Электрлі көлік

Қ алалық электрлі кө лік. Жолаушыларды тасымалдауда қ алалық электр кө ліктерін дамыту проблемаларын шешу жә не оның қ озғ алысын ұ йымдастыру шешуші сұ рақ тар болып табылады.

Жолаушы ағ ынын зерттеп оқ ып білу:

а) қ аладағ ы транспорттық жү йені жетілдіруді жоспорлау жә не жобалау ү шін;

б) қ аладағ ы жолаушыларды тасымалдайтын барлық кө лік тү рлерін рационализациялау жә не координациялау ү шін.

Жолаушылар ағ ыны мына бірліктермен ө лшенеді: жолаушылар пойызының санымен (Р), жолаушылар пойызының ұ зындығ ымен (L).

Жолаушылар пойызының орташа ұ зындығ ы келесі формуламен анық талады:

L = λ P.

 

Жолаушылар ағ ыны қ ала бойынша жолаушы-километрмен есептелінеді:

 

П = λ А,

 

мұ ндағ ы А - белгілі бір уақ ытта кө ліктерінің тармағ ында жолаушылардың кү тілетін саны.

Жолаушылар ағ ынының тығ ыздығ ы былай табылады:

 

R_ор =

 

мұ ндағ ы Z – кө лік тармағ ының ұ зындығ ы, километрмен ө лшенеді.

 

Кө ліктер тармағ ындағ ы бір сағ ат ішінде жолаушылар ағ ынының ү лес мағ ынасы:

R =

 

мұ ндағ ы - сағ аттық жоғ ары дең гейдің коэффициенті, яғ ни жолаушылар сағ аттық жоғ ары дең гейде жү ріп ө тетін жолаушылар санының жолаушылардың тә уліктегі орташа санына қ атынасы.

 

Жолаушылардың ағ ымының кө лемі жылмен, аймен, апта кү ндерімен, тә улік сағ аттарымен айрық шалынады. Негізгі жолаушылар ағ ымы қ ала халқ ының қ ұ рамымен, орталық тардың орналасу тығ ыздығ ымен, қ аланы жоспарлау мә нерімен орындалады. Халық тың кө ліктік қ озғ алыстығ ы – пойыз санының уақ ыт бірлігіндегі кө рсеткіші. Бұ л кө рсеткіш бір қ алыпты болмайды, ү немі ө згеріп отырады. Экспериманталды зерттеу кезінде ол бір кү нде 1, 3÷ 1, 5 пайызғ а дейін ө згеріп отырады.

Кө ліктік қ озғ алысқ а ү лкен ә серін тигізетін мә селе – халық тың автомибилизациялану дең гейі жә не басқ а да факторлар. Халық кө п жү ретін мезгілде (таң ертең жә не кешкі мезгілдері) қ оғ амдық кө лікке халық тың 1/6 бө лігі тасымалданады деп айтуғ а болады.

Халық ты тасымалдауды дұ рыс жә не ұ тымды ұ йымдастыруғ а мына факторларды есептеу қ ажет:

- халық тың кө п мө лшерлі орталық тарын қ амтитын жә не тасымалдауды

жақ сартуды қ амтамасыз ететін маршрут бағ ыттарын таң дау;

- ә р жол бө лімдері ү шін белгілі бір қ озғ алыс ү зіктерінің тә ртібін орнату;

- бағ ыттағ ы қ озғ алатын қ ұ рамның қ ажетті санын қ амтамасыз ету. Бағ ытты таң даудың негізгі белгісі қ ала орталығ ына қ аншалық ы жақ ындығ ы болып табылады.

Бағ ыттардың бес тү рі бар, олар:

1. Радиалды бағ ыт, қ аланың жә не қ ала маң ының шет аймақ тарынан басталып қ ала орталығ ында бітетін бағ ыт. Бұ л тү рі тасымалдайтын жолаушылардың аздау мө лшерінде ұ йымдастырылады. Артық шылығ ы: Біріктірілген соң ғ ы стансалардың жұ мысына ү немі бақ ылау мү мкіндігі. Кемшілігі: ауысып міну керектігі; айналып жү руге қ ажетті алаң дардың барлығ ы.

2. Диаметралды бағ ыт, қ ала орталығ ынан ө зге жерде басталып аяқ талатын, бірақ ө з бө лімдерімен қ иысатын бағ ыт. Ә рбір диаметралды бағ ыт екі радиалдық бағ ыттан қ ұ ралуы мү мкін, осығ ан орай радиалдық бағ ыттардың кемшіліктерінен қ ұ тылуғ а болады.

3. Тангенциалды бағ ыт - ө з жолдарымен қ ала орталық тарын айналып ө тетін бағ ыт. Егер орталық аймақ тың шет бө лігінде ә жептеуір жолаушы ағ ымдары пайда болғ ан жағ дайда, онда бұ л бағ ытты ұ йымдастыру мақ саты тиімді болады.

4. Шең берлі бағ ыт - бірнеше тангенциалдық бағ ыттардың қ осылуынан пайда болғ ан бағ ыт, сондық тан сол бағ ыттардың барлық қ асиеттеріне ие.

5. Қ осалқ ы (алып жү руші) бағ ыт. Бұ дан басқ а, бағ ыттары мына тү рлерге бө лінеді: негізгі (тә улік бойында жұ мыс істейді); тү нгі (тек тү н мезгілінде жұ мыс істейді); қ осымша адам кө п жү ретін мезгілде; ө ндірістік (ө ндірістік адам кө п жү ретін мезгілде); кү ндізгі (сағ 24.00 сағ дейін істейді).

Бағ ыттың ә рбір бө лімдері ү шін аптаның кү ндеріне, тә улік уақ ыттарына байланысты белгілі бір қ озғ алыс ү зіктері орнатылады. Бұ л деген, ә рбір аялдамадан қ азір ғ ана кеткен поездан кешіккен жолаушы баратын жеріне жаяудан тезірек жетеді деген сө з.

Ү зіктің жоғ арғ ы мә ні былай болу керек:

 

Z_тах + t_f = t_g,

 

мұ ндағ ы Z_тах – қ озғ алыстың жоғ арғ ы ү зігі, секундпен, t_f – кө лікпен жү ру уақ ыты, секундпен, t_g – жаяу жү ру уақ ыты, секундпен.

 

Бұ дан, орын алмасу жылдамдығ ына қ оятын болсақ:

 

,

 

мұ ндағ ы L – жол жү рудің ұ зақ тығ ы, м; V – жаяу жү ргіншінің орташа жылдамдығ ы (1, 4 м/сек); V – аралық жылдамдығ ы, м/с.

 

Қ алалық кө ліктің тасымалдау қ абілеті дегеніміз белгілі уақ ыт бірлігінде бір бағ ытта бір қ атарғ а жолаушылар тасымалдау мү мкіндігі. Ол қ озғ алыс қ ұ рамының сыйымдылығ ымен, жү ретін жолдың ө ткізу қ абілеттімен анық талады. Сыйымдылық ты анық тауда бір шаршы алаң ғ а қ оса отыру орындарына 3-5 адам қ абылданады. Тасымалдау қ абілеті былай анық талады:

 

П = E ∙ C,

 

мұ ндағ ы С - ө ткізу қ абілеті, Е – сыйымдылық (E = A + α B, мұ ндағ ы A – отыратын орын саны, B - еден ауданы, м², α - толтыру коэффициенті.)

 

Сыйымдылық – қ озғ алатын қ ұ рамның аса маң ызды кө рсеткішінің бірі. Ө ткізу қ абілеті қ ауіпсіздік шарттары арқ ылы орындалады жә не транспорт қ ұ ралдарының мө лшерімен анық талады. Бұ л белгілі уақ ыт бірлігінде қ озғ алыс кезінде бір бағ ытта бір жолғ а ө ткізілуі мү мкін:

 

,

 

мұ ндағ ы V - жетіп алу кезіндегі техникалық жылдамдық, м/сек, t₀ - жү ргізуші реакциясының уақ ыты, b – тоқ тау кезіндегі баяулылық, м/сек; L - қ озғ алыс қ ұ рамының ұ зындығ ы, м; S - қ ауіпсіздік аралығ ы, м.

Бір сағ аттық ө ткізу қ абілетін анық тау ү шін келесі формуланы қ олдану қ ажет:

,

 

мұ ндағ ы K - пойыздар аралығ ындағ ы ең тө менгі ү зік, секундпен ө лшенеді.

 

Бұ л жерде пойыз – ең жоғ арғ ы теориялық ө ткізу қ абілетін білдіреді. Шын мә нінде жү зеге асырылатын ө ткізу қ абілетін анық тау ү шін қ ажет нә рселер:

1. аялдама пункттерінің саны;

2. бір дең гейде басқ а кө лік ағ ымдарымен қ иылысуының барлығ ы;

3. кө шелердегі тө сем тү рлері;

4. жол профилінің ұ зақ тығ ы;

5. кө ре білу шарттары мен жол айырық тарын орналастыру тә сілдері.

Аялдама пункттерінің ө ткізу қ абілеті келесі арақ атынаспен анық талады:

,

 

мұ ндағ ы Т – аялдамадағ ы кү тудің толық уақ ыты.

 

Аялдамадағ ы кү тудің толық уақ ыты келесі формуламен анық талады:

 

T = t ₁ + t ₂ + t ₃ + t ₄,

 

мұ ндағ ы t₁ - аялдамағ а токтауғ а жақ ындағ ан кездегі уақ ыт, S – қ озғ алыс қ ұ рамының ұ зындығ ына тең қ абылданатын қ ауіпсіздік аралығ ы; b – тоқ тау кезіндегі баяулылық (1, 3 ÷ 1, 5), м/сек.

 

Жолаушыларды отырғ ызуғ а жә не тү сіруге кететін уақ ытты келесі ө рнектен анық тайды:

t = ,

 

мұ ндағ ыα - жоғ арғ ы жолаушы кө лемімен аялдау коэффициенті, α = 0.2 (20%); Е – вагон сыйымдылығ ы; t₀ - бір жолаушының уақ ыты, (t₀=1.5 сек); n - есіктер саны; t -есік жабуғ а берілетін сигнал уақ ыты.

 

t = ,

 

мұ ндағ ы L - жол жү рудің ұ зақ тығ ы.