Урок 8
Грамматика
Һин нимә эшләйһең? – Что ты делаешь?
Һеҙ нимә эшләйһегеҙ? – Что вы делаете?
| Настоящее время = корень (основа) глагола + аффиксы –а/-ә(после согласных),-й(после гласных) + аффиксы лица:
Мин Өфөлә йәшәйем – Я живу в Уфе.
|
|
Иртәнсәк. – Утро.
|
| 
| 
| 
|
| Мин урынды йыйыштырам. – Я заправляю постель.
| Ҡустым тешен таҙарта. – Братишка чистит зубы.
| Әсәй ашарға әҙерләй. – Мама готовит кушать.
| Атай ҡырына. – Отец бреется.
|
| Императив: Бел! Белегеҙ! – Знай! Знайте.
|
| Мин беләм – я знаю
| беҙ беләбеҙ– мы знаем
|
| һин беләһең – ты знаешь
| һеҙ беләһегеҙ – вы знаете
|
| ул белә– он(она) знает
| улар белә(ләр)– они знают
|
| Императив: Эшлә! Эшләгеҙ! – Работай! Работайте!
|
| Мин эшләйем – работаю
| беҙ эшләйбеҙ – мы работаем
|
| һин эшләйһең – ты работаешь
| һеҙ эшләйһегеҙ – вы работаете
|
| ул эшләй –он (она) работает
| улар эшләй(ҙәр)–они работают
|
| - Кәрим, уҡытыусының нимә эшләгәнен беләһеңме? - Беләм. Уҡытыусы уҡыта. Инженер эшләй. Врач та эшләй. Ул кешеләрҙе дауалай. Төҙөүсе төҙөй. Артист уйнай. Йырсы йырлай. Летчик оса. Дөрөҫмө? - Дөрөҫ.
|
| Ул ашап ултыра. Он ест.
|
| Ул ашарға бешерә. Она готовит.
|
| Ул һорай. Ул яуап бирә. Он спрашивает. Она отвечает.
| 
| Ул шылтырата. Он звонит.
|
| Улар һөйләшә. Они разговаривают.
| 
| Ул буяй. Он красит.
|
|
Ул атып тора. Он стреляет.
|
| Ул түләй. Он платит.
|
|
| Улар һаулаша. Они здороваются.
|
| Улар баҫып тора. Они стоят.
|
Аффиксы лиц при спряжении
|
| Единственное число
| Множественное число
|
| I
| -м, -ым/-ем, -ом/-өм
| -быҙ/-беҙ, -боҙ/-бөҙ
|
| II
| -һың/-һең, -һоң/-һөң
| -һығыҙ/-һегеҙ, -һоғоҙ/-һөгөҙ
|
| III
| –
| –
|
| инфинитив
| настоящее время
| императив
|
| уҡырға – читать
| мин уҡыйым – я читаю
| Уҡығыҙ! – Читай(те)!
|
| ауырырға – болеть
| мин ауырыйым – я болею
| Ауырыма(ғыҙ)! – Не болей(те)!
|
| Һөйләргә – рассказывать
| мин һөйләйем – я рассказываю
| Һөйлә! Һөйләгеҙ! – Расскажи(те)!
|
| уҡырға – учить
| мин уҡыйым – я учусь
| Уҡы(ғыҙ)! – Учись! Учитесь!
|
| һүрәт төшөрөргә - рисовать
| мин һүрәт төшөрәм – я рисую
| Һүрәт төшөр(өгөҙ)! – Рисуй(те)!
|
| йырларға – петь
| мин йырлайым – я пою
| Йырла(ғыҙ)! – Пой(те)!
|
| эсергә - пить
| мин эсәм – я пью
| Эс(егеҙ)! – Пей(те)!
|
| алырға – взять, брать
| мин алам – я беру
| Ал(ығыҙ)! – Бери(те)!
|
| бирергә - дать
| мин бирәм – я даю
| Бир(егеҙ)! – Отдай(те)!
|
| китергә - уйти, уходить
| мин китәм – я уйду (ухожу)
| Кит(егеҙ)! – Уйди(те)! Уходи(те)!
|
| Отрицательная форма = корень (основа) + афф. отрицания –ма/-мә + афф. наст. вр. + афф. лица ҡарама– не смотри, тыңлама – не слушай, ашама– не кушай, һөйләшмә - не разговаривай.
|
