Діни-дәстүрлік құқықтық жүйелер

 

Осының алдында сипатталғ ан жү йелерге қ арағ анда Азия мен Африканың кө птеген елдері қ ұ қ ық тық жү йелерінің тұ тастығ ы аталғ ан жү йелерге тә н дә режесі болмайды.

Бұ л мемлекеттердің қ ұ қ ық тық жү йелерінің ерекшеліктері – қ ұ қ ық ты олардың басқ аша тү сінетіндіктеріне байланысты, мұ нда қ оғ амдық қ атынастар қ ұ қ ық тық жолмен емес басқ аша – діни-дә стү рлік тә сілмен реттелуі тиіс деген сенім, пікір Қ иыр Шығ ыс, Африка, Мадагаскар елдеріне таралғ ан.

Осылардың арасынан қ азіргі кү нге ен кең таралғ аны мұ сылман қ ұ қ ығ ы болады.

Мұ сылман қ ұ қ ығ ы – бұ л діни нысанда баяндалғ ан жә не мұ сылман діні исламғ а негізделген нормалар жү йесі. Ислам діні бойынша барлық ә дет-ғ ұ рып Алланың ә мірімен жаратылғ ан. Оны қ ұ ран аяттары, сү релері тү рінде ө зінің пайғ амбары Мұ хаммед арқ ылы тарихтың белгіленген мерзімінде, адамдарғ а мағ ынасын ашып тарат деп Алланың ө зі берген кө рінеді. Мұ сылман қ ұ қ ығ ы адам болмысының ә леуметтік салаларының барлық аяларын тү гел қ амтиды. Алланың адамғ а берген қ ұ қ ық тары оғ ан біржолата мү лдем берілген. Дегенмен қ ұ дайдың жіберген жаң алық тары (қ ұ қ ық тары) тү сіндірулер беру мен талқ ылауларды қ ажет етеді.

Мұ сылман қ ұ қ ығ ының негізгі тө рт қ айнар кө зі бар:

а) қ ұ ран — исламның (мұ сылман дінінің) қ асиетті кітабы;

б) сунна немесе Алланың пайғ амбары, Мұ хаммедтің ө мірі мен істеріне байланысты дә стү рлер;

в) Иджма немесе мұ сылман коғ амының бірың ғ ай келісімі;

г) Кийас немесе ұ қ састығ ы бойынша пікір тү ю (пайымдап ой жү гірту).

Мұ сылман қ ұ қ ығ ының негізгі белгілері:

1) бірнеше қ ұ қ ық тық институттардың жалпы догмағ а айналуы;

2) нормалардың казуистикалығ ы (жалпы догмағ а айналуы);

3) нормаларда жү йеліліктің болмауы;

4) ә дет-ғ ұ рыптардың мұ сылман қ ұ қ ығ ында орын алмауы (оғ ан кірмеуі).

Тұ тастай алғ анда мұ сылман қ ұ қ ығ ы адамдардың дінге жә не наным-сеніміне негізделген қ ұ қ ық.

Ислам (мұ сылман діні) ә лемдік ү ш діннің ішіндегі ең жасы, дегенмен сонда да болса ең кең таралғ аны. Бұ л діннің қ ұ рамында теология да бар, ол догмаларды (соқ ыр сенім қ ағ идаларын) орнық тырады жә не не нә рсеге сенуі керек екендігін анық тайды. Исламның қ ұ рамында сондай-ақ шариғ ат та бар. Шариғ ат дегеніміз мұ нда дінді ұ станушыларғ а берілген нұ сқ ау, ұ йғ арым, онда қ андай істерді істеуге болатындығ ы, қ андай істерді істеуге болмайтындығ ы кө рсетілген. Шариғ ат дегеніміз адамның " жү ретін жолы", ал мұ ның ө зі дұ рысын айтқ анда мұ сылман қ ұ қ ығ ы.

Шариғ ат адамдарғ а жү ктелген міндеттер идеясына негізделген. Міндеттерді орындамаудың салдары оны орындамай бұ зғ анның кү нә сі болады. Сондық тан да мұ сылман қ ұ қ ығ ы осы норманың ө зі белгілеген санкцияларғ а кө ң ілді молынан бө леді.

Мемлекет дегеніміз діннің қ ызметшісі. Осындай қ ызметші мемлекеттердегі бар Конституциялар, заң дар мен басқ алай да актілер исламның (мұ сылман дінінің) талаптарына сай болуы тиіс.

Индуизм діні қ ұ қ ығ ы — діни-дә стү рлік жү йенің екіншісі жә не ол ә лемдегі жү йелердің ең ежелгісіне жатады. Бұ ғ ан Ү ндістан, Пә кістан, Бирма, Сингапур, Малайзия елдері жатады, Африканың Шығ ыс жағ алауындағ ы Танзания, Уганда, Кения жә не тағ ы басқ а да елдер жатады. Исламшыларды белгілі бір діни догмаларды қ абылдауды міндеттейді.

Индуизм діні қ ұ қ ығ ына тә н белгілер:

1. Адамдар ө здерінің туғ ан сә тінен бастап ә леуметтік касталарғ а бө лінген жә не ә рбір кастаның ө зіне тә н қ ұ қ ық тар мен міндеттері жә не тіпті ө негелілік те жү йесі бар.

2. Жү ріс-тұ рыстарды (мінез-қ ұ лық тарды) реттеуші ретінде ә дет-ғ ұ рыптарды пайдалана беруге ризашылық (рұ қ сат) беріледі. Ал ә дет-ғ ұ рыптар тым кө п, жә не тү рлі-тү рлі болып келеді.

3. Қ ауымдар қ ұ қ ығ ымен қ атар заң дар, сот прецеденттері де бар.

Қ азақ стан Республикасының қ ұ қ ық тық жү йесі

Қ азақ стан Республикасының қ ұ қ ық тық жү йесі ө зінің даму кезең ін бастан ө ткізуде.

Қ азақ стан ө з тә уелсіздігін алғ аннан соң ә ртү рлі факторларды ескере отырып ө зінің қ ұ қ ық тық жү йесін қ алыптастыру ісіне белсенді тү рде кірісті.

Толығ ымен алғ анда Қ азақ стан Республикасының қ ұ қ ық тық жү йесі роман-германдық қ ұ қ ық тық жү йеге бә рінен де жақ ын. Мұ ндағ ы қ ұ қ ық тық жү йеде қ ұ қ ық тың негізгі қ айнар кө здері нормативтік қ ұ қ ық тық актілер болып табылады. Мысалы, Қ азақ стан Республикасы Конституциясының 4-ші бабына сә йкес Қ азақ стан Республикасында Конституция нормалары кү ші бар қ ұ қ ық болып табылады, жә не де Конституция нормаларына сай заң дардағ ы, басқ а да нормативтік қ ұ қ ық тық актілердегі, Республиканың халық аралық шарттарындағ ы жә не басқ а да міндеттемелеріндегі нормалар, Конституциялық Кең естің жә не Республика Жоғ арғ ы сотының нормативтік қ аулыларындағ ы нормалар кү ші бар қ ұ қ ық болып табылады.