Олданбалы және бейнелеу өнері

Қазақстан қоғамында болып жатқан мәдени-экономикалық өзгерістер қазіргі заманғы қолданбалы және бейнелеу өнерінде де өзгерістер туғызды. Дәстүрлі ағымдармен қатар мұнда жаңа ағымдар: авангардизм, модернизм, неоавангардизм және басқалар байқалып отыр.

Қазақстан кескіндеме өнерінің мектебі Қ. Телжановтың, М. Кенбаевтың, Н. Нұрмағамбетовтың, Е. Сидоркиннің, Н. Гаевтың, Х. Наурызбаевтың, С. Мәмбеевтің, Р. Сахидың және басқа аға буындағы суретшілердің шығармашылығымен белгілі. Қазіргі кезде белгілі суретшілер: Д. Әлиев, К. Дүйсенбиев, А. Дүзелханов, К. Каметов, Ғ. Маданов, А. Есімбаев т. б. дәстүрлі өнермен байланысты жалғастыруда.

Халық қолөнері баға жетпес мәдени құндылықтардың бірі болып табылады. Кезінде М. Ниязов, С. Салықбаев, С. Әзірбаева, А. Ақылбекова, А. Абылаев, К. Сатанова сән-қолданбалы өнердің жарқын өкілдері болды, олар ата-бабаларымыздың дәстүрлерін жалғастырды. Тәуелсіздік жылдары бұл дәстүрді қазіргі заманғы қолданбалы өнерпаз-суретшілердің тұтас бір шоғыры лайықты түрде жалғастырды, олардың арасында Д. Шоқпаров, Б. Зәуірбекова, А. Бапанов, С. Бапанова, Б. Әлібаев, Ж. Тұрдығұлов т. б. бар.

Соңғы он жылда қолданбалы өнер шеберлерінің түрлі көрмелері мен конкурстары өткізілді. Мысалы, «Үкілі домбыра» музыкалық аспаптар конкурсы, «Дизайн кеше, бүгін, ертең» республикалық конкурсы, «Зергер-99» көрме-конкурсы, қолданбалы-декоративтік өнердің қалалық конукрсы, сондай-ақ Орта Азия мен Қазақстанның қолданбалы-сән өнері мен дизайнерлердің көрмелері, Ж. Тұрдығұлов, Б, Әлібаев, Н. Оханов, А. Тәжекенов т. б. көптеген дизайнерлер осы конкурстардың лауреаттары атанды.

Әлемдік мәдениет тарихында сән өнері ерекше орын алады. Ол, әдетте, жоғары өнер мен күнделікті өмірде кәдеге жаратылатын өнер шегінде теңдестіріледі. Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның сәнгер-суретшілері белсенді шығармашылық ізденіс принциптеріне жүгінді. «сән-өнер» одағы қоғамның әлеуметтік қажеттігі тұрғысынан келе бастады. 1995 жылдан бастап Қазақстанда сән өнерінің өзіндік халықаралық фестивалы — «Шығыс маусымы» өткізіліп келеді, ол әлемнің түрлі түкпірлерінен жетекші сәнгерлерді жинайды, екінші жағынан, фестивальдің арқасында бүгінгі Қазақстан өзіне сән алаңын ашып отыр.

2000 жылдан Қазақстанда «Сорос-Қазақстан» қорының қазіргі заманғы өнер орталығының жыл сайынғы көрмесі өткізіліп тұрады. Көрме зерттеу, білім беру және халықаралық институция ретінде жұмыс істейді, ол ICAN-ның (International Contemporaru Art Network – Қазіргі заманғы өнердің халықаралық желісі) бір бөлігі болып табылады. Көрменің мақсаты – елде сирек көрсетілетін, теориялық және практикалық зерттеулерді талап ететін бағыттарды қолдау. Оған еліміздегі өнердің сирек түрлері ретіндегі видео және арт-медиа жатады. Мысалы, 2000 жылғы 22–28 қыркүйекте «Атакент» Іскерлік ынтымақтастық орталығында (Алматы қаласы) болған «Коммуникациялар: өзара іс-қимыл тәжірибесі» атты екінші көрмеде қазақстандық суретшілердің 43 жобасы және Венгриядан, Украинадан, Болгариядан, Ресейден т. б. елдерден келген суретшілердің 17 жобасы көрсетілді. 7 шет елден келген 12 артсыншылары пікірсайыстар мен «дөңгелек үстелдерге» қатысты.

2001 жылғы 4 шілдеде Ә. Қастеев атындағы Өнер мұражайында болған «Жігер – 2001» көрмесі Қазақстан тәуелсіздігінің 10 жылдығына орайластырылды. Экспозицияда республиканың "Алматыдан, Астанадан, Атыраудан, Шымкенттен, Тараздан келген 112 жас суретшісінің 150 шығармасы қойылды. Көрмеге ұсынылған толып жатқан картиналардың арасында сәулесі мен шығармашылық төл сыршылдығы басым, кескіндеме өнеріндегі классикалық бағыт пен жаңа ағымдардың сабақтастығы көрініс тапқан картиналарға артықшылық білдірді.

2005 жылы Ә. Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражай өзінің 70 жылдық мерейтойын атап өтті. Мерейтой құрметіне ескі экзпозициялар жаңартылды және «Қазақстан графикасы мен мүсіндемесі», «Қазақстанның қазіргі заманғы қолданбалы өнері», «Қазақстанның 40–90 – жылдардағы өнері» сияқты жаңа экспозициялар қойылды. «Акварель залында» көрермендер «Аула», «Суретші А. Нақысбековтің портреті», Б. Е. Өмірбековтің «Автопортрет», А. Ж. Жадайбаевтың «Бұлт», «Кеш» картиналарын, Л. Е. Набиулинаның кестеленген динозаврларын, Л. И. Қалымованың киізге төккен өрнектерін тамашалай алды. Қазіргі заманғы өнер Г. Трякин-Бухаровтың конструкциялары, Е. Мелдібековтің таксидермиясы, Е. Воробьеваның фотосуреттер фризі, Р. Хальфиннің, В. Воробьевтің және басқалардың еңбектері арқылы көрініс тапты.

Қазақстан тәуелсіздігінің 15 жылдығы қарсаңына «Қазақстанның қазіргі заманғы қолданбалы өнері» конференциясы ұйымдастырылды, ол отандық мәдениеттің осы бағытының дамуындағы өзіндік қорытынды болды. Мүсіндеме, графика картиналары, туындылары және қолданбалы өнер бұйымдарының мерейтойға орайластырылған көрмесі «Қазақстан суретшілері Тәуелсіздік күніне» деген атаумен өткізілді. Конференция мен көрме материалдары Қазақстанның қазіргі заманғы бейнелеу және қолданбалы өнерінің жетістіктері мен келешегін айғақтады, соңғы жылдардағы ізденістер мен шығармашылық шешімдердің алуан түрлілігі жайлы сыр шертті.

Соңғы жылдары отандық мәдениеттің әр түрлі жанрлары мен бағыттарының дамуында мемлекет пен Қазақстан халқы тарапынан да мәдени дамудың міндеттерін түсінудегі жаңа ұмтылыс аңғарылды. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси реформалар саласындағы табыстары мәдени үрдістерге өлшеусіз ықпалын тигізді. Егер тәуелсіздіктің алғашқы жылдар мәдениеттің тарихи міндет-мақсаты қазақ халқының қайта түлеген мемлекеттілігінің негіздерін нығайтуға бағытталған болса, қазір оның міндеттері Қазақстанның қазіргі заманғы әлемдік мәдени үрдістер жүйесіндегі орнын айқындауда болып отыр. Елдің әлемнің неғұрлым дамыған 50 елінің қатарына кіру стратегиясы қазіргі заманғы Қазақстан мәдениеті келешегінің көкжиегін де айқындайды.