Жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің жойылу қаупі

Экологтардың мағ лұ маттары бойынша бү кіл дү ние жү зінде 100-ге жақ ын жан-жануарлар мен ө сімдіктердің тү рлері жыл сайын жойылып отыратын кө рінеді. Жойылудың аз-ақ алдында тұ рғ ан 50 000-ғ а тарта жан-жануарлар тү рі бар кө рінеді. Табиғ атты қ орғ аудың Халық аралық Одағ ының жариялағ ан Қ ызыл кітабындағ ы жоғ алып бара жатқ ан тек қ ана сү т қ оректілер мен қ ұ стар жө нінде жинақ талғ ан тізімі кө лемді 2 томды қ ұ райтын кө рінеді.

Ө йткені жыл санау басталғ алы ө ткен екі мың ыншы жылдың соң ғ ы 2 жү з жылында яғ ни 19-20 жиырмасыншы ғ асырларында орман алқ аптары яғ ни ғ аламшарымыздың тынысы екі есе азайып кетті, сө йтіп бейнелеп айтсақ тынысымыздың ғ аламдық масштабта тарылуы басталды. Жыл сайын 11 миллион гектардағ ы орман алқ аптары жоғ алып отыратын болды. Американың тропикалық ормандарының 40%-і, Африканың тропикалық ормандарының 50%-і жойылып бітті. Жер бетінің ө сімдік ө сіп ө нетін қ ыртысының 25%-і не жақ ын аумағ ы істен шығ арылғ ан. Бұ рынғ ы болжауларда 2000-ы жылғ а қ арай ө сімдіктердің ә рбір жетінші тү рі жер бетінен жойылады деп пайымдалғ ан болатын.

Мемлекет жә не қ ұ қ ық экологиялық проблемаларды шешуде тө мендегідей тү рде ық палды ә рекеттерге барады:

Біріншіден, табиғ атты қ орғ ау қ ызметтерін реттеу жө ніндегі заң дарды іске асыруда оларды баянды етіп бекітілгендеріне мыналар жатады:

- табиғ атты пайдаланудың режимі (белгіленген тә ртібі);

- ерекше тү рде қ орғ алынатын, режимді объектілерді олардың қ ызмет етулерін атап-атап белгілеу жә не жү зеге асыру;

- ә леуметтік жә не техникалық стандарттарды жасау жә не оларды болмысқ а енгізуді қ олғ а алу, жү зеге асыру;

- тиісті қ ұ қ ық тық ұ йғ арымдарды (бұ йрық тарды, жарлық тарды) қ орғ ау қ ұ ралдары мен тіршілік ететін ортаны сақ тауды іске асырудың барысын бақ ылау - қ адағ алаулар тә ртібін болмыста жү зеге асыру;

- қ ылмыстық -ә кімшілік қ ұ қ ық тық тыйымдарды болмыста іске асыру;

- табиғ атты қ орғ ау кызметін іске асыруда даулы мә селелерді шешудің, заң алдындағ ы жауапкершілікті жү зеге асырудың, лауазымды тұ лғ аларды заң жолымен қ орғ аудың рә сімдерін жасау.

Екіншіден, табиғ ат пен тіршілікті, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы заң дылық ты қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан тиісті мемлекеттік органдардың қ ұ қ ық қ орғ ау қ ызметтері, атап айтқ анда:

- сот, прокуратура, ішкі органдардың ұ йымдастырушылық қ ызметтері;

- табиғ атты қ орғ ау міндеттерін атқ арып жатқ ан комиссиялар мен басқ а да ұ йымдардың (орман қ орғ ау, балық ресурстарын қ орғ ау жә не басқ а да органдардың) ұ йымдастырушылық қ ызметтері;

- тиісті мемлекеттік мекемелер, кә сіпорындар мен ұ йымдар ә кімшілігінің табиғ ат пен тіршілікті қ оршағ ан ортаны қ орғ аудағ ы қ ызметтері.

Ү шіншіден, халық аралық қ ұ қ ық тық қ атынастар аясында мемлекеттің атқ арып жатқ ан қ ызметі. Бұ л тұ ста мына бағ ыттарды атап кө рсеткен жө н:

- экологиялық істерді жү зеге асыруда қ ызмет атқ арып жатқ ан халық аралық ұ йымдардың жұ мысына мемлекеттің қ атысуы;

- табиғ атты қ орғ аудың халық аралық ұ йымы мен жә не осығ ан ұ қ сас ү кіметтік емес басқ алай да ұ йымдармен ынтымақ тасып табиғ атты, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау ісімен айналысу;

- табиғ атты қ орғ ау міндеттерін шешуге бағ ытталғ ан халық аралық қ ұ қ ық тық келісімдер мен басқ алай да қ ұ жаттарды жү зеге асыруды қ амтамасыз ету.

Тө ртіншіден, мемлекеттің табиғ атты қ орғ ау қ ызметінде қ ұ қ ық тық емес нысандардың да маң ызы едә уір болады. Бұ л тұ ста халық қ а экологиялық тә рбие беру ісін, экологиялық білімдерді насихаттау, бұ л істе қ оғ амдық бірлестіктермен ынтымақ тасып халық тың қ алың бұ қ ара кө пшілігін осы жұ мыспен шұ ғ ылдануғ а тартуды атап-атап кө рсетуге болады.

 

Мемлекет, қ ұ қ ық жә не халық

Халық тың қ оныс тебуі, яғ ни жерге орналасу проблемасы осы заманғ ы ғ аламдық проблемалардың бірі. Бірінші кезекке шық қ ан осы проблема ең алдымен бейбітшілік, адамзаттың тіршілік етуін қ амтамасыз ету, мешеулікті жою проблемаларымен тығ ыз байланысып, астасып жатыр.

Тікелей ме ә лде жанама тү рде ме бұ л проблема мемлекеттік қ ызметтің тө рт саласының ә рқ айсысының мазмұ нына кіреді. Бұ л тө рт сала адамның, қ оғ амның тіршілік етуінің экономикалық, саяси, ә леуметтік жә не рухани-діни жақ тарын қ амтиды. Бә рінен бұ рын аталғ ан халық тың қ оныс тебу проблемасы осы тө рт саланың ішіндегі ә леуметтік саламен тығ ыз байланысты. Халық тың қ оныс теуіп жерге орналасуы " Демография" деген ғ ылымның зерттейтін пә ні болып табылады. Демография халық тың санын, қ ұ рамын жә не қ оныс аударып қ озғ алып отыруларының ә леуметтік-экономикалық, дін-мә дени жә не басқ алай да факторларының байланыстылығ ын зерттейді.

Демографиялық процестерді мемлекеттік басқ ару ісі ең бек ресурстарының кө лемін ү йлесімді дең гейі жеткізіп оң тайландыруды ө зіне мақ сат етіп қ ояды. Басқ аша айтқ анда халық ты материалдық игіліктерді ө ндірушілер ретінде қ арастырады. Сонымен бірге бұ л мақ саттың қ ұ рамында халық тың осы игіліктерді пайдаланушылар ретінде ө зіне лайық ты жә не жеткілікті дә режеде ө мір сү ру дең гейін қ олдап отыруы да бар.

Мемлекет ө з қ ызметтерін атқ арудың барысында қ ұ қ ық тық жә не қ ұ қ ық тық емес ә дістерді пайдаланады. Осығ ан байланысты заң шығ армашылығ ы ісінің рө лін атап кө рсеткен абзал. Ал заң шығ армашылығ ы ісі болса ә леуметтік дамуды реттейтін блокқ а (топтамағ а) ең бек туралы, авторлық заң шығ ару, ә леуметтік қ амсыздандыру туралы заң шығ ару, мұ ның ішінде зейнеткерлік, тұ рғ ын жай туралы заң шығ ару, білім жә не денсаулық сақ тау жө нінде заң шығ ару, неке жә не отбасы жө нінде заң шығ ару жә не тағ ы басқ а салалар бойынша заң дар шығ арулар бар. Осы заң шығ аруларда, оларды қ абылдау жә не жү зеге асыру мемлекеттің табысты тү рде қ ызмет атқ аруына байланысты болады.

Ә рбір мемлекет белгілі бір демографиялық саясатты ұ станады жө не оны жү зеге асырады. Ал мұ ның ө зі ә леуметтік-экономикалық саясаттың бір бө лігі болып табылады. Сондық тан, ә рине ізгілік-рухани салалармен тығ ыз байланыстылық та болады. Сонда мұ ның басты бағ ыттары мынадай: халық тың ұ дайы ө сіп-ө ніп кө беюі мен кө шіп-қ онып тұ рғ ын орындарын ауыстыруы; халық тың білім ә леуетін қ алыптастыру жә не қ ұ ру; ең бек ресурстарының кұ рамы мен қ ұ рылымы; кә сіби бағ дары; ең бекке тарту жұ мыс орындарына орналастыру процестері туралы барлық мағ лұ маттар мемлекеттік есеп-қ исапта (статистикада) халық санағ ын ө ткізудің нә тижесінде жинақ талып сақ талады. Сө йтіп заң шығ ару-қ абылдау жә не атқ ару-орындау билігінің назарына тү седі. Осы мағ лұ маттардағ ы халық тың саны мен сапасы ең басты кө рсеткіш болып табылады.

Біріккен Ұ лттар Ұ йымына (БҰ Ұ) мү ше елдер ү шін халық тардың кө шіп-қ ону мә селесіне орай ұ йымдастырылғ ан халық аралық конференцияда қ абылдағ ан шешімде БҰ Ұ -ы ХХ-шы ғ асырдың 60-шы жылдарының соң ын ала халық тардың кө шіп-қ ону саласына кө мек кө рсету мақ сатындағ ы барлық шараларды ү йлестіріп отыру міндетін ө зіне алғ ан болатын. Осығ ан байланысты БҰ Ұ -ның арнайы қ оры - ЮНФМА 1969 жылы қ ұ рылды. Осы бағ ытта ЮНЕСКО-да іс-қ имылдар жасауда. Сө йтіп бұ л ұ йымда демографиялық проблемаларды, оның ішінде халық тарды оқ у-ағ арту ісіне тартып білім беру арқ ылы шешу жө нінде кө мек беру ісімен шұ ғ ылдануда.

РҒ А (Ресей Ғ ылым Академиясының) ә леуметтік-экономикалық институты демографиялық орталығ ының мағ лұ маттары бойынша ә зірге жер-анамызда халық тар саны ө су ү стінде кө рінеді. БҰ Ұ болжауы бойынша жақ ын болашақ тағ ы 50 жыл ішінде халық тар саны жер бетінде 9, 8 миллиардқ а дейін ө сетін кө рінеді. Ал одан арғ ы жерде ондай ө су кү рт тө мендеп баяулайтын сың айы бар. Сө йтіп ү шінші мың жылдық тың соң ына қ арай жер ғ аламшарының тұ рғ ындарының саны 10-11 млрд-қ а барады-мыс. Сө йтіп одан арғ ы жерде халық тар саны тұ рақ танады деген болжам бар.

 

Пысық тау сауалдары:

 

1. Адамзаттың ғ аламдық проблемаларын атап-атап айтың ыз жә не оларды шешудегі мемлекет пен қ ұ қ ық тың рө лін кө рсетің із.

2. Экологияны сақ тау мен оны қ орғ ауда қ ұ қ ық пен мемлекеттің ық пал ету тә сілдерін атап кө рсетің із.

3. Экологиялық проблемалардың қ айсылары Қ азақ станғ а тә н жә не оларды шешудің жолдары қ андай?

4. Бү кіл адамзатқ а демографиялық проблемалардың қ андай мә ні бар жә не оларды шешуде мемлекет пен қ ұ қ ық тың рө лі қ андай?