Сервитут түсінігі және түрлері. Оның пайда болу негіздеріне анықтама беріңіз. Сервитуттың тоқтатылу ерекшеліктері.

Жер Кодексінде және ҚР/ң өзге де заң актiлерiнде көзделген жағдайларда меншiк иесi немесе жер пайдаланушы өзiне меншiк немесе жер пайдалану құқығымен тиесiлi жер учаскесiн мүдделi жеке және заңды тұлғаларға шектеулi нысаналы пайдалану құқығымен беруге мiндеттi. Бөтен жер учаскесiн шектеулi нысаналы пайдалану құқығы (сервитут): 1) тiкелей НҚА/ден; 2) мүдделi тұлғаның меншiк иесiмен немесе жер пайдаланушымен шартының негiзiнде; 3) жергiлiктi атқарушы органның актiсi негiзiнде; 4) сот шешiмi негiзiнде; 5) ҚР/ң заңдарында көзделген өзге де жағдайларда туындауы мүмкiн.Көршi немесе өзге де жер учаскесiн шектеулi пайдалану құқығы (жекеше сервитут): 1) егер жеке меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының өз учаскесiне басқа жолмен өтуi мүмкiн болмаса, өте қиын болса немесе шамадан тыс шығындарды керек етсе, көршi немесе өзге де жер учаскесi арқылы жаяу және көлiкпен жүрiп өтудi; 2) көршi немесе өзге де учаскеге сервитут белгiленбейiнше қамтамасыз етуге болмайтын, электр таратудың, байланыстың қажеттi желiлерiн тартуды және пайдалануды, сумен, субұрғышпен, жылумен жабдықтауды, мелиорацияны және жеке меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының басқа да қажеттерiн қамтамасыз ету үшiн белгiленуi мүмкiн.

Егер бұл мемлекеттiң және жергiлiктi халықтың мүдделерiн қамтамасыз ету үшiн қажет болған жағдайларда жергiлiктi атқарушы органдардың нормативтiк құқықтық актiлерiнiң негiзiнде жер учаскелерiн алып қоймай, қауымдық сервитуттар белгiленуi мүмкiн.

Қауымдық сервитуттар: 1) ортақ пайдаланудағы объектiлерге, зираттарға, қорымдарға және өзге де ғибадат объектiлерiне жер учаскесi арқылы жаяу немесе көлiкпен өту; 2) жер учаскесiн коммуналдық, инженерлiк, электр және басқа да желiлер мен тораптарды, сондай-ақ көлiк инфрақұрылымының объектiлерiн жөндеу мақсатында пайдалану; 3) жер учаскесiнде межелiк және геодезиялық белгiлер мен оларға өту жолдарын орналастыру; 4) су алу және суат; 5) жер учаскесi арқылы мал айдап өту; 6) жер учаскесiн белгiленген мерзiмде және белгiленген тәртiппен аң аулау, жер учаскесiнде орналасқан тұйық су айдындарында балық аулау, жабайы өсiмдiктердi жинау мақсатында пайдалану; 7) iздестiру, зерттеу және басқа да жұмыстар жүргiзу мақсатында жер учаскесiн уақытша пайдалану; 8) жағалау белдеуiне еркiн өту; 9) мемлекеттiк органдардың шешiмiмен жер учаскесiн мәдени-көпшiлiк iс-шаралар өткiзуге пайдалану; 10) қоғамдық және мемлекеттiк мүдделерге байланысты өзге де жағдайлар үшiн белгiленуi мүмкiн.

Жер құқық қатынастарының түсінігі. Жер құқық қатынастарының пайда болу, өзгеру, тоқтатылу негіздері.

Жер құқық қатынастары— жеке меншік құқығын және өзге де құқықтарды жүзеге асыра отырып жер ресурстарын басқаруға, жекелеген субъектілерге жер учаскесін бекітіп беруге байланысты жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі құқықтық қатынастар б.танылады. Ж.қ.қ. материалдық және ісжүргізушілік ж.қ.қ. болып бөлінеді. Материалдық ж.қ.қ. — іс жүргізушілік қатынастарының пайда болу шарттарының негізі. Іс жүргізушілік ж.қ.қ— материалдық қ.қ динамикасын қамтамасыз етеді және жаңа материалдық қ.қ.ның пайда болуы мен дамуының тәсілі болып табылады. Ж.қ.қ. субъектілері бойынша жер пайдаланушылар мен жеке меншік иелері болып табылады. Олардың құқықтары мен міндеттеріне байланысты: мемлекеттік және мемлекеттік емес; ұлттық және шетелдік; алғашқы және кейінгі болып бөлінеді. Ж.қ.қ. реттеуші және қорғаушы болып бөлінеді. Реттеуші қ.қ. деп ж.қ.қ. қатысушысы өз көзқарасын ж.қ.н.ға сәйкес дәл білдірсе, жер туралы заңнаманың міндеттеріне, мақсаттарына және қағидаларына жауап беретін позитивтік әрекеттер туындайтын қатынастар.Ж.қ.қ. қатысушылары жер құқығының нормалары мен талаптарын бұзған жағдайда қорғаушы қ.қ. туындайды.жер қатынастары бір жақты (жеке меншік құқығы, жер пайдалану құқығынан бас тарту) әрі көпжақты (жер учаскесіне қатысты шарт мәмлелер, жер учаскесіне ортақ меншік құқығы, ортақ үлестік меншік, кондоминиум және т.б.)

Жер учаскесі дегеніміз-заңда көзделген тәртіппен жер қатынастары субьектілеріне бекітіліп берілетін тұйық шекара ішінде орналасқан жердің бөлігі болып танылады. Жер учаскелерінің 2 түрі бар: 1) Бөлінетін 2) Бөлінбейтін

Жер учаскесі бөлінген кезде, оның әрбір бөлігі нысаналы мақсатына сай пайдалану мүмкіндігі болуы керек. Жер бөлінген кезде, заңда бекітілген міндетті талаптар бұзылмауы тиіс.

Жер үлесі дегеніміз-жер учаскесіне құқ-р мен міндеттерге басқа тұлғалармен бірге заңда белгіленген тәртіппен ж/е жағдайларда бөліп шығарылуы мүмкін, сан жағынан айқындалған үлесі.

Жерге құқықтардың туындау негіздері 3 түрге бөлінеді: 1) Мемлекет атынан тапсыру (жерг. атқ. орг. тапс.) 2) Мәміле арқылы беру. 3) Әмбебап мирасқорлық тәртібімен ауысуы.

Мемлекет жерді берген кезде тегін н/е ақылы түрде беруі мүмкін. Тегін тек Қ.Р-ң азаматына беріледі.

Қ.Р-ң азаматына: 1) Тұрғын үй – 0,10 га 2) Саяжай, бағбандық- 0,12 га 3) Өзіндік қосалқы шаруашылық суармалы жерден- 0,15 га; суармалы емес- 0,25 га

Азаматтар мен заңды тұлғаларға ауыл шаруашылығынан басқа мақсаттар үшін берілетін жер учаскелерінің мөлшері қызметтің осы түрлеріне жер бөлініп берудің Қ.Р.-ң заңдарында белгіленген тәртіппен бекітілген нормалар б/ша не сәулет-қала құрылысы ж/е құрылыс құжаттамасына сәйкес айқындалады.

Мемлекет жерді беру кезінде екі жолмен жүруі мүмкін: 1) Түскен арыздарды комиссиямен қарау арқылы. 2) Жерді сауда-сатыққа салып сату арқылы.

Сауда саттық жүргізіледі: 1) Тендер 2) Аукцион

Жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгертуді обл-рң, аудандар-ң жерг. атқр. орг-ры, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттер-ң, ауылдардың, ауылдық округ-рң әкімдері өздерінің Жер Кодексінде белгіленген жер учаскелерін беру жөніндегі құзіреті шегінде жүзеге асырылады. Жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгерту туралы өтініш келіп түскен кезден бастап күнтізбелік отыз күнге дейінгі мерзімде қаралады. Жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгертуден бас тарту дәлелді болуға тиіс. Жер учаскесінің нысаналы мақсаты ж/е жер учаскесінің меншік иесі, жер пайдаланушы өзгертілген кезде сәйкестендіру құжаттарды қайта ресімдеу мерзімі күнтізбелік он бес күннен аспайды.

Жерге құқ-рды тоқтату: 1) Ерікті негізде 2)Еріксіз негізде.

Жерге құқ-ды ерікті түрде оқшауланған жағд-да б/ды. Жерден бас тарту жариялы не жасырын түрде жасалуы мүмкін, ең бастысы жер меншік иесінің әрекеті н/е әрекетсіздігі жермен айналысуға, жер-ң иесі болуға ниеті жоқ екендігін дәлелдеуі тиіс.

Еріксіз негізде, жерді алып қою жағд-да: 1) Жер-ң иесінің міндеттемелері б/ша жер өндіріліп алынған жағд-да. 2) Жер иесінің жер учаскесі мем-т мұқтаждары үшін мәжбүрлеп алынған н/е сатып алынған жағд-да; 3) Жер учаскесі мақсатына сай пайдаланылмаған жағд-да н/е заңдарды бұза отырып пайдалан-н жағд-да. 4) Жер учаскесі радиоактивті ластануға ұшыраған жағд-да 5) Жер уч тәркіленген жағд-да.

Жер құқығының құқық саласы ретінде, ғылым саласы ретінде және оқу пәні ретінде түсінігі. Жер құқығының кешенді құқық саласы ретінде дамуы.

Адам қоғамының барлық өмірінде, оның қалыптасуы мен дамуында жер өте маңызды рөл атқарады. Жер – табиғаттың берген сыйы ретінде, адам қоғамының пайда болуына дейін болған. Бірақ, жер өзінің еңбектің жалпы заты қызметін атқаруы үшін міндетті түрде оны біреу иемденуі қажет және өндірістік процесін жүзеге асыруы қажет. Қазіргі кезде жердің экономикалық маңыздылығы өте жоғары деңгейде. Жер адам қоғамының кез келген шаруашылық қызметінің және өмірінің негізі. Жердің экономикалық қасиетімен қатар, экологиялық маңыздылығын да ескеру қажет. Жер- қоршаған ортаның ажырамас бөлігі, табиғи ресурс. Жер құқығының дербес құқық саласы ретінде қызмет етуі-тұрақты даму жағдайында, жерді азаматтық айналымға енгізу жағдайында тұрған, қазіргі уақытта еліміздің жерін ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз етудегі қоғамның мүдделілігін айқындайды. Қазіргі таңда жер құқығын бірнеше мағынада түсінуге болады. Олар: жер құқығы құқық саласы ретінде, ғылым саласы ретінде және оқу пәні ретінде. Құқық саласы ретінде жер құқығы дегеніміз- жерді пайдалану мен қорғаумен, жерді жеке меншікке және жер пайдалану құқығына берумен байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған құқық нормаларының жиынтығы. Ғылым саласы ретінде-көптеген ғылыми теориялардың, тұжырымдардың, ой пікірлердің және әр түрлі ғылыми көзқарастардың жиынтығы б.т. бұлардың мақсаты-ғылыми тұрғыда жер құқығының пайда болуын түсіндіріп беру,оның әрі қарай даму жолына болжам жасау. Оқу пәні ретінде-дәрістік және тәжірибелік сабақтардың жиынтығы.

9. Жерге меншік құқығының пайда болуы, өзгертілу ерекшеліктері. Жерге меншік құқығының және пайдалану құқығының тоқтатылуы.

Жерге меншік құқығының және басқа да заттық құқықтар – құқықтарды табыстау, құқықтарды беру, құқықтың әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен (мұраға қалдыру, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы) ауысуы арқылы пайда болады. Жерге құқықтарды табыстау – тікелей мемлекеттің жерге меншік құқығын және жер пайдалану құқығын беруі. Жер учаскесіне құқықты беру – заңда тыйым салынбаған азаматтық-құқықтық мәмілелер арқылы жерге құқықтың бір тұлғадан екіншісіне өтуі. Жерге меншік құқығының және басқа да заттық құқықтар – мемлекеттік органдардың актілерінің, азаматтық –құқықтық мәмілелердің, ҚР заңдарында көзделген өзге де негіздерде туындайды. Жер пайдалану құқығы мынадай негiздер бойынша тоқтатылуы мүмкiн: 1) учаске берiлген мерзiмнiң өтуi; 2) жер учаскесi кепiлде тұрған жағдайларды қоспағанда, жер учаскесiн жалға беру шартының немесе өтеусiз уақытша жер пайдалану шартының мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы; 3) жер пайдаланушыға қызметтiк жер телiмiн берумен байланысты туындаған еңбек қатынастарының тоқтатылуы. Жерге меншік және басқа да заттық құқықтар өзгереді: 1) Жер учаскесінің құқықтық мақсатының өзгеруі жағдайында. 2)Жер пайдалану құқығының өзгеруі жер пайдаланушының өтініші бойынша да орын алады. 3)Меншік иесінің бөтен жер учаскесін шектеулі түрде пайдалану жағдайында. 4)Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесінің меншік иесі болып табылатын азамат ҚР-ның азаматтығынан шыққан кезде жер учаскесі мемлекет меншігіне қайтарылады. 5)Тұлға жер учаскесіне ЖК-де белгіленген нормаларға сәйкес оған тиесілі болмайтын құқықты алса, аталған құқық 1 жыл ішінде иеліктен шығарылады. Жерге меншік құқығының тоқтатылуының 2 негізі бар: ерікті және мәжбүрлі. Жер учаскесiне жеке меншiк құқығы немесе жер пайдалану құқығы:(ерікті):1) меншiк иесi - жер учаскесiн немесе жер пайдаланушы жер пайдалану құқығын иелiктен шығарып басқа тұлғаларға берген;2) меншiк иесi меншiк құқығынан немесе жер пайдаланушы жер пайдалану құқығынан бас тартқан жағдайларда. Мәжбүрлі: 1)жер меншік иелерінің немесе жер пайдаланушылардың міндеттемелері бойынша өндіріп алуы;2)жер учаскесін мемлекеттік мұқтаждықтар үшін алып қою;3)жер заңнамаларын бұза отырып немесе нысаналы мақсатына сай пайдаланбаған жер учаскесін алып қою;4)радиоактивті ластанған жер учаскесін алып қою; 5)тәркілеу. Жер пайдалану құқығы бұдан басқа да мынадай негiздер бойынша тоқтатылуы мүмкiн:1) учаске берiлген мерзiмнiң өтуi;2) жер учаскесi кепiлде тұрған жағдайларды қоспағанда, жер учаскесiн жалға беру шартының немесе өтеусiз уақытша жер пайдалану шартының мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы;3) жер пайдаланушыға қызметтiк жер телiмiн берумен байланысты туындаған еңбек қатынастарының тоқтатылуы кезінде жойылады.