Вучэбна-практычныя матэрыялы. Заданне 1. Запішыце тэкст
Заданне 1. Запішыце тэкст. Падкрэсліце прыназоўнікава-іменныя спалучэнні і тыя словы, пры якіх яны стаяць. Вызначце, з якімі склонамі ўжыты прыназоўнікі і якія значэнні выражаюцца ў прыназоўнікавых канструкцыях.
Заснуць у гэту ноч не прыйшлося. У вагоне было цесна і душна. Увесь час Лабановіч стаяў у калідорчыку перад адчыненым акном. Дружна грукацелі колы. Іх грук зліваўся часамі ў нейкія дзіўныя спевы, і варта было толькі падабраць словы, каб колы зараз жа выстукалі і матыў да іх… Адно і тое, адно і тое. Ну проста як бы насміхаліся! Толькі тады, калі поезд падыходзіў да раз’езда або да станцыі, яны змянілі свой рытм і казалі ўжо нешта зусім іншае. Палессе засталося дзесь ззаду. Іншая краіна, іншыя малюнкі. Месцамі рассцілаліся прасторныя даліны рэчак, вырысоўваліся ў сваіх высокіх беражках. Над далінамі ўзнімаліся роўненька акругленыя схілы, аздобленыя зеленню маладой ярыны. На маладых аксамітных усходах палёў, на прыдарожнай траве, сакавіта-жыццёвай, на лісці кустоў, нібы боыльянты, буйніліся багатыя росы. Выступалі цёмна-сінія сцены высокіх лясоў, прыгожа раскіданых па бясконцых прасторах зямлі.
Заданне 2. Падкрэсліце прыназоўнікі, якія могуць ужывацца з некалькімі склонамі. Назавіце гэтыя склоны. 1. Справа была даўно па абедзве ў троху святы дзень, калі ўсе людзі вясёлы і збіраюцца на гульні (М. Гарэцкі). 2. Сівабароды стары ў сівым армяку, у лапцях, з торбай, стаяў ля пераезду, паклаўшы рукі на доўгі кій і праводзячы цягнік невідушчымі вачыма (Т. Хадкевіч). 3. Жолуд падае з дуба, правальваецца да самай зямлі праз гнілы пласт лісцвянага насцілу (К. Чорны) 4. Пяць коп саломы нажалі замест жыта ды коп па дзесяць саломы замест аўса з ячменем (Ц. Гартны). 5. Перад намі ў сонцы, ў зорах будучыня наша (Я. Купала). 6. З прыступак ганка, спусціўся раённы заатэхнік з пакункам пад локцем, загарэлы, без шапкі, з палавымі ад сонца валасамі (Я. Скрыган). 7. Мы пяём пад шопат хваль пра далёкі край Трансвааль (М.Танк). 8. Пытаўся я ў людзей, брат, сёння наконт зямлі каля Заблоння (Я.Колас). 9. Ад вясны да позняй восені цвітуць за агароджаю настуркі, рамонкі і ружы (Т. Хадкевіч). 10. Мы перабеглі цераз дарогу, і Закрэўскі яшчэ раз стрэліў наўздагон тым двум (К. Чорны). 11. Апраналася панна Ядвіга паводле апошняй моды з Вільні (З. Бядуля). 12. Над галавой снуе павук для навіны аснову (В. Вітка). 13. Войскам насустрач з-пад эстакады грымнулі марш музыканты (М.Лынькоў).
Заданне 3. Выканайце тэст. 1. Адзначце асноўныя прыкметы прыназоўніка: 1) непаўназначнасць; 2) замацаванне толькі за адным склонам; 3) наяўнасць лексічнага значэння; 4) адсутнасць сінтаксічнай функцыі; 5) нязменнасць. 2. Адзначце асноўныя прыкметы прыназоўніка: 1) самастойнасць; 2) замацаванне за адным, двума, зрэдку трыма скло-намі; 3) выражэнне сэнсавых адносін паміж словамі; 4) непаўназначнасць; 5) наяўнасць службовай функцыі.
3. Адзначце канструкцыі, у якіх выдзеленыя словы — прыназоўнікі:
4. Адзначце групы прыназоўнікаў, якія служаць для выражэння прасторавых адносін: 1) за, на, у; 4) а, над, побач з; 2) паміж, пра; 5) пра, пры, з. 3) пад, з-за, а; 5. Адзначце групы прыназоўнікаў, якія служаць для выражэння часавых адносін: 1) а, у, на; 4)па-за, праз, аб; 2) ад, пад, для; 5) каля, па, з. 3) перад, паўз, з-пад; 6. Адзначце прыназоўнікі, якія ўжываюцца толькі з ад ным склонам: 1) за; 2) скрозь; 3) пры; 4) апрача; 5) аб.
7. Адзначце прыназоўнікі, якія ўжываюцца з трыма склонамі: 1)паводле; 2) услед; 3) між; 4)за; 5) па.
8. Адзначце прыназоўнікі, якія ўжываюцца з двума склонамі: 1) ад; 2) пры; 3) у; 4)перад; 5) за.
9. Адзначце прыназоўніка-іменныя словазлучэнні, у якіх выражаюцца азначальныя адносіны. 1) зачапіцца за галіну. 2) коўдра ў палоску. 3) вывучыца на інжынера. 4) дрэва з купчастай вершалінай. 5) купіць падарункі да свята.
10. Адзначце прыназоўніка-іменныя словазлучэнні, у якіх выражаюцца параўнальныя адносіны. 1) вышынёй з паўдома. 2) зазірнуць у слоўнік пры неабходнасці. 3) кульбака накшталт змяі. 4) запамінаецца на свежую галаву. 5) крычаць ад роспачы.
11. Адзначце прыназоўніка-іменныя словазлучэнні, у якіх выражаюцца прычынныя адносіны. 1) пакараць за здраду. 2) купіць грошы на кнігі. 3) заснуць пад раніцу. 4) знайсці ў лагчыне. 5) з радасці спявае.
12. Аздначце прыназоўніка-іменныя словазлучэнні, у якіх выражаюцца аб’ектныя адносіны. 1) жартаваць з мяне. 2) ад’язджаць на вучобу. 3) слухалі з вялікай увагай. 4) паглядзець на хлопчыка. 5) Праз некаторы час.
13. Аздначце прыназоўніка-іменныя словазлучэнні, у якіх выражаюцца адносіны спосабу дзеяння. 1) працаваць у жніво. 2) лунаць над борам. 3) б’е пярун па ўсіх ладах. 4) гудуць ад золку да цямна. 5) прыходзяць на вадапоі.
14. Адзначце прыназоўніка-іменныя словазлучэнні, у якіх выражаюцца прасторавыя адносіны. 1) былі навокал яго. 2) ударыў пасля адлігі. 3) над нашым краем. 4) ішлі ў лугі. 5) стукаць у сцяне.
15. Адзначце прыназоўніка-іменныя словазлучэнні, у якіх выражаюцца мэтавыя адносіны. 1) хлопец з дзяўчынай ідзе. 2) размаўлялі паміж сабою. 3) ад’язджаць на працу. 4) зарабіць грошы на падарунак. 5) вывучыцца на інжынера.
16. Вызначце прыназоўнікі, якія ўжываюцца з назоўнікам (займеннікам) у вінавальным склоне. 1) пайсці па ваду. 2) ісці па дарожцы. 3) хадзіць у грыбы. 4) ісці праз лес. 5) тужыць па Радзіме.
17. Вызначце прыназоўнікі, якія ўжываюцца з назоўнікам (займеннікам) у месным склоне. 1) сумаваць па мінулым. 2) марыць пра свабоду. 3) закон аб мове. 4) ісці па сцежцы. 5) кпіць з яго.
|
