Жиырма тоғызыншы тақырып. ҚҰҚЫҚ, МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ АДАМЗАТ ҚОҒАМЫНЫҢ ӘЛЕМДІК ПРОБЛЕМАЛАРЫ

 

XXI ғ асырғ а аяқ басқ ан осы заманғ ы ә лемнің ерекшелігі оның бү кіл жалпылық ғ ылыми-техникалық тө ң керіс пен ғ ылыми-техникалық прогрестің аясында болып отырғ аны.

Сондық тан да қ азіргі таң да қ ашама тү рлі мә селелер мен проблемалар ә лемдік сипат алуда, олар ә рі кү н санап туындау ү стінде туындауда.

Ғ аламдық саналғ ан проблемалар бү кіл жер шарының халқ ын қ амтып отыр. Сө йтіп олар бү кіл жалпылық, яғ ни ә ркімге жә не ө рбір мемлекетке қ атысты жағ дайғ а жетті. Сондық тан да жекелей алынғ ан бір мемлекеттің кү шімен олардың шешілуі мү мкін емес. Оларғ а тә н белгілер мынандай:

- біріншіден, бұ л проблемалар бү кіл адамзат мү дделерін қ озғ айды, перспективасы мен келешегіне кө з салсақ, онда адам қ оғ амының да жалпы ғ аламшарлық сипаты бар;

- екіншіден, бұ л проблемалардың ө здері коғ ам дамуының объективтік сипаттамасы ретінде кө рінеді (білімнің барлық немесе кө пшілік салаларында);

- ү шіншіден, бұ л проблемалардың шешілмеуі, адамзаттың келешегіне (болашағ ына) қ ауіп тө ндіреді, қ оғ амның ә рі қ арайғ ы дамуына кедергі болады;

- тө ртіншіден, бұ л проблемалар ә лем қ ауымдастығ ының, немесе мемлекеттердің кө пшілігінің кү ш біріктіруі негізінде ғ ана шешілуі мү мкін;

- бесіншіден, бұ л проблемалардың шешілу жолы халық аралық қ ұ қ ық тың басымдылығ ын болжалдайды. Яғ ни барлық мемлекеттердің халық аралық қ ұ қ ық тық институционалдық механизмдері рө лін кө теруге, заң дық сипаттағ ы халық аралық дауларды шешуде халық аралық соттардың ең соң ғ ы инстанция ретіндегі мә нін, саяси, аумақ тық жә не ұ лттық, т.б. дауларды реттеуді ара ағ айындық жә не ә ріптестік негізде халық аралық келіссө здер жү ргізудің маң ыздылығ ын барлық субъектілердің жете тү сінуі қ ажет.

Ғ аламдық проблемаларғ а мыналар жатады:

- халық аралық ынтымақ тастық жә не бейбітшілікті нығ айту;

- адам қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ амтамасыз ету;

- ұ лттық жә не халық аралық қ ауіпсіздік;

- экология;

- ғ ылыми-техникалық тө ң керіс (революция) жә не олардың нә тижелерін мешеулікті жең уге пайдалану;

- лаң кестік (терроризм) пен есірткі бизнесі, қ ылмыстар мен басқ а да қ оғ амғ а қ арсы қ ұ былыстарғ а кү ресте халық аралық ынтымақ тастық ты кү шейту;

- адамдар аурулары, аштық -жалаң аштық, қ айыршылық пен кедейшілік жә не басқ алай да ә леуметтік болмыстағ ы жат қ ұ былыстармен кү ресу проблемалары.

Аталғ ан проблемалар топтамасы ө зара тығ ыз байланысты, сондық тан олардың шешімінің табылуы да ө зара байланысты жө не де ол кешенді тү рде болуы тиіс. Олардың мазмұ нын мынадай тү рде нақ тылауғ а болады:

1. Ә лемдік ядролық апатты болдырмау, қ ару-жарақ ты жаппай шығ аруды, атом қ ұ руын сынауды тоқ тату;

2. Экономикалық, саяси, экологиялық, рухани жә не мә дени жә не де басқ а салаларда халық аралық ынтымақ тастық пен ә ріптестікті қ амтамасыз ету;

3. Дамығ ан жә не даму кезең ін бастан кешіріп отырғ ан мемлекеттер араларындағ ы экономикалық алшақ тық ты жою;

4. Энергия-шикізат, азық -тү лік, ө ндірудегі демографиялық дағ дарыстарды жою немесе азайту, экология талаптарын бұ збау, сақ тау, ғ арыш кең істігін бірлесіп игеру жә не т.б. Басқ аша айтқ анда адамдардың тіршілік етуіне, қ алыпты ө мір сү руіне жә не қ олайсыз табиғ и ортада тірі қ алуына жағ дайлар жасау (мұ ның ө зі адаммен оның тіршілік ету ортасына қ атысты ө зара қ атынастар болып табылады);

5. Денсаулық сақ тау жө не білім беруде, тұ лғ аның ә леуметтік жә не рухани дамуына ғ ылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану жә не т.б.;

6. Лаң кестік, есірткі бизнесі, ұ шақ тарды жару, қ ылмыскерлердің шет елдерге қ ашып ә діл соттан бой тасалауғ а жасағ ан талпыныстары, ұ рлық ы дү ниелерді ө ткізу немесе шекарадан тысқ ары аумақ тарда қ ылмыстық жолмен алынғ ан табыстарды " жуып-шаю", яғ ни " тазарту", есірткілерді заң сыз айналымғ а салу, мә дени қ ұ ндылық тарды " тазарту" жә не қ ару-жарақ саудасын заң сыз жолмен жү ргізу жә не тағ ы басқ алай да қ ылмыстармен кү ресуде халық аралық ынтымақ тастық тар жасауғ а дейін бару;

7. Адамдардың аса қ атерлі аурулары болып табылатын СПИД, туберкулез, қ атерлі ісік, сонымен бірге аш-жалаң аштық пен кү ресуде халық аралық ынтымақ тастық қ а сү йену. Қ азақ стан Республикасы ү шін бү гінгі таң да ерекше алаң даушылық тудырып отырғ ан ел ішінде СПИД пен туберкулез ауруымен ауырғ андар санының кө беюі болып отыр. Ғ аламдық проблемалардың бірсыпырасын қ арастырайық: