (марштау) сымасы анық, қ ан анализінде — ЭТЖ—36мм. Диагноз — сол аяқ тың тері астының ү лкен кө к тамырының варикозды ауруы. Аяқ тың трофикалы ойық жарасы.
10.3. ТРОМБОФЛЕБИТ ЖӘ НЕ ФЛЕБОТРОМБОЗ Тромбофлебит — кө к тамырдың тромбпен бітелуімен қ оса қ абынып жалпы жә не жеке кө ріністер беруі. Тромбофлебит деген сө здің ақ ырғ ы буыны кө к тамырдың қ абынуын кө рсетеді. Қ абынғ ан тамырда тромб жең іл пайда болады. Тромбофлебитпен ауыратындардың 50%—де варикоз бар. В.С.Савельевтің мә ліметі бойынша жыл сайын ә р-бір 100мың тұ рғ ындардың 160 да терең кө к тамырлар тромбозы жә не 50-де ө кпе қ ан тамырының тромбэмболиясы анық талады (1990). Тромбэмболия кө бінесе белгісіз, анық кө ріністерсіз (80%-де) басталады, ә сіресе операциялардан кейінгі кезең де. Барлық венозды тромбоздардың 95% аяқ тардың тамырында байқ алады. Тромбтар – саяз кө к тамыр жү йесінде, жалғ астырғ ыш жә не терең кө к тамырларда пайда бола алады. Саяз кө к тамыр тромбозын консервативті емдеу аурудың қ айталануынан немесе кө к тамырдың созылмалы кемістігі басталуынан сақ тандырмайды. Сондық тан оларды операциямен емдеу тек аурудың қ айталануынан, ө кпе тромбэмболиясынан сақ тандырмайды, операция тромбофлебиттен жә не варикозды аурудан айық тырады. Терең кө к тамыр тромбозы ауруды жедел тү рде емханағ а жатқ ызып қ ажетті диагностикалық жә не емдік шараларды орындауды қ ажет етеді. Тромбэмболия қ ауіпі туғ анда – антикоагулянтты терапия жә не тромбты жою операциясы немесе дә рі комегімен кү рделі кө к тамырдың ө зегін " ашу" орындалады. Сү йектері сынуынан 10 тә уліктен астам уақ ыт қ озғ алыссыз тө секте жатқ ызылатын аурулардың 60-%-де (тілерсек сү йегі сынғ андардың 59%, ал. ортан жілігі сынғ андардың 67%де) терең кө к тамырының тромбозы анық талады, жә не оларда ө кпе қ ан тамырының тромбэмболиясының даму қ атері кү шті. Сынғ ан сү йекті қ аң қ а арқ ылы ұ зақ уақ ыт қ озғ алысыз ұ стау, науқ астың жасы (40-асқ ан), қ ан айналысының нашарлауы, тыныс алудың бұ зылуы т.б. жалпы себептер тромбэмболия қ ауіпін кү шейтеді (Лазаренко В.А., 2005 ж.) Флеботромбоз - кө к тамырдың тромбпен бітелуі. Тамырдың қ абынуы жең іл жә не ол кейіннен, тромбоз ә серінен басталады. Тромбофлебиттердің себебі толық анық емес. Ә рине инфекцияньң ә сері зор. Флеботромбоз — сау кө к тамырда басталса, тромбофлебит — қ абынғ ан тамырда басталады. Кө к тамырдың қ абыну ауруларын 3 топқ а бө леді: 1. Ірің ді-септикалы флебиттер - ірің ді сепсисті. 2. Тромбофлебиттер - қ абынумен бітелудің қ оса байқ алуы. 3. Эндоваскулиттер - аллергиялы ә серден қ ан тамырының кабынуы. Бұ дан сыртқ ы кө ріністері бірдей аурулардың ө з ара ерекшеліктері анық талып тү р. Сонымен, флеботромбоз сау кө к тамырда орналасады. Тамырдың ішкі қ апшығ ы сау болғ андық тан онда пайда болғ ан тромбтар тамырғ а жең іл жабысады да одан эмбол ү зілуі қ ауіпі кү шейеді. Тромбофлебитте мұ ндай қ атер шамалы. Ө йткені қ абынып ө згерген тамырдың ішкі қ абырғ асына кү шті жабыскан тромбтар эмбол бермейді. Тромбофлебиттің патогенезіне ө те маң ызды 3 ө згеріс ә сер етеді: 1.Канағ ының ың бә сең деуі. Бұ ғ ан сә йкес лейкоциттер жә не тромбоциттердің тамырдың ішкі қ абырғ асына жабысуына жағ дай туады. 2. Кө к тамырдың кабынуы. 3.Қ анның физико - химиялық қ асиетінің бұ зылуы. Мә селен қ атерлі ісік ауруларында тромбофлебит немесе флеботромбоз қ атерлі ісіктің алғ ашқ ы кө рінісі болуы мү мкін. Никотин, инфекциялы аурулар (сү зектер), тамыр иннервациясының нашарлауы да тромбозғ а ұ шыратады. Тромбофлебиттің басталуының себептерін анық тауғ а кө птеген теориялар ұ сынылғ ан: 1. Кө к тамырдың кабырғ асының ауруғ а шалдығ уы, 2. Қ анның ұ юының бұ зылуы, 3. Венозды стаз теориясы. Сонымен, ү ш тү рлі ә сер — венозды қ ан айналымының бә сең деуі, тамыр қ абынуы жә не қ анның физико - химиялық қ ұ рамының ө згеруі тромбофлебитке ү шырататын себептері болады. Тромбофлебит кө ріністері - кү тпеген уақ ытта еш бір анық кө рініссіз жедел басталады. Кө бінесе ауру қ абынудың жергіпікті сыртқ ы кө ріністерінсіз басталады. Тек сепсиспен байланысты тромбофлебитте дене қ ызуы жоғ ары жә не сыртқ ы кабыну кө ріністері - қ ызару, ауырсыну, қ абынғ ан кө к тамыр бойының ісінуі анық. Тамыр жуандайды, айналасындағ ы бездері ү лкейген, ауырсынады, кейде лимфангоит. Терең кө к тамырлар тромбофлебитін анық тау қ иын. Ө йткені сыртқ ы қ абыну кө ріністері байқ алмайды.Тері асты кө к тамырын кө збен кө руге, қ олмен сипауғ а болса, терең кө к тамырларды бұ лай тексеруге болмайды. Дегенмен терең тамырлар тромбофлебитін айыруды келесі симптомдар кө мегімен шешуге болады: 1. Аяқ тың сыздап, шаншып ауырсынуы. Бұ ның себебі бұ лшық еттер ишемиясы. 2. Аяқ ты сипап қ олмен теқ сергенде ауырсынуы. 3. Терең кө к тамырлар бағ ытында терең инфилътраттың байқ алуы. 4. Қ ан тамырларының жолының ауырсынуы. Тромбофлебит жедел, баяу жә не созылмалы деп ү шке бө лінеді. Бұ ғ ан қ оса ү демелі тромбофлебит белгілі. Тромбофлебит ауруының қ айталануы 65% байқ алады. Тромбофлебиттің асқ ынуларының ішіндегі ең қ атерлісі - ө кпе тамырларының эмболиясы. Тромбофлебиттің асқ ынуларын емдеу - 1930ж. Тренделенбург ө кпе артериясындағ ы тромбты операциямен алуды ұ сынып бірнеше аурудың жанын сақ тағ анынан басталады. Қ азіргі уақ ытта бұ л операцияны орындауғ а қ ажетті жағ дайлар толық бар. Тромбофлебиттің диагнозын анық тау- сыртқ ы кө ріністер негізінде (ауырсыну, қ ызару, дене қ ызуының кө терілуі) орындалады. Ә рқ ашан тромбофлебитті флеботромбоздан ажырату қ ажет. Бұ л емдеу тә сілдерін дұ рыс орындау ү шін қ ажетті. Флеботромбоздың тромбофлебиттен қ андай айырмашылығ ы бар? Осы екеуін бір- бірінен қ алай айыру мү мкін. 1. Флеботромбозда тромб cay кө к тамырдың ішінде пайда болып оның ә серінен тамыр қ абынуы басталатын болса, тромбофлебитте тромб қ абынғ ан кө к тамырда басталады. 2. Флеботромбозда тромб қ ан тамырына жең іл жабысқ ан, ө йткені қ ан тамыры қ абынбағ ан, интима ө згермеген. Сондық тан тромб оң ай босанып қ ан ағ ынымен кө шуі мү мкін. Тромбофлебитте тромб қ абынып ө згерген вена қ абырғ асына мық ты жабысқ ан. 3. Флеботромбоз анық симптомдар бермейді (симптомсыз, мылқ ау). Оның ең алғ ашқ ы кө рінісі эмболия болуы мү мкін. Тромбофлебит қ абыну кө ріністерін береді (лейкоцитоз, гипертермия, гиперемия, гиперестезия). Эмболдану ө те сирек. Ө йткені тромб қ абынып ө згерген вена қ абырғ асына қ атты жабысқ ан. 4. Флеботромбозда тромб ү зақ уақ ыт ө седі, тромб кішкентай. Тромбофлебитте тромб шапшаң пайда болады, тез ү лкейіп венаның " кө зін" бітейді. Бюргер эндартериитінде кө шпелі флебит кездесуі тромбофлебитті осы аурудан айыруды қ ажет етеді. Бюргер эндартериитінде патологиялық ү рдіс алдымен кө к тамырда басталып, одан соң артерияғ а шабады. Рейно ауруы - қ олдарды қ амтыса, тромбофлебит аяқ тарда байқ алады, " ө лі бармақ тар" симптомы тромбофлебитте жоқ. Мейо тромбофлебиттің келесі жіктелуін ұ сынғ ан: 1. Варикоздың себебінен басталатын тромбофлебиттер. 2. Склерозды терапиядан соң жә не кейбір химиялық препараттарды еккеннен кейінгі тромбофлебит. 3. Травмадан кейінгі тромбофлебиттер. 4. Ірің ді ү рдіспен байланысты тромбофлебит. 5. Аяқ қ ан тамырлары бітеліп гангрена басталуынан кейінгі тромбофлебит. 6. Ә р тү рлі аурулардың асқ ынулары тромбофлебиті (босанғ аннан, операциядан, ә р тү рлі жұ қ палы аурулардан соң ғ ы, қ ан ауруларымен қ атерлі ісіктерден соң ғ ы).
|
