КОНКУРСТЫҚ МiНДЕТТЕМЕЛЕРДІН СУБЪЕКТИЛЕРИ ЖӘНЕ ТУРЛЕРІ

Конкурстық мiндеттемелер бiржақты iсəрекеттерден туындайтын мiндеттемелердiң тағы бiр түрi болып табылады. Оларда шетелдiк мемлекеттердiң жеке құқығында квази келiсiмшарттық деп аталатын мiндеттемелердiң белгiлерi жақын көрiнiс тапқан. Осы айтылған сөз, жоғары да қарастырылып өткен басқаның мүддесiне тапсырмасыз əрекет етуден туындайтын мiндеттемелерге де қатысты. Қазақстан Республикасының мiндеттемелiк құқығында топтастырудың мұндай негiзi қолданылмайды, алайда квизвкелiсiмшарттық мiндеттемелердi атап өту конкурстық мiндеттемелердi дұрыс түсiнуге жəне бағалауға мүмкiндiк бередi. Олардың кейбiреулерi шарттық мiндеттемелерге өте ұқсас, өйткенi конкурстық мiндеттемелер қатысушылардың ерiктерiн iс жүзiнде келiстiру алдағы уақытта бəрiбiр орын алады, бiрақ заңнама сол бiр немесе өзге нысанда конкурсқа бастамашылдық бiлдiрген субъектiнiң еркiне ғана жəне егер оның ерiк бiлдiруi құқықтық қатынастың негiзi ретiнде жеткiлiктi болса, басымды құқықтық маңыз бередi. Қалған субъектiлердiң еркi есте ұсталады жəне олар көмекшi маңызға ие болады (олардың мiндеттемелерге қатысуы, бiрқатар жағдайларда олармен конклюденттiк iсəрекеттердi жасаумен қамтамасыз етiлуi мүмкiн, алайда олардың белсендi iсəрекеттердi де жасауды, кокурстың барлық талаптарын сақтауы жоққа шығарылмайды). Осы мiндеттемелердiң мазмұны конкурстық тапсырма бойынша конкурсанттардың əдетте борышқорлармен бiрқатар азаматтық құқықтық шарттарды мердiгерлiк тапсырма, комиссия жəне т.б жасалатын iсəрекеттердi қамтуы мүмкiн. Конкурсанттардың заңдық қылықтарды – ғылым, əдебиет жəне өнер туындысын жасау жоққа шығарылмайды Осы мiндеттемелердiң мазмұны конкурстық тапсырма бойынша конкурсанттардың əдетте борышқорлармен бiрқатар азаматтық құқықтық шарттарды мердiгерлiк тапсырма, комиссия жəне т.б жасалатын iсəрекеттердi қамтуы мүмкiн. Конкурсанттардың заңдық қылықтарды – ғылым, əдебиет жəне өнер туындысын жасау жоққа шығарылмайды. Бiрiншi жағдайда конкурсанттармен конкурсы жария еткен субъектiнiң пайдасына заңдық маңызды бар iсəрекеттердi iс жүзiнде жасау туралы емес, сол конкурсты жария еткен тұлғамен өз талаптарын сақтаудың орнына өздерiнiң өздерiн заңдық мiндеттеуге дайын екендiгi туралы сөз болып отыр. Егер конкурсанттардың қайсы бiрiмен iс əрекеттер жасалса (жұмыс орындалса, тауарлар берiлсе, қызметтер көрсетiлсе) жəне конкурс жария еткен тұлға оны қабылдаса (олармен келiссе) жəне соңғысының мүлiктiк аясы конкурсан iсəрекеттерiнiң салдарынан белгiлi бiр игiлiктермен толықса, онда тараптардың арақатынасына белгiлi бiр шарт туралы ережелер қолданылуға тиiс. Конкурс жария еткен, шарттарды бекiтуге қатысты тұлға оферталар жасауды ұсынуды жəне өзiне ең жақсы жағдайлары бар офереттаға қосылу мiндеттемесiн алады. Ғылым, əдебиет жəне өнер туындыларын жасауға конкурс жария еткен кезде, нақты iсəрекеттердi жасау талап етiледi. Конкурстық мiндеттемелердiң көмегiмен тараптардың ара қатынасы жəне қажет болған кезде шарттар мен интеллектуалдық меншiктiң əртүрлi объектiлерiн жасаудан басқа, өзге де заңдық маңызы бар iсəрекеттер реттелуi мүмкiн

Конкурстық мiндеттемелердi реттейтiн заңға сəйкес нормативтiк актiлер ретiнде ҚР Үкiметiнiң 31 қазан 1996 жылғы “Қазақстан Республикасының аумағындалотереялар (мемлекеттiк басқа) ұйымдастыру мен өткiзу тəртiбi туралы” қаулысын атауға болады. Сондайақ ҚР Үкiметiнiң 1 қараша 1996 жылғы “Қазақстан Республикасының аумағында мемлекеттiк лотереялар өткiзу мен ұйымдастыру тəртiбi туралы” қаулысы əрекет етуде. ҚР Үкiметiнiң 10 желтоқсан 1998 жылғы қаулысымен тауарларды, жұмыстар мен қызмет көрсетулердi мемлекеттiк сатып алуды өткiзу тəртiбi туралы нұсқаулық бекiтiлген. Конкурстық мiндеттемеде оның бастамашысы оның пəнiн, сондайақ конкурстың бастапқы шарттарын өзi немесе заңнама талаптарына сəйкес анықтайды. Ол осының негiзiнде тұлғалардың белгiсiз немесе белгiлi бiр тобына оған қатысуға ұсыныс жасайды жəне конкурстың жеңiмпазына белгiленген сыйақы төлеуге жəне (немесе) онымен конкурстық мiндеттемелердiң мазмұнына сəйкес шарт жасауға мiндеттенедi. Конкурсқа қатысу туралы ұсынысты конкурстық бастамашысы тiкелей өзi немесе конкурстық делдал – ұйымдастырушысы арқылы жасауы мүмкiн. Конкурсты ұйымдастыру тəсiлiне қарамастан ол бойынша мiндеттеме конкурстың бастамашысында пайда болады. Делдал мен бастамашының құқықтары мен мiндеттерi олардың арасындағы шартпен анықталады, ол шарт, өз кезегiнде, табиғаты жағынан комиссия немесе тапсырма шарты болады. Конкурс ашық болуы мүмкiн. Ол бойынша конкурс бастамашысының конкурсқа қатысу туралы ұсынысы барлық тiлек бiлдiрушiлерге арналады. Мұндай ұсыныс баспасөз немесе өзге де бұқаралық ақпарат құралы арқылы хабар жолдаумен жасалады. Конкурсқа қатысуға тiлек бiлдiрушi тұлғаларға алдын ала iрiктеу жүргiзгенде ашық конкурс оған қатысушылардың бiлiктiлiгiмен байланыстырылуы мүмкiн. Ашық конкурсқа қарағанда, конкурсқа қатысуға шақырған ұсыныс конкурс бастамашысының таңдауы бойынша тұлғалардың белгiлi бiр тобына жалданғанда жабық конкурс жариялануы мүмкiн.

Конкурстық мiндеттемелердiң; көмегiмен мəдениет, ғылым, бiлiм ұйымдарының мемлекеттiк органдар, коммерциялық құрылымдар, қоғамдық бiрлестiктер алдында тұрған əртүрлi мəселелер шешiмiн табады. Кейбiр жағдайларда конкурс конкурсанттардың өз мүдделерi, яғни оларды ынталандыру, қолдау жəне т.б. үшiн ұйымдастырылады. Конкурс арқылы интеллектуалдық меншiк объектiлерiн (оларға басымда түрде əдебиет, ғылым жəне өнер туындылары жатады) құру қажеттiлiктерi жиi қанағаттандырылады. Конкурстық негiзде əртүрлi бағдарламалар (аймақтарды дамыту, қала құрылысы, жастармен жұмыс iстеу жəне т.с.с.) жасала алады. Конкурстық мiндеттемелердiң ерекшелiгi – олар заңнаманың тек жалпы талаптарын ғана ұстануға мiндеттi. Конкурстық нақты шарттары мен оның мақсаты, пəнi (құқық қайшыларын қоспағанда) тұтастай жəне толығымен конкурс ұйымдастырушыларымен анықталады.

Тендер, аукцион. Тендерден немесе аукционнан туындайтын конкурстық мiндеттемелерге сəйкес оларды өткiзудiң бастамашылары оларға қатысу жөнiндегi ұсынысты қабылдаған тұлғаларға сыйақы төлеуге мiндеттенбейдi. Ұйымдастырушылар жеңiмпаз болып табылған (қойылған барлық талаптарға сай келетiн) субъектiмен шарт жасауға мiндеттенедi. Бұл өз нəтижесiнде жеңiмпазға мүлiктiк пайда (немесе олардың мүддесiн өзгеше қанағаттандыру) алып келуге тиiс