Омоним, синоним, антонимдер 4 страницаБ) Жаңа сабақты түсіндіру.
- Мәтін бойынша жұмыс ( 60 -65 минут ). Жаңа сөздермен, сөз тіркестеріменжұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. - Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс ( 25-30минут ). - Жаңа сабақты қорыту ( 10-15 минут) В) Студенттердің білімін бағалау ( 2-3 минут ) 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, пікірталас, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма. 7. Көрнекі құралдар:Тақта, ноутбук, туберкулезге қатысты суреттерді, тәуелдік жалғаудың кестесін, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкалар пайдалану.
8. Тапсырмалар: А) Мәтін бойынша кездесетін төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасымен танысыңыз. денесі шынықпаған –незакаленный мүгедек – инвалид ми қабығы – оболочка мозга
Ә) Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіріңіз. Кох таяқшасы, төмпешік, сәл иіліп келген таяқшалар, аурушаң адам, дұрыс тамақтанбайтын адам, тез жұқтырып алу, салмақ жоғалту, кеуденің ауруы, түнгі терлеу, қан аралас қақырық, уақытылы емделу, тез арада, туберкулезге қарсы. Б) Мәтінді оқыңыз, мәтін бойынша сұрақтарға дайындалыңыз. Туберкулез – жұқпалы ауру, бұл адам ағзасына «Кох таяқшасы» деп аталатын қоздырғыш – микобактериясы енгенде пайда болады.Туберкулез латын тілінде tuberculum – төмпешік дегенді білдіреді, қазақтар «құрт ауруы» немесе «көксау» деп атаған созылмалы жұқпалы ауру. Туберкулездің қоздырғышы – микобактерияны (“Кох таяқшасын”) неміс микробиологы Р.Кох ашты (1882 ж.). Туберкулез микобактериялары жіңішке, түзу не сәл иіліп келген таяқшалар, ұзындығы 1 – 10, ені 0,2 – 0,6 мкм.Жұғудың негізгі көзі – науқас адамдар. Ауру ауа-тамшы жолымен науқастар түшкіргенде, жөтелгенде беріледі. Инфекция жұқтырған адамдардың бәрі бірдей ауырмайды, 5-10 пайызы ғана ауруы мүмкін. Көптеген адамдардың иммундық қорғаныс жүйелері туберкулез ауруына қарсы тұра алады. Ал денесі шынықпаған, аурушаң, үнемі аш жүретін, дұрыс тамақтанбайтын адамдар туберкулезді тез жұқтырып алады. Адамның ішкі құрылысына енген туберкулез таяқшасы көбінесе өкпені мекендейді. Туберкулездің белгілеріне мыналар жатады: · ұзаққа созылған жөтел; · салмақ жоғалту; · кеуде қуысының ауыруы; · тұрақты дене қызуы; · түнгі уақыттағы терлеу; · әлсіздік пайда болу; · қан аралас қақырық түсу. · қатты шаршау; · тəбеттің төмендеуі. Егер уақытылы емделмесе, мұндай аурудың 50 пайызына жуығы 5 жыл ішінде өліп кетуі, ал қалғандары өмір бойы мүгедек болып қалуы мүмкін. Туберкулез адам ағзасының кез келген мүшесін зақымдай алады. Бұның нәтижесінде өкпе, бронх, сүйек-буын, бүйрек және жыныс мүшелерінің туберкулезі пайда болады. Әр түрлі лимфа жолдарына, көз, ми қабығына да зиян келтіруі мүмкін. Туберкулезге шалдыққан адам диагнозы анықталғаннан кейін тез арада емделуі керек. Қазіргі уақытта бұл ауруды емдеп жазуға болады. Туберкулездің ашық және жабық түрлері болады. Ашық түрінде қақырықта туберкулез таяқшалары болады, сондықтан туберкулездің мұндай түрімен ауыратын адамдар өте қауіпті деп есептелінеді. Ал, жабық түрінде қақырықта туберкулез таяқшалары болмайды, бірақ дерт асқынатын болса, туберкулездің мұндай түрімен ауыратын науқастар да ауру жұқтырады. Ауруды анықтау түрі: · манту реакциясы, · тері астына дәрі жіберіп, жаппай тексеру; · қақырықты зерттеу; · флюорография немесе рентгенография Қазіргі кезде туберкулездіңкең таралуы бүкіл елімізді қатты алаңдатып отыр. Туберкулез ауруы анықталған адам ең басты екі мәселені – санитарлық және емдік шараларды мұқият орындап отыруы керек. Санитарлық шараларға тазалық, жеке бастың гигиенасын сақтау жатады. Науқас жататын бөлменің еденін хлорамин ерітіндісі қосылған сумен жуып, шаңын дымқыл шүберекпен сүртіп тұру керек. Терезенің желдеткішін жиі-жиі ашып, ауасын тазартып, бөлмеде шаң-тозаң болмауына көңіл аударған жөн. Ауру жататын бөлмеге артық зат, бұйымдар, кілем ілудің қажеті жоқ. Науқастың ыдысын отбасындағылардың ыдысымен араластырмай, бөлек ұстап, қайнатып тұрған дұрыс. Емдік шаралары аурудың сауығуын қамтамасыз етеді. Науқас міндетті түрде ауруханаға жатқызылып, оған туберкулезге қарсы қолданылатын арнайы дәрі-дәрмектермен ем жүргізіледі. Тамақтану мәселесіне үлкен мән беру қажет: уақытында құнарлы, витаминдерге бай азық- түліктерді пайдалану керек, ұйқы мен серуендеу арқылы ағзаның сырқатқа қарсыласу күшін нығайтуға болады. Зиянды әдеттер – ішімдік пен темекі, есірткіден аулақ болған жөн. Профилактикасы:санаторийлерде емделу өте пайдалы. Жеке бас гигиенасын сақтау және уақытында туберкулезге қарсы егулерді қабылдау керек.
В) Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің синонимдік қатарын есте сақтаңыз. ену – кіру үнемі – ылғи – ұдайы мекендеу – тұрақтану – түрі уақытылы – уақытымен – мезгілмен – дер кезінде мүгедек – кемтар туберкулезге шалдыққан – туберкулезбен ауырған дәрігердің белгіленуімен – дәрігердің тағайындауымен тез арада – жылдам – шапшаң; Г) Мағынасына қарай екі бағанды сәйкестендіріңіз.
9. Бақылау жұмыстары: Когнитивті – білім компетенциясы бойынша
Ғ) Сөйлемдердегі көп нүктенің орнына керекті септік жалғауын жалғаңыз. Ø Инфекция жұқтырғандар... бәрі бірдей ауырмайды. Ø Туберкулезбен ауырған адам... дене қызуы 37,4-37,6 градус... жоғары болады. Ø Ағза... енген туберкулез таяқшасы өкпе... мекендейді. Ø Туберкулез... ашық формасымен ауыратындар өзгелер... өте қауіпті. Ø Адам ауырмаса да дәрігер... барып тексерілегені дұрыс. Ø Туберкулез... сақтану үшін оның алдын алу керек. Ø Бұл – туберкулез... қарсы егу болып табылады. Ø мдеу... ең негізгі түрі – емдік дәрілер... дұрыс пайдалану. Ø Қазіргі уақытта бұл ауру... емдеп жазуға болады. Д) Берілген сөйлемдердің мағынасына сәйкес құрамындағы баяндауыштарды қажетті формаға қою. Ø Ауруды дер кезінде анықта... үшін туберкулезге күмəн тудыратын белгілер байқал..., кідірместен дəрігерге қаралу қажет. Ø Ағзаға туберкулез таяқшасының енуі ауруға себепші бол..., оның толық дамуы үшін жеткіліксіз. Ø Қазіргі таңда жер бетіндегі бүкіл халықтың 1/3 бөлігі туберкулез микобактериясын жұқтыр..., жыл сайын шамамен 2 млн. адам осы аталған аурудан көз жұмады. Ø Адамдар бұл сырқатпен ағзаның иммунитеті төменде..., дұрыс тамақтанба..., санитарлық-гигиеналық жағдайлар дұрыс сақталма... ауырады. Ø Туберкулезбен ауырып емдел..., ауырмайтын жол ізде..., салауатты өмір салтын қалыптастыруға тырысуымыз қажет!
Операционалды – дағды компетенциясыбойынша Е) Мәтінде сіз үшін жаңа ақпарат бар ма? Мәтін мазмұнына өзіңіз білетін осы тақырыпқа қатысы бар мәліметті қосыңыз. Ж) Берілген суреттерге төмендегі мәтіндердің қайсысы мағынасы жағынан сәйкес келеді?
Ә) Қазіргі кезде туберкулездіңкең таралуы бүкіл елімізді қатты алаңдатып отыр. Туберкулез ауруы анықталған адам ең басты екі мәселені – санитарлық және емдік шараларды мұқият орындап отыруы керек. Санитарлық шараларға тазалық, жеке бастың гигиенасын сақтау жатады. Б) Туберкулезді жетік емдеудің ең басты шарты, ауруды дер кезінде анықтау болып табылады. Ауруды әр түрлі әдіспен анықтайды: туберкулезді ертерек анықтау мақсатымен балаларға тері астына дәрі жіберіп, жаппай тексеру жүргізіледі. Сондай-ақ, халықты жаппай флюорографиялық жолмен тексереді. В) Инфекция жұқтырған адамдардың бәрі бірдей ауырмайды, 5-10 пайызы ғана ауруы мүмкін. Көптеген адамдардың иммундық қорғаныс жүйелері туберкулез ауруына қарсы тұра алады. Ал денесі шынықпаған, аурушаң, үнемі аш жүретін, дұрыс тамақтанбайтын адамдар туберкулезді тез жұқтырып алады.
Коммуникативті компетенциябойынша З) Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз. Туберкулез қандай ауру? Туберкулез латын тілінде не дегенді білдіреді? Қазақтар қалай атаған? Инфекция жұқтырған адамдардың барлығы бірдей ауыра ма? Қандай адамдар туберкулезді тез жұқтырып алады? Туберкулездің белгілері қандай? Туберкулез адам ағзасының қандай мүшелерін зақымдайды? Туберкулезді қалай емдеуге болады? И) Берілген тұжырымдардың дұрыс не қате екенін анықтаңыз. Туберкулез латын тілінде tuberculum – төмпешік дегенді білдіреді. Туберкулездің қоздырғышы – микобактерияны француз ғалымы Л. Пастер ашты. Қазақтар бұл ауруды «құрт ауруы» деп атаған. Ауру ауа-тамшы жолымен науқастар түшкіргенде, жөтелгенде беріледі. Туберкулездің белгілеріне мыналар жатады: құсу, аяқ-қолы тырысу, естен тану. Инфекция жұқтырған адамдардың бәрі бірдей ауырады. Егер уақытылы емделмесе, мұндай аурудың 50 пайызына жуығы 5 жыл ішінде өліп қалу мүмкін. Туберкулездің ашық түрінде қақырықта туберкулез таяқшалары болады. Жабық түрінде қақырықта туберкулез таяқшалары болмайды. Қазіргі кезде туберкулезге қарсы қабылданатын аса күшті дәрілер жоқ. К) Төмендегі туберкулез ауруы бойынша науқастың жауаптары берілген. Дәрігердің сұрақтарын дайындаңыз және тәуелдік жалғаулардың қалай жалғанғанын түсіндіріңіз. –... – Кеудем ауырады. –... – Иә, жөтелемін. –... – Қызуым 37 градустан түспейді. –... – Иә, жүдедім. 5-6 кг-дай салмақ жоғалттым. –... – Түнде жөтелемін. –... – Әлсіздік сезінемін. Тез шаршаймын. –... – Иә, қақырық түседі. –... – Жоқ, қан байқалмайды.
Өзін-өзі дамытубілім компетенциясы бойынша
Қ) Науқас адам жайлы дәрігер атынан бөлім меңгерушісіне хабарлама жасаңыз (аты-жөні, жасы, қарап байқаған, сұрап білген ауру белгілері). Л) Өкпе сөзіне қатысты фразалық тіркестерді оқып, мағынасын сәйкестендіріңізжәне солармен сөйлем құрастырыңыз.
10. Негізгі әдебиеттер: 1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Медициналық оқу орындарына арналған. Алматы, 2002 ж. 73-77 беттер. 2. Дәрменқұлова Р.Н.Медициналық мәтіндер жинағы. Алматы, 2002 ж. 23-24 беттер. 3. Доскеева Б.Ж. Кәсіби медициналық қазақ тілі. Алматы, 2012 ж. 100-106 беттер.
Қосымша әдебиеттер: 1. Рақышев А. Адам анатомиясындағы халықаралық атау-терминдер. Алматы, 2011 ж. 2. Қазақша-орысша сөздік. ҚР Білім және ғылым министрлігі А. Байтұрынұлы атындағы Тіл білімі институты. – Алматы, 2001 ж. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №11 тақырыбы: Ас қорыту жүйесі, аурулары Зат есімнің септелуі
2013 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланып, бекітілді
Хаттама №____, «_____»____________2013ж.
«Бекітемін» Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д. Аяпбергенова К.К.
1. Тақырыбы: Ас қорыту жүйесі, аурулары. Зат есімнің септелуі. 2. Мақсаты: - ас қорыту жүйесі туралы мағлұмат беру; - ас қорыту жүйесі аурулары туралы мағлұмат беру; - ас қорыту жүйесі, аурулары туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; - ас қорыту жүйесі туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу; - түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; - зат есімнің септелуі туралы түсінікті практикалық жолмен меңгерту; - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру; 3. Міндеті: 1. Когнитивті – білім компетенциясы бойынша кәсіби бағытта мамандығына сәйкес тіл оралымдарын үйретіп, студенттерді медициналық арнайы мәтіндерді түсініп оқуға, сауатты жазуға дағдыландыру; 2. Операционалды – дағды компетенциясы бойынша лексикалық – грамматикалық тіл ерекшеліктерін меңгертіп, терминдерді қолданылудағы бірізділікті, оларға қойылатын талапты сақтай отырып, студенттерді сауаттылыққа тәрбиелеу; 3. Коммуникативті компетенция бойынша сөйлеу әрекеттерінің түрлеріне сәйкес жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы студенттердің болашақ мамандықтарына қатысты сөйлеу аясын кеңейту; 4. Өзін-өзі дамыту білім компетенциясы бойынша ғылыми-қоғамдық және медициналық терминдермен жұмыс істей білуге машықтандыру, болашақ мамандықтары бойынша кәсіби қатынас кезінде әр түрлі тақырыптарда тыңдаушысын түсіне білуге және өз көзқарасын білдіре білуге машықтандыру. 4. Негізгі ұғымдар: а) лексикалық материал бойынша 1. Ас қорыту жүйесі туралы. 2. Ас қорыту жүйесі аурулары туралы. 3. Ас қорыту жүйесі туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар. 4. Ас қорыту жүйесінің қызметі туралы. ә) грамматикалық материал бойынша Зат есімнің септелуі туралы түсінік. 5. Сабақ өткізу жоспары: А) Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру.
- Мәтін бойынша жұмыс ( 60 -65 минут ). Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. - Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс ( 25-30 минут ). - Жаңа сабақты қорыту ( 10-15 минут) В) Студенттердің білімін бағалау ( 2-3 минут ) 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, пікірталас,салыстыру, аударма жұмысын жасату. 7. Көрнекі құралдар:Тақта, ноутбук, ас қорыту жүйесінің суретін, септік жалғаудың кестесін, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкаларды пайдалану.
8. Тапсырмалар: А) Мәтін бойынша кездесетін төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасымен танысыңыз. ұйқы безі – поджелудочная железа өзек – проток он екі елі ішек – двенацатиперстная кишка қоймалжың – полужидкий ыдырау – расщепление; распад тоқ ішек – толстая кишка аш ішек – тонкая кишка тік ішек – прямая кишка кенеулі – питательный қоймалжың – густой, не жидкий өңез – cлизистый налет құсу – вырвать; срыгнуть тырысу – судорога күдік – подозрение жүрек айну – тошнота қыжылдау – изжога іш қату – запор іш кебу – вздутие живота Ә) Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіріңіз. Түссіз, асқазан сөлі, жұтқыншақ арқылы өңешке өту, қорытылу, уақ, сіңірілу, біртіндеп, зарарсыздандыру, сарғыш-жасыл түсті, қоймалжың ас ботқасы, қыл тамырлар арқылы, ағзадағы улы заттар, кенеулі заттар, кенеулі заттардың ерітіндісі, қорытылмаған заттар, қалдық заттар, жүрек соғысы баяулау, науқастың әлсіреуі, терісінің қуқылдануы, ауруына мән бермеу, оқта-текте, тамақты шайнамай асығыс жұту, өте ащы тағамдарға әуесқойлық, iшкiлiкке салыну, зиянды әдеттерден аулақ болу. Б) Мәтінді оқыңыз. Ас қорыту – өте күрделі үрдіс. Ол ас қорыту жолынан және бездерден құралады. Ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан немесе қарын, он екі елі ішек, аш ішек, тоқ ішек – бұлар ас қорыту жолы болып табылады. Ас ауыз қуысынан жұтқыншақ арқылы өңешке өтеді, одан соң асқазанға түседі.Жұтқыншақ – ұзындығы 11-13 см бұлшық етті мүше, онда ас қорыту және тыныс алу жолдары қиылысады. Жұтқыншақтың төменгі жағы тарылып өңешке өтеді.Өңеш – ас қорыту жолының бір бөлігі. Ересек адамның өңешінің ұзындығы 25-30 см. Асқазан – сол қабырға астында орналасқан толық бұлшық етті ағза. Оның кардиальды тесігі XI кеуделік омыртқа деңгейінде орналасқан. Кіреберіс тесігі I бел омыртқаның деңгейінде, омыртқа бағанасының оң жағында орналасқан. Асқазан қабылдаған тағам үшін резервуар болып табылады, сонымен қатар сол тағамды химиялық қорытылуына әсер етеді. Осыған қоса, биологиялық белсенді заттардың секрециясы мен сіңіру қызметін атқарады. Ересек адамның асқазанының сыйымдылығы 1,5 литрдей. Асқазанның шырышты қабығының бездері асқазан сөлін бөліп шығарады. Адамның асқазан сөлі түссіз болады. Асқазанда ас 4-8 сағаттай болып асқазан сөлінің әсерінен қорытылады. Қоймалжың ас бұдан кейін ас қорыту жүйесінің келесі бөлімі – аш ішекке біртіндеп өтіп отырады да, ең соңғы қорытылуға түседі. Бұл қорытылу аш ішектің ұсақ көп бездерінен бөлінетін сөлдің әсерімен болады. Аш ішектегі қорытылған кенеулі заттардың ерітіндісі қыл тамырлар арқылы қанға өтеді, майдың ерітінділері негізінен, лимфаға сіңіріледі. Сөйтіп, аш ішекте кенеулі заттар қан мен лимфа арқылы бүкіл ағзаға тарайды. Он екі елі ішек немесе ұлтабар, латынша duodénum – аш ішектің бастапқы бөлігі, ол асқазанның кіреберісімен жалғасады. Он екі ішекте астың негізгі қорытылуы аяқталады. Оның атауы сипатына сәйкес, себебі көлденең өлшемі он екі саусақ өлшеміндей. Он екі елі ішекте бауыр мен ұйқы безінің сөл шығару өзектері ашылады. Бауыр – ас қорыту бездерінің ішіндегі ең үлкен без. Бауыр ағзадағы улы заттарды зарарсыздандырып отырады. Массасы, шамамен, 1500 г. Ол қызыл қоңыр түсті, оның көп бөлігі оң жақ қабырға астында орналасады. Бауырдан бөлінетін өт сарғыш-жасыл түсті. Өттің әсерімен май уақ тамшыларға ыдырайды. Май осындай күйде тез қорытылады. Ұйқы безі асқазанның астыңғы жағында екінші бел омыртқасының деңгейінде орналасқан. Аш ішек – адам ағзасындағы асқазан мен тоқ ішек арасында орналасқан ішектің бір бөлігі. Аш ішектің негізгі қызметі – қоректік заттарды сіңіру. Аш ішектің ұзындығы 7- 8 м. Аш ішекте қорытылмаған заттар тоқ ішекке өтеді. Ол заттардағы су ішек қабырғасындағы тамырлар арқылы қанға өтеді. Тоқ ішек – адам ағзасындағы ішек түтікшелерінің ең кеңейген бөлігі, ол соқыр ішек пен тік ішектен тұрады, қорытылмаған қалдық заттар тік ішекке түседі.
|
А) Ауруды уақытылы анықтау үшін, туберкулезге күмəн тудыратын белгілер байқалған мезетте, кідірместен дəрігерге қаралу қажет. Тұрғындардың барлығы туберкулез белгілері жайлы толық хабардар болулары керек жəне сол белгілер пайда болған жағдайда, денсаулықтарын тексеру мақсатында, емханаға қаралулары қажет.
