Дәріс 5. Қазақ хандығы дәуірі

Жоспар

1.Қазақ хандығының құрылуы

2.Қасым, Хақназар хандар тұсындағы Қазақ хандығының нығаюы.

3. Тәуекел, Есім хандар тұсындағы Қазақ хандығының Орта Азия мен Сыр бойындағы қалар үшін күресі.

Тірек сөз: «халық», хандық, қала,елшілік.

ХҮғ.ІІ ш.Дешті Қыпшақтағы саяси жағдайдың нашарлауына байланысты Шайбан және Жошы ұрпақтары арасында билікке таласу нәтижесінде хандықтың ішкі саяси жағдайы шиеленісті. 1459 жыл - Жәнібек пен Керей сұлтандардың бірсыпыра рулар мен тайпаларды бастап Әбілхайырдан бөлініп Моғолстанға көшіп кетуі. Моғолстанның билеушісі Шу бойынан берген жерлерді мекендеген олар Қазақ хандығының құрылуына жол ашты (1465-1466 жылдар).1460-шы жылдан бастап Жәнібек хан 1466,(?)-1480 жылдар Өзбек Ұлысынан адамдардың оңтүстік аудандарға қарай жаппай қоныс аударуы. Қазақ хандығының шекарасының кеңеюі (оның құрамына қыпшақтар, наймандар, қаңлылар, керейлер ж.б. қосылды.).Өзбек хандығының жоғарғы басқарушыларының ортаазиялық аймаққа (Меуереннахр) орын ауыстыруы. Шәйбанидтердің оңтүстіктегі қалалар үшін күресі.ХҮІ-ғасыр (1 - ші жарты) Бұрындық хан (1480-1511 ж). Оңтүстіктегі қалалар үшін Әбілхайыр ұрпақтарымен (Шәйбанидтермен) күрестің жалғасуы. Созақ, Сығанақ, Сауран қалаларын қайтарып алу - Қазақ хандығы иеліктерінің кеңейе түсуі. Қазақ хандықтары билігінін, Дешті-Қыпшақта орнығуы. Қасым хан (1511-1523) (1518?) ж.ж. Мемлекеттік құрылыстың нығаюы. Қазақ хандығы жерлерінің кеңеюі (Жайық өзенінен Сырдарияға, Арал теңізіне және Маңғыстауға дейін, Жетісудің үлкен бөлігі). Москва мемлекетімен байланыстың орнауы. Шәйбанидтермен оңтүстікте табысты жүргізілген күрестер. Тақыр хан 1523-1532 жыл. Билік үшін өзара қырқыстың күшеюі. Феодалдық қанаудың үдеуі, адамдардың жаппай қоныс аударуы (Тақырдың билігі тек Жетісуда ғана қалды). Сырдария бойындағы қалалар ХУІ-ғасырдың соңына дейін Шәйбанидтердің қарамағында болды.1530-шы жылдар Жекелеген рулардың билеушілерінен тұратын майда хандардың болуы. ХУІ-ғасыр дың 2-ші жартысы. Хақназар хан 1538-1580 жылдар. Хандықтаң нығаюы. Өзара қырқыстардың бәсеңдеуі. Жетісу үшін (ойраттар мен моғолдарға қарсы), ноғайлармен, башқұрттармен, татарлармен - солтүстіктегі жерлер үшін күрес. Мал өсіру мен жер өңдеу шаруашылығының, сауда байланыстарының өркендеуі. Шығай хан 1580-1582 жылдар. Ресеймен байланыстардың кеңеюі (Иван IV Грозныйдан келген орыс елшіліктері. Өзбек ханына Сырдария жағалауыңдағы қалаларға шабуыл жасау кезінде көмек көрсету. Тәуекел (Тевеккель) хан Есім хан 1598-1628 жж. Бұхарамен жасалған бейбіт келісім(1598ж.)б/ша Сырдария жағалауындағы қалалар мен Ташкент Қазақ хан-ның меншігінде деп табылды.