Студопедия Главная Случайная страница Обратная связь

Разделы: Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

Ой тұжырымының типологиясы





Ұ ғ ым мен пайымдауғ а қ арағ анда неғ ү рлым кұ рделі ойлау формасы болғ андық тан ой тұ жырымы ө зінің кө ріну формасы бойынша айтарлық тай бай. Ә рі мұ нда белгілі бір заң дылық та бар. Ой тұ жырымының сан алуан тү рлері бар. Олар: алғ ышарттарының санымен — бір, екі жә не одан да кө п; пайымдау типімен — қ арапайым немесе кұ рделі; пайымдау тү рімен — атрибутивтік не релятивтік; тұ жырымының ық тималдық дә режесімен — нанымды, ық тимал жә не т.с.с. болып болінеді.

Тұ жырымындағ ы ойдың ү ш типін атауғ а болады - дедукция, индукция жә не традукция (немесе аналогия бойынша ой тұ жырымы).

Дедукция дегеніміз (латында deducitio— шығ ару, қ орыту) — жалпы білімнен жалқ ығ а жылжитын ой тұ жырымы. Мысалы:

Барлық адамғ а ө лім хақ.

Сократ — адам.

Сократқ а ө лім хақ.

Индукция дегеніміз (латында іnductio — кіргізу, ә келу) — жалқ ы білімнен жалпығ а қ арай қ алыптасатың ой тұ жырымы. Мысалы, жинақ ведомостіне сіздердің топтың ә р студентінің қ ысқ ы сессияны тапсырғ ан нә тижесін жазып жә не барлық пә ндердің жақ сы бағ ағ а тапсырылғ анын кө здері кө рген деканат қ ызметкерлері «Барлық топ қ ысқ ы сессияны табысты аяқ тады» деген жалпы қ орытынды жасайды.

Традукция дегеніміз (латында traductiо — аудару, ауыстыру, алмастыру) — алғ ышарттары да, қ орытындысы да жалпылық тың бірдей дә режесінде болатын ой тұ жырымы. Мысал келтірейік: «Жерде атмосфера, кү н мен тү ннің, жыл мезгілінің ауысуы бар сияқ ты, сондай-ақ тіршілік те бар. Жердегіге ұ қ сас Марста да атмосфера, кү н мен тү ннін, жыл мезгілінің ауысуы бар. Марста да тіршілік болуы мү мкін».

Егер ой тұ жырымының осы типтерін теориялық -танымдық тұ рғ ыдан қ арастырсақ, онда біз дедуктивтік ой тұ жырымының білімді ө згерту қ ұ ралы екенін кө реміз. Ол алғ ышарттары ақ иқ ат болғ анда қ орытындының да ақ иқ аттығ ына кепілдік береді. Яғ ни, сенімді болып табылады. Дедуктивтік ой тұ жырымының сенімділігі ой тұ жырымын жасағ ан субъектінің білім кө лемін кең ейтпеуге негізделеді. Қ орытындыдағ ы ақ параттар алғ ышарттағ ы ақ параттардың тек аздағ ан бө лігін ғ ана қ ұ райды. Біз жоғ арыда келтірген мысалдардағ ы, Сократқ а ө лім хақ тығ ы туралы білім барлық адамдарғ а да ө лім хақ деген білімнен шығ ып тұ р жә не «Сократ — адам» дегенде де сол ой мең зеледі.

Дедуктивтік ой тұ жырымының бұ л белгілерін XVII ғ асырдың ө зінде-ақ Френсис Бэкон мен Рене Декарт атап кө рсеткен. Олар индуктивтік ой тұ жырымдары туралы сындарын осы бақ ылауғ а негіздеген жә не осыдан барып Бэкон жаң а иң дуктивтік, ал Декарт конструктивтік логика қ ажет деп қ орытындылайды. Индукция мен традукция дедуктивті емес ой тұ жырымына жатады. Дедукцияғ а тә н сенімділік дедуктивті емес ой тұ жырымдарында жоқ. Бірақ бұ л — оның орнына олар басқ а бір артық шылық қ а ие шығ ар дегенді білдіреді. Олай болмағ анда, бізге сенімсіз ой тұ жырымдары не ү шін керек еді.

Қ орытынды: Дедуктивті емес ой тұ жырымдары біздің білімдерімізді кең ейтеді. Міне, сол себептен олар ғ ылымда, шешең дік тә жірибеде жә не біздің кү нделікті ө мірімізде қ олданылады.

№8 дә ріс: Қ арапайым кесімді силлогизм

1.Тура ой тұ жырымы.Айналдыру, Ауыстыру. Предикатқ а қ арсы қ ою. Субъектіге қ арсы қ ою S.

2. Логикалық квадрат бойынша ой тұ жырымы

3. Қ ұ рама ой тұ жырымы. Қ арапайым кесімді силлогизм

Ә дістемілік нұ сқ ау:

Мақ саты: Қ арапайым кесімді силлогизмнің мазмұ ның, қ алыптасуың қ арастыру

Негізігі ұ ғ ымдары: тура ой тұ жырымы, қ ұ рама ой тұ жырымы, қ арапайым кесімді силлогизм,

1.Тура ой тұ жырымы дегеніміз — бұ л бір ғ ана алғ ышарттан, яғ ни бірден жасалатын ой тұ жырымы. Қ ұ рама ой тұ жырымы — бұ л бірнеше (екі не одан да кө п) алғ ышарттардан жасалатын ой тұ жырымы.

Қ арапайым пайымдаулардан жасалғ ан тура ой тұ жырымы. Тура ой тұ жырымын ең алдымен атрибутивтік те, релятивтікте қ арапайым пайымдаулардан алуғ а болады. Атрибутивті пайымдауларғ а байланысты бұ ғ ан екі жолмен қ ол жеткізуге болады: пайымдауларды ө згерту арқ ылы; пайымдаулардың қ атынастары («логикалық квадратта») арқ ылы.

Пайымдауларды ө згерту арқ ылы алынғ ан тура ой тұ жырымы. Пайымдауларды ө згерту, ауыстыру жә не айналдыру формасында ө теді. Ү йлестіру негізінде субъектіге жә не предикатқ а қ арсы қ ою мү мкін.

Тура ой тұ жырымының жалпы ережесі: алғ ышартта таратылмағ ан терминді қ орытындыда да таратуғ а болмайды дейді.

Айналдыру. «Барлық жақ сы нә рсе бізге оң ай келмейді» пайымдауын қ арастырайық. Тө мендегідей: «Ешбір жақ сы нә рсе бізге оң ай келген жоқ» деген пайымдау шығ атынын байқ ау қ иын емес. Осылайша біз айналдыру (латынша оbversiо) деп аталатын ой тұ жырымын жасадық. Айналдыру дегеніміз — бұ л кейбір кесімді пайымдауды сапасы бойынша предикатпен қ арама-қ арсы, бастапқ ы пайымдаудың предикатына қ айшылық та болатындай ө згертуден туратын ой тұ жырымы.

Кесімді пайымдаудың барлық тү рін айналдыруғ а болады. Оларды жеке-жеке қ арастырайық.

А: Бә рі ө згереді. ┴ Еш нә рсе ө згеріссіз қ алмайды.

Е: Бірде-бір адам кемшіліксіз емес. ┴ Барлық адамдарда да кемшілік болады.

I: Кейбір адамдар ә ділетті. ┴ Кейбір адамдар ә ділетті емес болмайды.

О: Кейбір қ ұ жаттар жарамды болмайды. ┴ Кейбір қ ұ жаттар жарамсыз.

Келтірілген мысалдар негізінде айналдырудың жалпы схемасын кө рсетуге болады: Барлық S деген Р. А Е -ге айналады. Бірде-бір S Р болмайды.

 

Бірде-бір S деген Р емес. Е А- ғ а айналады. Барлық S деген Р болады

 

Кейбір S деген Р. I О-ғ а айналады. Кейбір S деген Р болмайды.

 

Кейбір S деген Р емес. О І-ғ а айналады. Кейбір S деген Р болады.

Осылайша айналдыруды орындау ү шін бастапқ ы пайымдауды тө мендегідей етіп:

1) бастапқ ы пайымдаудың жалғ аулығ ын сапасы бойынша қ арама-қ арсығ а ауыстыру (яғ ни «деген» — «деген емес» жә не керісінше);

2) бастапқ ы пайымдаудың предикатын оғ ан қ айшы ұ ғ ымғ а ауыстыру (яғ ни Р — Р емес немесе Р емес — Р-ғ а), ө згерту қ ажет.

Айналдыру нә тижесінде біз бастапқ ы пайымдау субъектісінің бастапқ ы пайымдау предикатына қ айшы ұ ғ ымғ а қ атынасын анық таймыз. Сонымен қ атар қ ұ птаушы пайымдаулар терістеушіге айналады жә не керісінше болады. Ал нә тижесінде бастапқ ығ а эквивалентті пайымдау шығ ады.

Ауыстыру. Латынша сопversiо ауыстыру деп аталатын, яғ ни субъекті мен предикаты орындарын ауыстыра алатын ой тұ жырымдарын анық тамайыша, ауыстыру деп аталады. Ауыстырубұ л кесімді пайымдауды субъект бастапқ ы пайымдаудың предикаты болатын, ал предикаты — бастапқ ы пайымдаудың субъекті болатын пайымдауғ а ө згертуден туратын ой тұ жырымы. «Барлық адвокаттар — заң герлер» пайымдауының логикалық салдары «Кейбір заң герлер — адвокаттар» пайымдауы болатынын болжау қ иын емес. Осылайша, сіздер мен біз жай ауыстыру жә не шектелген ауыстыру деп аталатын ауыстырудың екі тү рімен кездестік. Таза ауыстыру — бұ л бастапқ ы пайымдаудың санын ө згертпей ауыстыру. Жай ауыстыруғ а Е жә не I типіндегі пайымдаулар жатады. Сонымен қ атар Е Е-ге, ал I тағ ы да І-ғ а ө згереді. Мысал. Е: «Бірде-бір адам кемеліне жеткен емес» «Бірде-бір кемеліне жеткен тірі жан адам емес» деп Е- ге ө згереді.

Бастапқ ы пайымдауды ауыстырып, біз «тірі жан» сө зін қ остық, бірақ та ө згерген ойғ а бұ дан еш нә рсе қ осылмайды. Ол тек ойдың тілдік кө рінісі аумағ ына жатады. Мысалы, I: «Кейбір заң герлер — сенаторлар» «Кейбір сенаторлар — заң герлер» деп І-ғ а ө згереді. Шектеулі ө згертубұ л бастапқ ы пайымдаудың санын ө згерте отырып ө згерту.

Жалпық ұ птаушы пайымдауларғ а алынғ ан мысалдардан біз оларды тек шектеулі ө згерту мү мкін. Нә тижесінде жекеқ ұ птаушы пайымдаулар шығ ады. Дегенмен мұ ндай шектеулі ө згертуге жеке баса кө рсетілген пайымдаулар да сә йкес келеді. Оларда предикат субъектіге бағ ының қ ы қ атынаста, яғ ни кө лемі бойынша одан кіші болады. Сондық тан бұ л тү рде пайымдау тура солай аталғ анымен, ө згерту шектеулі емес, керісінше «кең ейтумен» болады. Мысалы, жекеқ ұ птаушы пайымдау «Кейбір заң герлер — тергеушілер» «Барлық тергеушілер — заң герлер» деген жалпық ұ птаушығ а ө згереді.

Ал жекетерістеуші пайымдаулар ше? Мысалғ а, «Кейбір адамдар бай емес» пайымдауын алайық. Егер оны қ арапайым ө згертуге жеткізсек, онда «Кейбір байлар — адам емес» деген пайымдау шығ ады. Мұ ндай қ атаң тұ жырымғ а келетіндей біздің негізіміз жоқ. Сондық тан, жекетерістеуші пайымдаулар мұ лде ө згеріске ұ шырамайды деген қ орытындығ а келеміз.

Неге жалпық ұ птаушы пайымдаулар шектеулі ө згеріске ұ шырайды, ал жекетерістеушілер мү лде ө згермейді? Бұ л сұ рақ қ а жауап беру ү шін жай ө згере салатын пайымдаулар типтерін қ арастырамыз. Е жә не I типіндегі пайымдаулардың екі термині де (Е- дегідей) таратылғ ан немесе (І-дағ ыдай) таратылмағ ан. Мұ нда терминдердің таратылуы мен таратылмауының қ атысы не?

Егер термин пайымдаудың бү кіл кө лемінде алынса, онда ол таратылғ ан болып есептелетіні біздің есімізде. Егер бізде қ орытың дыда таратылғ ан, ал алғ ышартта таратылмағ ан термин пайда болса ой тұ жырымы бұ рыс болады. Онда біз алғ ышартта барлық кө лемде алынбағ ан терминді қ орытындыда барлық кө лемде алғ ан боламыз. Сондық тан алғ ышарттан қ орытындығ а ө туде ешқ андай негізсіз ақ парат қ осқ ан боламыз. Осыдан барып алғ ышарт ақ иқ ат болғ анда да, қ орытынды жалғ ан болып шығ ады. Міне, сондық тан тура қ орытындыда біз басында айтқ ан:

«Алғ ышартта таратылмағ ан термин қ орытындыда да таратылмауы тиіс», — деген ереже бар. Е типті пайымдауда екі термині де таратылғ ан болғ андық тан, біз бұ л пайымдауды батыл ө згерте аламыз. Сол сияқ ты I пайымдауын да батыл ө згертуге болады. Ө йткені қ орытындысында бірде-бір термин таратылмағ ан.

Енді жалпық ү птаушы пайымдауларды қ арастырайық. Онда ә детте субъект таратылғ ан, бірақ предикат таратылмағ ан. Ө згерту кезінде предикат пен субъект орындарын ауыстыратын болғ андық тан, біздің терминдер ережесі бойынша, қ орытындыда субъект таратылмағ ан болуы тиіс.

Дегенмен жалпық ұ птаушы пайымдаудың субъекті таратылғ ан болып табылады. Бұ л жалпық ұ птаушы пайымдау мұ ндай ой тұ жырымының қ орытындысы бола алмайтынын білдіреді. Сонымен бірге жекеқ ұ птаушы пайымдауда екі термин де таратылмағ ан. Сондық тан жекеқ ұ птаушы қ орытындылы ой тү жырымы біздің ережені бұ за алмайды. Ал осы, жекеқ ұ птаушы пайымдау жалпық ұ птаушы пайымдаудан алынғ ан заң ды тұ жырымды қ ұ райтынын білдіреді.

Енді жекетерістеуші пайымдауды қ арастырайық. Онда субъект таратылмағ ан, ал предикат тараты лғ ан. Бірақ егер біз тек субъект пен предикаттың орнын ауыстырсақ, онда S термині алғ ышартта таратылмағ ан, қ орытындыда таратылғ ан болады. Ал бұ л біздің ережені бұ зады. Сондық тан, біз жекетерістеуші пайымдауды жеке-терістеушіге ө згерте алмаймыз. Ө йткені онда пайымдау санын заң сыз кең ейту болар еді, ә рі біз оны қ ү пталатын пайымдауғ а айналдыра алмаймыз. Себебі, ол пайымдау санын заң сыз кең ейту болады. Соң дық тан, жекетерістеуші пайымдау мү лде ө згермейді.

Предикатқ а қ арсы қ ою. Нә тижесінде субъект болып предикатқ а қ айшы келетін ұ гым, ал предикат болып — бастапқ ы пайымдау субъектісі болатын пайымдауды ө згерту предикатқ а қ арсы қ ою деп аталады.

Предикатқ а қ арсы қ оюды екі тү рлі жолмен орындауғ а болады. Алдымен бастапқ ы пайымдауды айналдыруды, содан соң ө згертуді орындағ ан керек. Нә тижесінде біз предикатқ а қ арсы қ оюды аламыз.

Мысалдар. А: «Барлық ө тірікшілер адамгершілігі жоқ адамдар болады». Айналдыру — «Бірде-бір ө тірікші адамгершілікті адам болмайды». Ауыстыру — «Бірде-бір адамгершілікті адам ө тірікші болмайды».

Е: «Біздің топтың бірде-бір студенті шахмат ойнамайды». Айналдыру — «Біздің топтың барлық студенттері шахматшылар емес». Ауыстыру — «Барлық шахматшылар біздің топтың студенттері емес».

О: «Кейбір куә герлер — есі дұ рыс еместер». Айналдыру — «Кейбір куә герлер — ессіздер». Ауыстыру — «Кейбір ессіздер — куә герлер болып есептеледі».

I типті пайымдауды предикатқ а қ арсы қ ою мү мкін емес, ө йткені айналдыруда О типті пайымдау алынады, ал естерің ізде болса оларды ауыстыруғ а болмайды.

Біздің предикатқ а қ арсы қ ою туралы мә ліметтерімізді тө мендегі кестемен кө рсетуге болады:

Бастапқ ы пайымдау Предикатқ а қ арсы қ ою
А: Барлық S деген Р Е: Бірде-бір P емес деген S емес
Е Бірде-бір S деген Р емес I: Кейбір P емес деген S
0: Кейбір S деген Р емес Кейбір P емес деген S

 

І-ды предикатқ а қ арсы қ оюғ а болмайды.

Субъектіге қ арсы қ ою S.

Ауыстырып, одан соң айналдыру жолымен пайымдауды ө згерту субъектіге қ арсы қ ою деп аталады. Яғ ни, тура ой тұ жырымының бұ л тү рі алдың ғ ы сияқ ты. Тек пайымдаулармен жү ргізілетін логикалық операциялардың ретімен ерекшеленеді.

Егер «Барлық адвокаттар — заң герлер» пайымдауын алдымен «Кейбір заң герлер - адвокаттар» деп, ал енді осыны «Кейбір заң герлер адвокат еместер емес» (прокурорлар, судьялар жә не т.б. болса да) десек, онда субъектіге қ арсы қ оюды аламыз. Қ орытынды предикаты - «адвокат еместер» бастапқ ы пайымдаудың субъектісі — «адвокаттар» дегенге қ арсы қ ойылады. Логикалық операция мен тура ой тұ жырымының бұ лай аталуы осыдан барып шық қ ан.

Субъектіге қ арсы қ ою кестесі мынадай

Бастапқ ы пайымдау Субъектіге қ арсы қ ою
А: Барлық S деген Р Е: Кейбір Р емес деген S емес
Е: Бірде-бір S Р деген емес А: Барлық Р деген S емес
I: Кейбір S деген Р 0: Кейбір Р емес деген S емес

О- ны субъектіге қ арсы қ оюғ а болмайды. Ө йткені мұ нда бірінші операция ауыстыру, ал жекетерістеуші пайымдаулар ауыстырылмайды.

2.Логикалық квадрат бойынша ой тұ жырымы. Қ арапайым кесімді пайымдаулардан тұ жырымды пайымдаулар арасындағ ы қ атынастар кө мегімен де жасауғ а болады. Оларды берілген логикалық квадратта тө мендегідей етіп жіктеуге болады:

1) бағ ының қ ы қ атынас негізіндегі тұ жырымдар;

2) ішінара ү йлесімділік қ атынас негізіндегі тұ жырымдар;

3) қ айшылық қ атынас негізіндегі тұ жырымдар;

4) қ арама-қ арсы қ атынас негізіндегі тұ жырымдар.

1) Бағ ының қ ы қ атынас негізіндегі тұ жырымдар.

Мұ нда тұ жырымның екі тү рі болуы мү мкін:

а) жалпы пайымдаудың ақ иқ аттығ ынан жекеге қ арай ө рбитін;

ә) жеке пайымдаудың жалғ андығ ынан жалпының жалғ андығ ына қ арай жылжитын.

Жалпы пайымдау ақ иқ аттығ ынан жекенің ақ иқ аттығ ына ой тұ жырымдары: А-дан І-ғ а жә не Е-ден О-ғ а. Олар тө мендегідей тү рге ие:

А┴ І, Е┴ 0

Мысалы, «Барлық адамдар адасуғ а ұ рымтал келеді» пайымдауынан «Кейбір адамдар адасуғ а ұ рымтал» пайымдауы шығ ады (А┴ I). «Бірде-бір адам періште емес» пайымдауынан «Кейбір адамдар періште емес» пайымдауы шығ ады (Е ┴ О).

Жеке пайымдаудың жалғ андығ ынан жалпы пайымдаудың жалғ андығ ына ой тұ жырымы, бү лар І-дан А-ғ а жә не О-дан Е-ге. Егер терістеуді пайдалансақ, онда бұ л ой тұ жырымдары тө мендегідей болады:

˥ І┴ ˥ А, ˥ О┴ ˥ Е

Мысалы, «Кейбір параллельдер қ иылысады» пайымдауының жалғ андығ ынан «Барлық параллельдер қ иылысады» пайымдауының жалғ андығ ы шығ ады (˥ І┴ ˥ А), «Кейбір адамдар ө зін-ө зі жетілдіруге қ абілетсіз» пайымдауының жалғ андығ ынан «Барлық адам ө зін қ ұ рбан етуге қ абілетсіз» (˥ О┴ ˥ Е) жалғ андығ ы шығ ады.

2) Ішінара ү йлесу қ атынасы негізіндегі тұ жырымдар. Бұ л I жә не О пайымдаулары арасындағ ы қ атынастар. Мұ нда тек жалғ андық тан ақ иқ аттық қ а апаратын тұ жырымдар болуы мү мкін. Ө йткені ол пайымдаулар бірге жалғ ан бола алмайды, бірақ бірге ақ иқ ат бола алады. Бұ лар: ˥ I ┴ О, ˥ О ┴ I. Мысалы, «Кейбір параллельдер қ иылысады» пайымдауының жалғ андығ ынан «Кейбір параллельдер қ иылыспайды» пайым-дауының ақ иқ аттығ ы шығ ады (˥ I ┴ О), «Кейбір судьялар заң герлер емес» пайымдауының жалғ андығ ынан «Кейбір судьялар — заң герлер» пайымдауының ақ иқ аттығ ы шығ ады ˥ О ┴ I).

3) Қ айшылық қ атынасы тұ жырымдары. Бұ л тұ жырымдар да екі топқ а бө лінеді:

а) пайымдаулардың бірінің жалғ андығ ынан екіншісінің ақ иқ аттығ ына келетін тұ жырымдар;

ә) пайымдаулардың бірінің ақ иқ аттығ ынан екіншісінің жалғ андығ ына отетін тұ жырымдар.

Жалғ андық тан ақ иқ аттық қ а. Бұ л тұ жырымдар: ˥ А┴ О, ˥ О┴ А, ˥ Е┴ І, ˥ I┴ Е. Мысалы, «Барлық адамдарда қ ылмысқ а бейімділік болады» пайымдауының жалғ андығ ынан «Кейбір адамдарда қ ылмысқ а бейімділік болмайды» пайымдауының ақ иқ аттығ ы шығ ады (˥ А┴ О), «Бірде-бір адамда қ ылмысқ а бейімділік болмайды» пайымдауының жалғ андығ ынан «Кейбір адамдарда қ ылмысқ а бейімділік бар» пайымдауының ақ иқ аттығ ы шығ ады (˥ Е┴ І), «Кейбір параллельдер қ иылысады» пайымдауының жалғ андығ ынан «Бірде-бір параллель қ иылыспайды» пайымдауының ақ иқ аттығ ы шығ ады (˥ I┴ Е), «Кейбір судьялар заң герлер емес» пайымдауының жалғ андығ ынан «Барлық судьялар — заң гер-лер» пайымдауының ақ иқ аттығ ы шығ ады (˥ О┴ А).

Ақ иқ аттық тан жалғ андық қ а. Бұ л тұ жырымдар: А┴ ˥ О, О┴ ˥ А, Е┴ ˥ І, І┴ ˥ Е.

Мысалы, «Кейбір судьялар — заң герлер» пайымдауының ақ иқ аттығ ынан «Бірде-бір судья заң гер емес» пайымдауының жалғ андығ ы шығ ады (І┴ ˥ Е), «Бірде-бір ө тірікшіні мадақ тауғ а болмайды» пайымдауының ақ иқ аттығ ынан «Кейбір ө тірікшілерді мадақ тауғ а болады» пайымдауының жалғ андығ ы шығ ады (Е┴ ˥ І), «Кейбір студенттер стипендия алмайды» пайымдауының ақ иқ аттығ ынан «Барлық студенттер стипендия алады» пайымдауының жалғ андығ ы шығ ады (О┴ ˥ А).

4) Қ арама-қ арсы қ атынастар тұ жырымы. Мұ нда тек ақ иқ аттық тан жалғ андық қ а деген бір типті тұ жырымдар болуы мү мкін. Ө йткені қ арама-қ арсы қ атынастағ ы пайымдаулар бірге ақ иқ ат бола алмайды, ал жалғ ан болуы мү мкін. Бұ л тұ жырымдар: А ┴ ˥ Е, Е ┴ ˥ А.

Мысалы, «Бірде-бір ө тірікшіні мадақ тауғ а болмайды» пайымдауының ақ иқ аттығ ынан «Барлық ө тірікшілерді мадақ тауғ а болады» пайымдауының жалғ андығ ы шығ ады (Е ┴ ˥ А), «Барлық судьялар — заң герлер» пайымдауының ақ иқ аттығ ынан «Бірде-бір судья — заң гер емес» пайымдауының жалғ андығ ы шығ ады (А ┴ ˥ Е).

Тура ой тұ жырымдары тек қ ана атрибутивті емес, сондай-ақ релятивті пайымдаулардан да жасалуы мү мкін. Бү ғ ан х жә не у нә рселерінің арасындағ ы К қ атынасының сипаты логикалық негіз болады. Сонымен, егер «Ә йелдер ерлермен тең қ ұ қ ық ты» екені қ ұ пталса, онда «Ерлер ә йелдермен тең қ ұ қ ық ты» деп те қ орытуғ а болады. Егер «Ата заң дар еліміздің басқ а барлық заң дарынан жоғ ары» екені белгілі болса, онда «Еліміздің басқ а заң дары Ата заң дардан тө мен» деген сез.

Тура ой тұ жырымдарына тек қ ана қ арапайым-атрибутивті жә не релятивті ғ ана емес, кү рделі пайымдаулар да алғ ышарт бола алады. Мысал ретінде шартты пайымдауды (импликация): «Егер ертең кү н ашық болса, онда біз орманғ а барамыз». Бұ дан: «Егер біз орманғ а бармасақ, онда кү ннің бұ лың ғ ыр болғ аны» деген қ орытынды жасауғ а болады. Тура ой тұ жырымын конъюнкциядан да жасауғ а болады. Егер «12 жә не 24 — жү п сандар» ақ иқ ат болса, онда: «24 жә не 12 — жү п сандар» деген қ орытынды да ақ иқ ат болады.

Қ ұ рама ой тұ жырымы.

Қ ұ рама ой тұ жырымы бірнеше (екі жө не одан да кө п) алғ ышарттардан тү рады. Қ ұ рама ой тұ жырымының да бірнеше тү рі болады. Олар қ арапайым пайымдаулардан жасалғ ан қ ұ рама ой тұ жырымы жә не кү рделі пайымдаулардан жасалғ ан қ ұ рама ой тұ жырымы деп ажыратылады.

Қ арапайым пайымдаулардан тұ ратын қ ү рама ой тұ жырымы ө з кезегінде атрибутивтік пайымдаулар ой тұ жырымы жә не релятивті пайымдаулар ой тұ жырымы деп бө лінеді.

Атрибутивтік пайымдаулар ой тұ жырымы алғ ышарттарының санына байланысты екі немесе одан да кө п — қ арапайым кесімді силлогизм жө не кү рделі (ол да кесімді) силлогизм деп бө лінеді. Қ арапайым кесімді силлогизм — бұ л алғ ышарттары мен қ орытындысы кесімді пайымдау болатын жанама дедуктивті ой тұ жырымы.

Қ орытынды: Біздің ойлауымыз ү шін силлогизмдердің айрық ша маң ыздылығ ы силлогизмдер қ ұ ралғ ан кесімді пайымдаулар мә ртебесімен байланысты. Кесімді пайымдаулар ойды жоғ ары дең гейде анық жә не дә л қ ұ рауғ а, біздің ойымызғ а барынша анық форма беруге арналғ ан. Бұ л таластар мен пікірсайыстардағ ы тезистерге қ атысты. Егер таласта тезис кесімді пайымдау тү рінде қ ұ рылса, онда біздің қ олымызда кесімді пайымдауларды дұ рыс жә не тез қ ұ ратын логикалық қ ұ рал болуы тиіс. Бізге кесімді пайымдауларды дә лелдейтін жә не бекерлейтін амалдармен қ арулануғ а кө мектесетін мұ ндай қ ұ ралдарғ а кесімді силлогизмдер жатады. Яғ ни, олар жалпы таласта немесе пікірсайыста табысқ а жетуге кө мектеседі.







Дата добавления: 2014-10-22; просмотров: 6851. Нарушение авторских прав; Мы поможем в написании вашей работы!




Обзор компонентов Multisim Компоненты – это основа любой схемы, это все элементы, из которых она состоит. Multisim оперирует с двумя категориями...


Композиция из абстрактных геометрических фигур Данная композиция состоит из линий, штриховки, абстрактных геометрических форм...


Важнейшие способы обработки и анализа рядов динамики Не во всех случаях эмпирические данные рядов динамики позволяют определить тенденцию изменения явления во времени...


ТЕОРЕТИЧЕСКАЯ МЕХАНИКА Статика является частью теоретической механики, изучающей условия, при ко­торых тело находится под действием заданной системы сил...

Плейотропное действие генов. Примеры. Плейотропное действие генов - это зависимость нескольких признаков от одного гена, то есть множественное действие одного гена...

Методика обучения письму и письменной речи на иностранном языке в средней школе. Различают письмо и письменную речь. Письмо – объект овладения графической и орфографической системами иностранного языка для фиксации языкового и речевого материала...

Классификация холодных блюд и закусок. Урок №2 Тема: Холодные блюда и закуски. Значение холодных блюд и закусок. Классификация холодных блюд и закусок. Кулинарная обработка продуктов...

Типовые ситуационные задачи. Задача 1.У больного А., 20 лет, с детства отмечается повышенное АД, уровень которого в настоящее время составляет 180-200/110-120 мм рт Задача 1.У больного А., 20 лет, с детства отмечается повышенное АД, уровень которого в настоящее время составляет 180-200/110-120 мм рт. ст. Влияние психоэмоциональных факторов отсутствует. Колебаний АД практически нет. Головной боли нет. Нормализовать...

Эндоскопическая диагностика язвенной болезни желудка, гастрита, опухоли Хронический гастрит - понятие клинико-анатомическое, характеризующееся определенными патоморфологическими изменениями слизистой оболочки желудка - неспецифическим воспалительным процессом...

Признаки классификации безопасности Можно выделить следующие признаки классификации безопасности. 1. По признаку масштабности принято различать следующие относительно самостоятельные геополитические уровни и виды безопасности. 1.1. Международная безопасность (глобальная и...

Studopedia.info - Студопедия - 2014-2024 год . (0.016 сек.) русская версия | украинская версия