Нөктә ҡуйма, ҡуй өтөр...

Ошо урында мәҡәләгә нөктә лә ҡуйырға мөмкин булыр ине, әммә күңел төбөндәге ниндәйҙер бер ҡуҙ “иртәрәк” тип йымылдай.

10 йыллыҡ һәм “Сал Уралдан – алыҫ Балтиккаса” тигән китаптың электрон варианты сығыу уңайы менән осрашыуҙа акцияны дауам итеү зарурлығы хаҡында һүҙ булды. Сөнки Салауат темаһын инде өйрәнеп, яҙып, энәһенән-ебенәсә тикшереп бөтөлгән кеүек булһа ла, яңы мәғлүмәттәр табылып тора. Был юлы Зөфәр Мөхтәр улы шундай тарих бәйән итте: “Был турала мин бынан өс йылдар элек “Республика Башкортостан” гәзитенә мәҡәлә биргәйнем. Үкенескә күрә, уны дүртенсе биттә, бәләкәй генә итеп ҡыҫҡартып, иғландар һәм ҡотлауҙар араһында баҫтылар һәм ул күптәрҙең иғтибарынан ситтә ҡалды. Уның йөкмәткеһе шунан ғибәрәт: Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Силәбе өлкәһенең бәләкәй ҡалаларының бер заводына блокадалағы Ленинградтың ҙур китапханаһын эвакуациялайҙар. Китаптар һуғыш бөткәнсе цехта ята. Һуғыш тамамланғас, производствоны киңәйтеү ихтыяжы тыуа һәм дирекция китаптарҙы эшселәргә килограмлап һата башлай. Эшселәрҙең береһенә XVIII быуат һуңында, XIX быуат башында нәшер ителгән “История государевых тюрем России” тигән ике томлы китап та эләгә. Осраҡлыҡмы, әммә ул эшсенең улы вуз тамамлағандан һуң йүнәлтмә буйынса Өфөгә килә. Китап унда була һәм ул уны кемгәлер биреп тора ла, баҫма шулай юғала. Ошо инженерҙың һүҙҙәренсә, китапта Рәсәйҙең билдәле “дошмандары”, тотҡондары, батша самодержавиеһына ҡаршы сығыусыларҙың портреттарынан торған бүлек тә була. Унда Салауат Юлаевтың портреты булыуы ла ихтимал. Беҙ Азат Ибраһимов З. Вәлиди исемендәге Милли китапхана директоры булғанда Ленинград китапханаларына, Рәсәйҙең Яза башҡарыу музейына сығып ҡараныҡ – һөҙөмтәһеҙ. Әгәр ошо китапты эҙләүгә ныҡлап тотонһаҡ, федераль каналдарҙы йәлеп итһәк, уны табырыбыҙға иманым камил.

Икенсенән, беҙ Палдискиҙа булғанда отставкалағы 1-се ранг капитаны менән оҙаҡ әңгәмәләштек. Ул Рогервик архивының Таллинн универститетына тапшырылыуын, унда Салауат Юлаевҡа бәйле материалдар булыуы ихтималлығын белдерҙе. Ҡасандыр Таллинн университеты менән Германияның Галле университеты араһында бәйләнештәр булған, шуға күрә архив материалдарының бер өлөш Галле университетына барып юлығыуы ла ихтимал. Шуға күрә мин ошо атап үткән китаптыһәм башҡа архив материалдарын табырға тырышайыҡ, тимәксемен”.

Йыйылыусылар был тәҡдимде ҡуш ҡуллап хупланы, ә Мирас Иҙелбаев хатта күңелдәргә өмөт осҡоно ла һалып ҡуйҙы: “Салауат Юлаев тураһында тәүге тапҡыр 1774 йылда, ул үҙе тере саҡта яҙыла. Немец телендә Пугачев ихтилалы тураһында ике томлы китап сыға һәм унда 10 бит Салауатҡа арналған. Был китап Галле университетында һаҡлана”.

Тимәк, беҙ бары тик үҙебеҙ аңлаған, үҙебеҙ уҡый алған телдәрҙә генә материалдар эҙләйбеҙ, табабыҙ. Ә ҡоласты киңерәк ташлап, был эшкә башҡа телдәрҙе белеүсе белгестәрҙе лә йәлеп итеү – өлгөрөп еткән мәсьәлә һәм темаға нөктә ҡуйырға иртә, өтөр менән генә мөрхәтһенергә кәрәк әлегә...