Осымша әдебиеттер. 1.Уёмов А.И. Основы практической логики с задачами и упражнениями.- Одесса, 2010

1. Уёмов А.И. Основы практической логики с задачами и упражнениями.- Одесса, 2010. – 388 с. – С.82-106.

1.Пайымдаулар арасындағ ы қ атынас. Ұ ғ ымдардағ ы сияқ ты пайымдаулар арасында да белгілі бір логикалық қ атынастар бар. Олар да салыстырмалы жә не салыстырмалы емес, сыйыспалы жә не сыйыспайтын деп бө лінеді. Сондай-ақ, қ ағ идалық айырмашылық тар да бар. Ұ ғ ымдар не ақ иқ ат, не жалғ ан емес болғ андық тан ақ иқ аттық немесе жалғ андық тұ рғ ысынан бір-бірімен салыстырылмайды. Олардың арақ атынастарын қ арастыру дегеніміз олардың мазмұ ны мен кө лемін қ арастыру деп аламыз.

Пайымдаулар арасында ә сіресе ақ иқ аттық қ а, жалғ аң дық қ а байланысты кө птеген қ атынастар қ алыптасады, ә рі бұ л қ арапайым жә не кұ рделі пайымдауларғ а да қ атысты.

Қ арапайым пайымдаулар арасындағ ы қ атынас бір жағ ынан — олардың нақ ты мазмұ нымен, екінші жағ ынан — логикалық формасымен: субъект пен предикат сипатымен, логикалық жалғ аулық пен анық талады. Предикаттың сипаты бойынша қ арапайым пайымдаулар атрибутивті жә не релятивті болып бө лінеді.

Атрибутивті пайымдаулар арасындағ ы қ атынас. Мазмұ ны бойынша атрибутивті пайымдаулар бір-бірімен салыстырмалы жә не салыстырмалы емес деген маң ызды екі қ атынаста болады.

Салыстырмалы емес пайымдаулардың я субъекті, я предикаты ә р тү рлі немесе субъекті де, предикаты да ә р тү рлі болады. Мысалы, «Астана — Қ азақ станның жаң а астанасы» жә не «Барлық адамдардың бақ ытты болғ ысы келеді» пайымдаулары осың дай қ атынаста тү р. Мұ ндай жағ дайда бір пайымдаудың ақ иқ аттығ ы не жалғ андығ ы екінші пайымдаудың ақ иқ аттығ ы мен жалғ анығ ына қ атысты емес. Олар шындық қ а қ атысына қ арай: оғ ан сә йкестігі мен сә йкес еместігіне қ арай тура анық талады. Шынында ә мбебапты байланыс жағ дайында, нә рселердің не қ ұ былыстардың шындығ ында, ө зара байланысында пайымдаулар бір-бірінен мұ лде тә уелсіз бола алмайды. Олардың тек салыстырмалы дербестігі жә не ақ иқ ат пен жалғ андық тұ рғ ысынан қ арағ андағ ы тә уелсіздігі анық болады.

«Энергия сақ талады» деген пайымдауды ақ иқ ат десек (ол ешқ айда кетпейді жә не еш нө рседен пайда бола алмайды), «Мә ң гілік двигатель болуы мү мкін» деген пайымдау жалғ ан болады. Нақ ты мазмұ ны бойынша субъектте де, предикатта да ортақ еш нә рсе жоқ, яғ ни олар салыстырмалы емес. Субъекті мен предикаты бірдей пайымдаулар да салыстырмалы емес болып табылады. Мысалы, «Заң қ атаң» жә не «Заң кү шіне енді» немесе «Заң кү шіне енді» жә не «Жарлық кү шіне енді» — біріншісіне қ арағ анда бұ л жерде мазмұ ндарының айырмашылығ ы аз болса да, ақ иқ аттық не жалғ андық тұ рғ ысынан қ арағ анда бір-бірімен салыстырылмайды. Сондық тан ә рі қ арай олардың талдауы жұ ргізілмейді.

Салыстырмалы пайымдаулар. Олар керісінше бірдей терминдерге — субъектке де, предикатқ а да ие, бірақ олар саны мен сапасы жағ ынан ә р тү рлі болады. Бұ л пайымдауларды «бірдей материялы» дейді, ендеше ақ иқ аттығ ы мен жалғ андығ ы бойынша салыстырмалы. Ө зінің логикалық формасы бойынша ең алдымен саны жә не сапасына қ арай — салыстырмалы пайымдаулар сыйыспалы жә не сыйыспайтын болып бө лінеді.

Сыйыспалы пайымдаулар толығ ымен не жекелеген бір ғ ана ойды қ амтиды. Олардың арасың да тө мең дегідей логакалық қ атынастар туындайды: эквиваленттік, бағ ының қ ы, ішінара ү йлесу. Эквиваленттік (тең шілік) — субъектінің де, предикатының да, саны да, сапасы да бірдей тең мә ң дес ұ ғ ымдармен кө рсетілген пайымдаулар арасындағ ы қ атынас.

Мысалы, «Барлық адвокаттар — заң герлер» жә не «Сотта барлық қ орғ аушылардың заң саласынан арнайы білімдері бар» деген жалпы қ ұ птайтын пайымдаулар болады. Сондай-ақ, жалпытерістейтін, жекеқ ұ птайтын жә не жекетерістейтін пайымдаулар да осығ ан ү қ сас жағ дайда болып табылады. Мұ ндай текті пайымдаулар арасындағ ы қ атынас олардың ақ иқ аттығ ы мен жалғ аң дығ ы бойынша ө зара бірмә нді сә йкестікпен сипатталады: олар бір мезгілде ақ иқ ат немесе бір мезгілде жалғ ан. Сондық тан егер бірі ақ иқ ат болса, онда басқ асы да ақ иқ ат, ал егер бірі жалғ ан болса, онда басқ асы да жалғ ан.

А, Е, I, О — қ арапайым атрибутивті пайымдаулар арасындағ ы кейінгі қ атынас кө рнекілік ү шін графикалық тү рде «Логикалық квадрат» ретінде бейнеленеді.