Т. СабитовуПрошу ответить на мое письмо от 8 сентября 1980 г. относительно обнаружения в районе озера Асылыкуль памятника культуры (проторуническая надпись на скале). Мой адрес: 450055, г. Уфа — 55, Уфимское шосее, 4, кв. 119, Султанову Зихату Адигамовичу. Зихат Султанов,писатель. 10 ноября 1980 г. Ләкин быныһы ла һыуға төшкән балталай батып ҡалғас, Сабитовтың ҡабул ҡылыу бүлмәһенә юлыҡҡайным, уның кабинет ишеге һағындағы сусылдап татарса һөйләшеүсе мосолман мәрйәһе үҙемде эттән алып-эткә һалып әрләп сығарҙы... Ә шулай ҙа баяғы хатымдың Мәскәүгә киткән копияһы ундағы кемделер ҡуҙғатып, юғарынан тороп уныһы Сабитовтың теңкәһенә тейҙе, буғай: был чиновник, ниһәйәт, үҙенсә эшмәкәрләнеп, Солтановтың өнөн тығылдыртырға шанлы ғалимдарыбыҙҙы мисәүләгән булып сыҡты: фән докторҙары Раил Кузеев, Талмас Ғарипов, фән кандидаты Наил Бикбулатов һәм фольклорсы-фотограф вазифаһындағы Ниғмәтулла Шоңҡаровтарҙан торған абруйлы экспедиция, мәшәҡәтләүсе Йыһат Солтановтың үҙен яндарына алып, Асылыкүлгә йүнәлде. Эш шунда: ир-арыҫландарҙың һуңғыһынан башҡалары Мәскәүҙең “төркиҙәр Урал -- Иҙел арауығында фәҡәт XI быуатта ғына пәйҙә булған, ә ул ерҙең аборигендары -- иран телле һәм угрофин теллеләр” тигән кире ҡағылмаҫлыҡ тәғлимәтен мөкиббән яҡлаусылар ине, ә этнограф Р. Кузеев шуларҙың лидеры ине. Машинала миңә ишеттереп юл буйынса шул тәғлимәтте тылҡынылар, барып еткәс Ҡаҙан-Таштың ырындарын да шул юҫыҡтан ҡаранылар. Һөҙөмтәлә “башына тай типкән” Й. Солтановтың асышын юҡҡа сығарып ҡайтып киттеләр (был «тарихи» ваҡиға «Ядкәр» тигән романымда сағылған). Оҙаҡламай Башҡортостан Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтынан төрлө тарафҡа атҡарылған рәсми ҡағыҙ дәүләт эше кешеләрен бимазалаусыны тамам төңөлдөрөргә, берәгәйле һуғып йығырға тейеш ине, бына шуларҙың береһе:
Абруйлы “белгестәр”ебеҙҙең яҙма “заключение”һын күрһәтеүҙе һорап (сөнки Фәттәхетдинов миңә атҡарырға тейешле копия килмәне) ишектәрен шаҡығас, ҡырҡа баш тартып кире борҙолар... Ныҡышлығыма барып, һис ятып тынмайынса, мәҡәләмде әҙерләп, республика органы “Совет Башҡортостаны” гәзитенә барҙым; әҙәбиәт бүлегендә (Р. Тойғонов) теләктәшлек ҡаҙанып, ташҡа баҫып сығарырға әҙерләнеләр:
Ләкин, ҡорҙашым һәм дуҫым Рәми Ғарипов әйтмешләй, ҡайҙа барһаҡ та ҡара һаҡалыбыҙ артыбыҙҙан ҡалмай эйәреп йөрөй икән шул: гәзиттең партия бүлеге мөдире Д. Мәһәҙиев, үҙенә хас уяулыҡ күрһәтеп, “сетерекле материал” тураһында этнограф Р. Кузеевтың үҙе менән кәңәшләшкән һәм... бына ул кире тибелеп “ҡайтҡан мал”дың гәзит биргән “танытмаһы” алдығыҙҙа.
30 января 1986 г. От Игнатова Михаила Дмитриевича, проживающего по адресу: 191186. г. Ленинград, Мойка, 40, кв. 10. Уважаемая Редакция газеты "Советская Россия"! В Вашей гезете в номере от 16_августа 1985 года была опубликована небольшая заметка Вашего корреспондента М.М.Мерзабекова "Тайна обелиска" поступившая йз Уфы, где писалось о том, что башкирский писатель Зигат Султанов в каком-то каменном урочище в Башкирии обнаружил каменный обелиск с древними письменами, которые оказались четыремья строками текста из ритуальных гимнов зороастрийцев, т.е. отрывком из "Авесты". Я не знаю в какой степени Вы отдаёте себе отчет в важности такого открытия для науки, окажись этот памятник палеографии подлинным, а не современной подделкой, что весьма вероятно. К сожалению, сообщение Вашего корреспондента слишком поверхностное и краткое и составлено в таких выражениях, что вызывает массу недоумений и вопросов. Прежде всего, хотелось бы узнать, известен ли факт существования этого археологического памятника археологам Башкирии? Если они об этом не знают, то получается, что писатель З.Султанов в течение многих лет скрывал от них свою находку и заслуживает не похвал, а самого сурового "осуждения потому что первейший долг каждого "гражданина сообщать о подобных находках" соотвествующим научным учреждениям." Очень настараживает в заметке Вашего корреспондента стремление придать ореол подвига любительским /дилетантским/ научным изысканиям писателя З.Султанова, который, по словам Вашего корреспондента, потратил "пять лет упорного труда на разгадку /обнаруженного им "на каменном обелиске загадочного древнего текста". Писатель 3.Султанов не может не знать о существовании Института Востоковедения, где Обнаруженный им загадочный текст прочли бы и разгадали ему за пять минут, будь эта надпись составлена на любой из известных науке древних систем письма. А если же обнаруженная З.Султановым надпись составлена на неизвестной пока науке системе письма, то я сомневаюсь, чтобы разгадка такой системы оказалась под силу непрофессионалу в этом трудном деле /по крайней мере таких примеров наука еще не знает/. Следовательно, напрашивается вывод, что эта надпись либо очень поздняя и составлена на какой-либо давно известной науке системе письма, или же подделка. Однако окончательный вывод по этому вопросу в любом случае должны делать спецалисты, но прежде всего - археологи, которые обязаны исследовать обнаруженный 3.Султановым памятник на месте его нахождения. Некоторые крупные востоковеды предпологают, что наиболее древние части "Авесты", т.н. "Гаты" были составлены где-то в районах Средней Азии, не исключая и нынешнюю Башкирию. /Самое обстоятельное освещение этого вопроса в современной научной литературе с подробнейшей библиографией смотри, непример, в книге: М.А. Дандамаев, Б.Г. Луконин. "Культура и экономика древнего Ирана". Москва, 1980, стр. 308 и след., однако, цитируя указанных здесь авторов,...в областях, где, как полагают, были составлены Гаты /т.е. в районах Средней Азии, включая и Башкирией.(Авт./,.пока НЕТ ПАМЯТНИКОВ НА /древних/ ИРАНСКИХ ЯЗЫКАХ”. Отсюда Вы, уважаемая Редакция, можете представить то колоссальное научное значение находке такой надписи, в районе нынешней Башкирии, окажись эта надпись воистину подлинной и древней, да еще с текстом из "Авесты”,. как это сообщается в заметке "Тайна обелиска” под рубрикой 'Гипотезы". Если сообщение Вашей газеты подтвердится, уверяю Вас, -это было бы подлинной научной сенсацией. Сообщению. Вашей я отнесся так серьезно потому, что сам занимаюсь вопросами финно-угр.ведения и многие факты в этой науке свидетельствуют о том, что в тот древний период, когда составлялись тесты гиАвесты" финно-угорские племена обитали.на территории нынешней Башкирии, а языки их и религия во многом были близки к древне-иранскому; об этом, в частности, свидетельствует тот факт, что в их языках сохранилось до сих пор несколько сот слов, происходящих от древнеиранского. Вот почему мне хотелось бы от вас получить более подробные сведения о находке З.Султанова, и я был бы Вам чрезвычайно благодарен, если сообщите мне его адрес или же адрес Вашего корреспондента вУфе М.Мерзабекова, чтобы я смог списаться с ними и разузнать подробности о находке. А может быть имеются уже какие-то публикации об этой находке, которые остались мне неизвестными? Если это так, то сообщите, пожалуйста, мне автора и название книги, чтобы я смог ознакомиться. Заранее благодарю Вас!
С уважением
Асылыкүл ырын яҙыуын, уның сал тарихын халҡыма мәғлүм ҡылыу өсөн янып-көйөп йөрөүҙәремә ун йыл да үтеп китте. “Совет Башҡортостаны” гәзите тулы ҡанлы “Башҡортостан”ға әйләнеп, баш редакторы булып мәҙәниәтле һәм итәғәтле инсан Тәлғәт Сәғитов эшләй башлағас ҡына, ниһайәт, материалыма юл асылды, тик шуныһы: гәзиттә ул (1991 йыл, 11 -- 13 сентябрь һандары) “Асылыкүл ядкәренә мәрҫиә. Мәдхиәнең мәрҫиәгә әүерелеү тарихы” тигән ҡайғылы исем аҫтында баҫылып сыҡты. Шуныһына ҡыуандым: ырын яҙмаларҙың мин күсереп алғапнса һүрәте, уларҙың уҡылыш тәртибе боҙолмай һәм үҙгәртелмәй бирелде. Әйткәндәй, мин белгән баш редакторҙарҙан ошондай уҡ яҡты күңелле йәнә берәү бар ине -- Вәли ағай Нафиҡов (урыны ожмахта булғыры!). Башҡаларын баш осомдағы шомло ҡара болоттай хәтерләйем… Юғарылыҡлы даирәләр, ниһәйәт, эшмәкәрлектәрен шөйлә ҡыҙыулатып, шанлы ғалимдарыбыҙҙы мисәүләгән булып сыҡты: институт кимәленән юғарыға атҡарған рәсми ҡағыҙҙа улар «бер юлы ике ҡуянды» — Йыһат Солтановтың, ошоғаса матбуғатҡа тапшырылып та, улар тарафынан кире ҡағылған билдәле бер тикшеренеүен һәм Асылыкүл ҡомартҡыһы тураһындағы “уйҙырмалар”ын — ҡолата «атҡан»:
|
Ҡағылып-һуғылып шулай биш йыл үтеп киткәс, Асылыкүл ҡомартҡыһы менән “Советская Россия” гәзитенең Башҡортостандағы хәбәрсеһе М.М. Мырҙабәков ҡыҙыҡһынды һәм мин уға “Древние зороастрийцы на Урале” (02.03.1985), “Наши общие корни” (31.03.1985) тигән ике әйбер яҙып биргәйнем, гәзитендә шуларҙан уҡмаштырылған бармаҡ битендәй генә хәбәр килеп сыҡты -- ит күрмәгәнгә үпкә лә танһыҡ, тигәндәй, быныһы ла ярап һалды беҙҙәргә. Оҙаҡламай Мырҙабәковтың үҙенән хат килеп төштө, конверт эсенә баяғы хәбәргә ҡарата Ленинград ғалимының фекерҙәре теркәлгәйне. Беҙҙең ғалимдар уйларға ла теләмәгәнде урыҫ ғалимы ярып һалған, әгәр ҡомартҡы ысын була ҡалһа, бөтә кешелек донъяһы тарихына ҡағылышлы әйтеп бөтөргөһөҙ ҡиммәткә эйә бит ул, тип белдереү менән бергә, төрки теллеләр тураһында иҫкә лә алмайынса, әлеге лә баяғы шул иран теллеләр һәм угрофин теллеләр һәйкәле итеп ҡаралырға тейешлеген тумбытҡан... Ул тексты беҙҙең ғалимдар типкеләгән Асылыкүл һәйкәленең тарихи әһәмиәтен аңлау йәһәтенән ифрат мөһим документ рәүешле күсерәм:
