Хореография өнері

Қазақ халқының көп қырлы бай шығармашылығында би үлкен орын алады. Қазақ халқының тұрмысын, дінін, тілін, мәдениет, фольклор жәдігерлерін зерделеу бидің оның рухани және көркем мәдениеті дамуының бүкіл тарихи барысында қатар өрілген деп тұжырымдауға негіз береді.

Қазақстанда көптеген жылдар бойына балет өнерінің үлкен шығармашылық әлеуеті қалыптасты. Елдің хореографиялық өнері үшін кадрлар А. Селезнев атындағы мемлекеттік хореографиялық училищесінде, сондай-ақ Т. Жүргеноа атындағы Өнер академиясында даярлануда.

Мәскеу хореографиялық мектебінің дәстүрлерін оның түлектері – КСРО халық артисі Р. Бапов, Д. Нақыпов, Б. Жантаев, ҚР халық артистері Р. Байсейітова және Ж. Көшербаева-Қастеева, ҚР еңбек сіңірген артисі Р. Оңғарова, балет артистерінің «Пермь-92» халықаралық конкурсының жүлдегері С. Көкшінова қазақ сахнасында жалғастырып келеді. Қазақ балетінің белгілі артистері С. Көшербаева мен Б. Аюханов, Г. Түткібаева мен З. Райбаев өздерінің шеберліктерін Санкт-Петербург пен Мәскеуде жетілдірді.

А. В. Луначарский атындағы Мемлекеттік театр өнері институтының (ГИТИС) атақты шеберлерінде К. Андосов, О. Шубладзе, Р. Көрпешева, К. Жақыпова, С. Наурызбаева, А. Капесов, Д. Фадеева, С. Қосманов, Г. Адамова, Р. Мусин балет педагогикасының мектебінен өтті. Қазір олар – қазақ балеті саласындағы жетекші мамандар. Олар 1930–1990 жылдары Қазақстан хореографиясын қалыптастырды және жаңа мыңжылдықта қазақ биі дәстүрін, сабақтастықты сақтап, ұзақ сахналық өмірге жол ашты.

Бүгінгі күндері мына ұжымдар өздерінің шығармашылық қызметін жалғастыруда: бұрынғы «Алматының жас балеті» классикалық бидің Мемлекеттік академиялық ансамблі, қазіргі – Б. Аюхановтың ҚР классикалық биінің Мемлекеттік академиялық ансамблі, «Гүлдер», «Алтынай», «Салтанат» халық биі Мемлекеттік ансамбльдері. 1991 жылдан 2000 жылға дейінгі кезеңде хореография өнерінің айтулы мамандары көзге түсті.

Д. Нақыпов 1995 жылы негізін қалаған Хореографтар одағы «Дәстүрлер жүлдесі», «Галина Уланова жүлдесі», Ұлттық мәдениетті қолдау қоры — «Қазақстандықтар – әлемдік балет жұлдыздары» атты дәстүрлі халықаралық би фестивальдеріне құрылтайшы болды. Бұл тізімді Шара Жиенқұлова атындағы қазақ би өнерінің республикалық конкурстары толықтырды. Мұндай фестивальдер Қазақстан балетін халықаралық өріске шығарған тарихи қажеттілікке айналды. Оларға қатысудың арқасында соңғы он жылда қазақ балетінің жас жұлдыздары дүниеге келді, олар: Г. Түткібаева, Б. Смағұлов, Л. Әлпиева, С. Кауков, Г. Усина, Д. Сушков, С. Көшкінова, А. Ақылбекова, басқа да көптеген бишілер.

2005 жылғы қарашада Астанада және Алматыда «Дәстүрлер жүлдесі» атты Халықаралық VIII фестиваль өтті. Осы атақты бастамаға және оның өтуіне мұрындық болған Е. Қанапияновтың арқасында тәуелсіздік жылдары Қазақстанда әлемдік балет жұлдыздарының тұтас бір шоғыры: Уланова, Плисецкая, Васильев пен Максимова, Лавровский Үлкен және Марин театрының қазіргі заманғы жұлдыздарынан бастап Сан-Францисконың модерн-балетіне дейін, Лос-Анджелестің «Степ-Данесы», Юрий Григоровичтің балет театрының артистері өнер көрсетті. Мұндай оқиғалар хореографиялық өнер әлеуетінің және қазақстандықтардың мәдени деңгейінің өсуіне ғана жәрдемдесіп қойған жоқ. Сонымен бірге Қазақстанның әлемдегі балет мәдениетінің орталықтары қатарына кіргенін де дәлелдеді.

Қазақстан хореографиясының дамуына дүние жүзінің басқа елдерінен келген әлемге аты әйгілі өнер шеберлері де елеулі үлес қосты. Абай атындағы Опера және балет театрының сахнасында «Махаббат туралы аңыз» балетінің 2007 жылғы қойылымы осының мысалы бола алады. Егер Ю. Григорович өзінің «Махаббат туралы аңыз» балетін әлемнің барлық балет театрларында: АҚШ-та, Францияда, Англияда және Стамбұлда қойғанын ескерер болсақ, онда бұл оқиға Қазақстанның мәдени өмірі үшін айтарлықтай өреге көтерілу қатарынан орын алады.

Жоғары кәсіби шеберлікті, би-пластикалық тілдің көркем құралдарының кең дамығандығы Қазақстанның қазіргі заманғы хореография өнерінің көркемдік принциптері болып табылады. Бұл өлшемдер тек балет спектакльдерінің шешімінде ғана көрініс тауып қоймайды, сонымен бірге қазіргі заманғы көп жанрлы хореографияда да, сондай-ақ халықтық сахналық би өнерінде де көрініс табуда.