Омоним, синоним, антонимдер 3 страница

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

№8 Тақырыбы: Аралық бақылау

 

2013 ж.

Кафедра мәжілісінде талқыланып, бекітілді

 

Хаттама №____, «_____»____________2013ж.

 

«Бекітемін»

Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д. Аяпбергенова К.К.

 

 

 

 

1. Тақырыбы: Аралық бақылау

2. Мақсаты: Өтілген лексикалық және грамматикалық материалдарды қайталай отырып, студенттердің алған білімін анықтау, қорыту, бекіту.

 

Тапсырмалар:

А) Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Адамның кеуде қуысында қандай мүшелер орналасқан?
2. Құрсақ қуысында қандай мүшелер бар?
3. Бұлардан басқа тағы қандай мүшелер бар?
4. Тірек – қимыл жүйесі неден тұрады?
5. Қаңқа дегеніміз не?
6. Бұлшық еттің қандай қасиеті бар?
7. Ас қорыту жүйесі қайдан басталады?
8. Зәр шығару жүйесіне қандай мүшелер жатады?
9. Қан айналу жүйесі қандай қызмет атқарады?
10. Тыныс алу жүйесі қандай мүшелерден тұрады?
11. Адамның көзбен көретін дене мүшелеріне қандай мүшелер жатады?
12. Адамның басында қандай мүшелер орналасқан?
13. Көзбен көрмейтін мүшелер қандай мүшелер жатады?
14. Халқымыз алыс сапардан оралған адамдардан не деп амандасып, жөн сұрасқан?
15. Он екі мүшеге нелер жатады?
16. Ауру дегеніміз не?
17. Ауруды тудыратын қандай себептер бар?
18. Ауру белгілерін қалай білуге болады?
19. Ауруды анықтау үшін қандай тексерулер жасау керек?
20. Сырқатнаманың қай бөлімінде науқастың жасы, жынысы анықталады?
21. Аурудың шағымдары нешеге бөлінеді?
22. Негізгі шағымда не жазылады?
23. Қосымша шағымдар нелерді білдіреді?
24. Аурудың даму тарихы не жайлы?
25. Жүрек қайда орналасқан?
26. Жүрек неше бөліктен тұрады?
27. Құлақша мен қарынша не арқылы байланысады?
28. Жүректің жұмысы қандай?
29. Қан тамырлары нешеге бөлінеді? Қалай аталады?
30. Күре тамырдың түсі қандай?
31. Ең үлкен күре тамыр қалай аталады?
32. Адам ағзасында қанша қыл тамыр бар?
33. Қанның түсі неліктен өзгереді?
34. Көк тамыр қандай тамыр?
35. Көк тамыр қандай қызмет атқарады?
36. Адам қанының құрамы қандай болады?
37. Гипертония неден болады?
38. Аурудың алғашқы кезеңі қалай өтеді?
39. Аурудың өршу кезеңі қалай өтеді?
40. Ауру біліне бастағанда қандай өзгерістер болады?
41. Ауру асқынған кездегі сырқат белгілері қандай?
42. Аурудың соңғы кезеңі қалай өтеді?
43. Гипертониялық криз ненің салдарынан пайда болады?
44. Гипертониялық криздерді өршітуші себептер қандай?
45. Церебралды түрінде қандай белгілер пайда болады?
46. Құрысу түрінде қандай белгілер пайда болады?
47. Бұл ауруларды қалай емдейді?

Ә) Төмендегі сөздердің аудармасын айтыңыз.

құрсақ қуысы – брюшная полость

жұтқыншақ – глотка

өңеш – пищевод

кеңірдек – трахея

зәр, несеп – моча

несепағар – мочеточник

қуық – мочевой пузырь

без – желез

өзек – проток, серцевина

икемделу – приспособиться

кәмелеттік – cовершеннолетний; зрелый

асықты жілік– большеберцовая кость

тоқпан жілік – плечевая кость

кәрі жілік– локтевая кость

жауырын – лопатка

жамбас – тазовая кость

омыртқа – позвоночник

ортан жілік – бедренная кость

қуық – мочевой пузырь

өт – желчь

ұйқы безі – поджелудочная железа

дене бітімі – телосложение

қақырық – макрота

көкбауыр – селезенка

қуық – мочевой пузырь

қондырғы – установка

ақау – дефект, порок

туа пайда болған – врожденный

жүре пайда болған – приобретенный

кескін – внешний облик; черты лица

талшық – волокно

құлақша – предсердие

қарынша – желудочек

жиырылу – сокращение; сжиматься

босаңсу – расслабление

күретамыр – артерия

көктамыр – вена

қылтамыр – капилляры

қаныққан – насыщенный

алқызыл – алый; румяный

ұлпа – ткань

жасуша – клетка

серпімді – упругий

қажу – переутомление

елес – галлюцинация, привидение

ұю – застыть, задеревенеть

жансыздану – онемение

демікпе – одышка, астма

құрысу – судорога, корчиться

ашуланшақтық – раздражительность

күйзеліс – депрессия

 

Б) «Сырқатнама және оның құрылысы» мәтінін пайдалана отырып гипертония ауруы бойынша сырқатнама жазыңыз не хабарлама жасаңыз.

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

№9 Тақырыбы:Тыныс алу жүйесі

Зат есімнің жіктелуі

 

2013 ж.

 

Кафедра мәжілісінде талқыланып, бекітілді

 

Хаттама №____, «_____»____________2013ж.

 

«Бекітемін»

Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д. Аяпбергенова К.К.

 

 

1. Тақырыбы: Тыныс алу жүйесі. Зат есімнің жіктелуі.

2. Мақсаты:

- тыныс алу жүйесі туралы мағлұмат беру;

- тыныс алу жүйесі туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету;

- тыныс алу жүйесі туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу;

- түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру;

- зат есімнің жіктелуі туралы түсінікті практикалық жолмен меңгерту;

- өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру.

3. Міндеті:

1. Когнитивті – білім компетенциясы бойынша кәсіби бағытта мамандығына сәйкес тіл оралымдарын үйретіп, студенттерді медициналық арнайы мәтіндерді түсініп оқуға, сауатты жазуға дағдыландыру;

2. Операционалды – дағды компетенциясыбойынша лексикалық – грамматикалық тіл ерекшеліктерін меңгертіп, терминдерді қолданылудағы бірізділікті, оларға қойылатын талапты сақтай отырып, студенттерді сауаттылыққа тәрбиелеу;

3. Коммуникативті компетенциябойынша сөйлеу әрекеттерінің түрлеріне сәйкес жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы студенттердің болашақ мамандықтарына қатысты сөйлеу аясын кеңейту;

4. Өзін-өзі дамытубілім компетенциясы бойынша ғылыми-қоғамдық және медициналық терминдермен жұмыс істей білуге машықтандыру, болашақ мамандықтары бойынша кәсіби қатынас кезінде әр түрлі тақырыптарда тыңдаушысын түсіне білуге және өз көзқарасын білдіре білуге машықтандыру.

4. Негізгі ұғымдар:

а) лексикалық материал бойынша

1. Тыныс алу жүйесі туралы.

2. Тыныс алу жүйесі туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар.

3. Тыныс алу жүйесінің қызметі туралы.

ә) грамматикалық материал бойынша

Зат есімнің жіктелуі туралы түсінік.

5. Сабақ өткізу жоспары:

А)Ұйымдастыру (2-3 минут).

Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут).

Б) Жаңа сабақты түсіндіру.

 

- Мәтін бойынша жұмыс ( 60 -65 минут ). Жаңа сөздермен, сөз тіркестеріменжұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату.

- Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс ( 25-30минут ).

- Жаңа сабақты қорыту ( 10-15 минут)

В) Студенттердің білімін бағалау ( 2-3 минут )

6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері:

Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, пікірталас, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма.

7. Көрнекі құралдар:Тақта, ноутбук, тыныс алу жүйесінің суретін, жіктік жалғаудың кестесін, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкаларды пайдалану.

8. Тапсырмалар:

А) Мәтін бойынша кездесетін төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасымен танысыңыз.

көмей (көмекей) – гортань

кеңірдек – трахея

кілегейлі қабықша – слизистая оболочка

шырышты қабықша – слизистая оболочка

залалсыздану – обезвредить

шеміршек – хрящ

түкті – волосистый

сіңір – сухожилие

тармақталу – разветвление

аңқа – носоглотка

Ә) Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіріңіз.

Ағза мен сыртқы орта, бүкіл денеге таралу, тыныс алу жолы, дыбыс шығару қызметі, бүйір қабырғалары, мұрын қуысының ішкі қабырғасы, ауаның залалсыздануы, ауаның ылғалдануы, ауаның жылынуы, доға тәрізді, шеміршекті сақиналар, біртіндеп кішірею, ауа жүретін түтікшелер, адам өміріне қажетті, газ алмасуды қамтамасыз ету.

Б) Мәтінді оқыңыз.

Тыныс алу дегеніміз – ағза және сыртқы орта аралығындағы газ алмасу үрдісі. Ағза оттегіні сіңіріп, көмір қышқыл газын бөліп отырады. Адам оттегісіз өмір сүре алмайды. Оттегі жасушалар мен ұлпалардың тыныс алуы мен өз қызметтерін атқаруы үшін қажет. Тыныс алу жүйесі оттегін қан айналу жүйесіне өткізеді. Ал оттегі қанның құрамындағы гемоглобинмен бүкіл денеге таралады.

Тыныс алу мүшелеріне мұрын қуысы, аңқа, көмей немесе көмекей, кеңірдек, өкпе және бронхылар жатады. Тыныс алу мүшелері тыныс алу, газ алмасу, дыбыс шығару қызметтерін атқарады.

Тыныс алу жолы мұрын қуысынан басталады. Мұрын қуысының жоғарғы, төменгі және екі бүйір қабырғалары болады. Жоғарғы қабырғасы мұрын сүйектері мен шеміршектерден түзіледі. Мұрынның ортаңғы пердесі мұрын қуысын тең екі бөлікке бөледі. Мұрын қуысының ішкі қабырғасын шырышты қабықша астарлайды. Онда көптеген қан тамырлары, бездер және түкті эпителий орналасқан. Мұрын қуысы тыныс алу және иіс сезу бөлімдеріне бөлінеді. Мұрында ауа залалсызданады, ылғалданады және жылынады.

Мұрын қуысынан ауа аңқаға, одан кейін көмейге (көмекейге) барады, көмейден кеңірдекке өтеді.

Көмей (көмекей) – мойынның алдыңғы жағында орналасқан іші қуыс шеміршекті мүше. Оның ішкі бетін кілегейлі қабықша астарлап жатады. Қабырғасы шеміршектерден түзілген. Шеміршектер бір-бірімен жартылай қозғалмалы байланысқан. Шеміршектердің арасында – 2 дыбыс сіңірлері болады, олар да шеміршекке бекиді. Ер адам көмекейінің орташа ұзындығы 44 мм. Әйелдердің көмекейі кішілеу, дыбыс сіңірлері қысқа болғандықтан, дауысы жіңішке болады, оның орташа ұзындығы 36 мм.

Кеңірдек – көмейдің жалғасы, іші қуыс түтік пішінді шеміршекті мүше. Оның ұзындығы шамамен 9-12 см, диаметрі 15-18 мм. Кеңірдек доға тәрізді, 16-20 шеміршекті сақиналардан тұрады Кеңірдек бесінші арқа омыртқасының тұсынан оң және сол жақ өкпеге баратын 2 бронхыға тармақталады.

Бронхы (грекше «bronchus» – тыныс алқымы) кеңірдектің жалғасы. Ішкі беті шырышты қабықшамен қапталған. Бронхылар оң және сол өкпеге кіреді. Өкпеде олар өте көп тармақтарға бөлінген. Ең жіңішке тармақтары бронхиолдар (грекше «bronchіolі» – кішірею) деп аталады. Бронхиолдардың ұштары шоғырланып, іші ауаға толы өкпе көпіршіктерімен (альвеолалармен) аяқталады. Альвеоланың; (латынша «alveolus» – ұяшық, көпіршік, қуыс) диаметрі 0,2–0,3 мм, қабырғалары бір қабат эпителий жасушаларынан тұрады. Көпіршіктердің саны 300-350 миллиондай.

Өкпелер кеуде қуысында орналасады. Әр өкпе өкпеқаппен қапталған. Ерлердің өкпесінің биіктігі 27-30 см, әйелдердікі 21-23 см. Оң жақ өкпе сол жақ өкпеден үлкендеу болады. Оң өкпе 3 бөлікке, сол өкпе 2 бөлікке бөлінген. Ересек адам өкпесінің тіршілік сыйымдылығы 3500 . Адам минутына орта есеппен 16-18 рет тыныс алады. Осы мезгілде өкпе 8 л. ауа өткізіп, адам өміріне аса қажет газ алмасуды қамтамасыз етеді.

В) Оң жақтағы етістіктермен керекті сөздер арқылы сөз тіркесін құрыңыз (сұрақ арқылы).

тыныс алу (ненің?) денеге

таралу (қайда?) ауа

басталу (неден?) екі бронхыға заласызданады (не?) кеңірдектен

қамтамасыз ету (нені?) мұрын қуысынан

өтеді (қайдан?) жасушалардың

бөліну (неге?) газ алмасуды

 

 

9. Бақылау жұмыстары:

Коммуникативті компетенциябойынша

Г) Мәтінді оқыған адам қандай сұрақтарға жауап алады? Сұрақтарыңызды жазыңыз.

Ғ) Жаныңыздағы студенттен осы сұрақтарға жауап беруін өтініңіз. Кімнің сұрақтары көп және дұрыс құрылғандығынына қорытынды жасаңыз.

Д) Мәтіннен төменде берілген қысқа ақпараттарды кеңейтіп толықтыратын үзінділерді табыңыз.

Ø Тыныс алу дегеніміз – ағза және сыртқы орта аралығындағы газ алмасу үрдісі.

Ø Тыныс алу жолы мұрын қуысынан басталады.

Ø Көмей (көмекей) – мойынның алдыңғы жағында орналасқан іші қуыс шеміршекті мүше.

Ø Кеңірдек – көмейдің жалғасы, іші қуыс түтік пішінді шеміршекті мүше.

Ø Бронхы– кеңірдектің жалғасы.

Ø Өкпелер кеуде қуысында орналасады.

Е) Төменде берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

Ø Обмен газов между кровью и воздухом происходит в органах дыхания.

Ø При спокойном вдохе в легкие взрослого человека поступает около 3500 воздуха.

Ø У разных людей жизненная емкость легких неодинакова.

Ø Углекислый газ из венозной крови поступают в легочные пузырьки.

Ø Кислород из легочных пузырьков проникает в кровь. Как происходит газообмен в легких?

Ø Почему надо дышать через нос?

Ж) Зат есімнің жіктік жалғаулары тек адамға қатысты сөздерге ғана жалғанатынын еске сақтай отырып, мамандыққа байланысты сөздерге жіктік жалғауларын жалғаңыз (-мын, -мін, -мыз, -мыз, -міз, -бын,- бін,-пын,-пін,-пыз,-піз,быз, -біз)

Операционалды – дағды компетенциясыбойынша

З) Мағынасына қарай екі бағанды сәйкестендіріңіз.

Ағза оттегіні сіңіріп,	сол жақ өкпеге баратын 2 бронхыға тармақталады.
Кеңірдек 5-інші арқа омыртқасының тұсынан оң және	дауысы жіңішке болады, оның орташа ұзындығы 36 мм.
Әйелдердің көмекейі кішілеу, дыбыс сіңірлері қысқа болғандықтан,	көмір қышқыл газын бөліп отырады.
Оттегі жасушалар мен ұлпалардың	адам өміріне аса қажет газ алмасуды қамтамасыз етеді.
Бір минутта өкпе 8 л ауа өткізіп,	көмекей, кеңірдек, өкпе және бронхылар жатады.
Тыныс алу мүшелеріне мұрын қуысы, көмей немесе	тыныс алуы мен өз қызметтерін атқаруы үшін қажет.

И) Қалып қойған сөздерді жазып, өзіңізді тексеріңіз.

Ø Тыныс алу дегеніміз – ағза және _____ аралығында газ алмасу үрдісі.

Ø Мұрын қуысының ішкі қабырғасын шырышты____ астарлайды.

Ø Тыныс алу жүйесі ______ қан айналу жүйесіне өткізеді.

Ø Адам минутына орта есеппен______ тыныс алады.

Ø Әйелдердің көмекейі кішілеу, дыбыс______ қысқа болғандықтан, дауысы_____ болады.

Когнитивті – білім компетенциясы бойынша

К) Жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем жасаңыз.

Ø Адам оттегісіз өмір сүре алмайды. Оттегі жасушалар мен ұлпалардың тыныс алуы мен өз қызметтерін атқаруы үшін қажет.

Ø Мұрын қуысының ішкі қабырғасын шырышты қабықша астарлайды. Онда көптеген қан тамырлары, бездер және түкті эпителий орналасқан.

Ø Әйелдердің дауысы жіңішке болады. Олардың көмекейі кішілеу, дыбыс сіңірлері қысқа.

Ø Ер адам көмекейінің орташа ұзындығы 44 мм. Әйелдердің көмекейінің оның орташа ұзындығы 36 мм.

 

Қ) Ауаның қалай жылжитынын(қандай мүшелерден өтетінін) ретімен жазыңыз.

(аңқа, өкпе, бронхы, мұрын қуысы, кеңірдек, мұрын, көмей)

Өзін-өзі дамытубілім компетенциясы бойынша

 

Л)Мұрынның сипатын білдіретін тіркестердің мағыналарын есте сақтаңыз.

Мұрынның сипатын білдіріретін тіркестер	Мағыналары
Қыр мұрын	мұрынның қыры түзу, әдемі формасы
Пұшық мұрын	мұрынның қысқалау, ұшының көтеріңкі бітуі
Тәмпіш мұрын	кішкене мұрын
Пісте мұрын	мұрынның ұшының үшкірлеу, көтеріңкі бітуі
Құс мұрын	мұрынның үстінің көтеріле бітуі

М) Тыныс алу мүшелеріне қатысты фразалық тіркестерді оқып, мағынасын сәйкестіріңіз.

	фразалық тіркестер		Білдіретін мағыналары
а	Мұрнына су жетпеу		дем алуы қиындау
ә	Мұрнын шүйіру		уақыты болмау, үлгермеу
б	Өкпесі аузына тығылу		дауысы ерекше әнші
в	Күміс көмей		менсінбеу

Н) Берілгенсөйлемдерді жоғарыдағы фразалық тіркестерді пайдалана отырып толықтырыңыз.

Ø Былтырдан бері Салтанат екеуіміз бір компанияда жұмыс істегенмен, ол маған әлі....

Ø... жүгіріп жүрген көршімді көріп, қасына жақындадым.

Ø Бала кезінен өнерімен тек ауыл арасында ғана белгілі досым бүгін республика танитын... әнші.

Ø Мәреге бірінші боп жеткен Санжардың....

10. Негізгі әдебиеттер:

1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Медициналық оқу орындарына арналған. Алматы, 2002 ж. 22-25 беттер.

2. Дәрменқұлова Р.Н.Медициналық мәтіндер жинағы. Алматы, 2002 ж. 9-11беттер.

3. Доскеева Б.Ж. Кәсіби медициналық қазақ тілі. Алматы, 2012 ж. 20-26 беттер.

 

Қосымша әдебиеттер:

1. Рақышев А. Адам анатомиясындағы халықаралық атау-терминдер. Алматы, 2011 ж.

2. Қазақша-орысша сөздік. ҚР Білім және ғылым министрлігі А. Байтұрынұлы атындағы Тіл білімі институты. – Алматы, 2001 ж.

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

№10 тақырыбы:Туберкулез

Зат есімнің тәуелденуі

 

2013 ж.

Кафедра мәжілісінде талқыланып, бекітілді

 

Хаттама №____, «_____»____________2013ж.

 

«Бекітемін»

Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д. Аяпбергенова К.К.

 

 

1. Тақырыбы: Туберкулез

Зат есімнің тәуелденуі.

2. Мақсаты:

- туберкулез ауруы туралы мағлұмат беру;

- туберкулез ауруы туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету;

- туберкулез ауруы туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу;

- түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру;

- зат есімнің тәуелденуі туралы түсінікті практикалық жолмен меңгерту;

- өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру.

3. Міндеті:

1. Когнитивті – білім компетенциясы бойынша кәсіби бағытта мамандығына сәйкес тіл оралымдарын үйретіп, студенттерді медициналық арнайы мәтіндерді түсініп оқуға, сауатты жазуға дағдыландыру;

2. Операционалды – дағды компетенциясыбойынша лексикалық – грамматикалық тіл ерекшеліктерін меңгертіп, терминдерді қолданылудағы бірізділікті, оларға қойылатын талапты сақтай отырып, студенттерді сауаттылыққа тәрбиелеу;

3. Коммуникативті компетенциябойынша сөйлеу әрекеттерінің түрлеріне сәйкес жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы студенттердің болашақ мамандықтарына қатысты сөйлеу аясын кеңейту;

4. Өзін-өзі дамытубілім компетенциясы бойынша ғылыми-қоғамдық және медициналық терминдермен жұмыс істей білуге машықтандыру, болашақ мамандықтары бойынша кәсіби қатынас кезінде әр түрлі тақырыптарда тыңдаушысын түсіне білуге және өз көзқарасын білдіре білуге машықтандыру.

4. Негізгі ұғымдар:

а) лексикалық материал бойынша

1. Туберкулез ауруы туралы.

2. Туберкулез ауруы туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар.

3. Туберкулез ауруының алдын алу туралы.

ә) грамматикалық материал бойынша

Зат есімнің тәуелденуі туралы түсінік.

 

5. Сабақ өткізу жоспары:

А)Ұйымдастыру (2-3 минут).

Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут).