Кәсіпорындарда антикризистік (дағдарысқа қарсы) басқару

 

Кә сіпорынның қ аржылық жағ дайы кө птеген факторларғ а тә уелді болады, олардың бастысы болып кә сіпорынды басқ ару табылады. Сә тсіз басқ ару дамып келе жатқ ан кә сіпорынды жою мү мкін. Керісінше, тә жірибелі ә рі білікті менеджерлер ішкі де сыртқ ы да қ иындық тармен кү ресе алады. Егер ішкі шаралар тиімді болмаса, ә рі кә сіпорын тө лем қ абілетсіз болса, оғ ан қ атысты келесі антикризистік шаралар қ олданылуы мү мкін:

1. Реабилитациялық процедура

2. Бә секелік ө ндіріс

3. Жоюдың соттан тыс процедурасы

4. Міндетті тү рде жекешелендіру.

Реабитациялық процедура тек коммерциялық ұ йымдарғ а қ олданылады. Ол кредиторлардың, несие берушілердің немесе ү шінші бір тұ лғ алардың ө тініші бойынша кә сіпорынның жойылуын болдырмау мақ сатында оның тө лем қ абілеттілігін қ алпына келтірудің шынайы мү мкіндігі болғ анда ғ ана енгізіледі. Тө лем қ абілетінің қ алпына келтірілуінің шынайы мү мкіндігін шарттар, есеп-шоттар, экономикалық негіздемелер куә ландырылуы керек.

Реабилитациялық шаралар:

- Сырттан басқ ару;

- Санация;

- Борышкердің талаптарының қ ұ қ ық тарын сату;

- Татуластық келісімге келу.

Сырттан басқ ару. Реабилитациялық шаралар кезең інде реабилитациялық басқ арушы тағ айындалады. Реабилитациялық басқ арушы келесі адамдар болмауы керек:

- Борышкердің немесе кредитордың лауазымды тұ лғ асы;

- Борышкердің немесе кредитордың туысқ андары;

Бұ рын банкрот болғ ан кә сіпорынның басқ арушылары.

Реабилитациялық басқ арушы борышкердің тө лем қ абілеттілігін қ алпына келтіру бойынша нақ ты шаралардан жә не кредиторлар алдындағ ы қ арыздарды ө теу мерзімінен тұ ратын реабилитациялық жоспарды ұ йымдастырады.

Кредиторлардың талапары келесі кезекте жү зеге асырылады:

- Ө міріне немесе денсаулығ ына зақ ым келтіру себебіне баланысты борышкер жауапты тұ лғ алардың талаптары қ анағ аттандырылады;

- Тө лем ақ ы жә не ең бек ақ ы тө леу;

- Салық тар жә не басқ а да бюджетке міндетті тлемдер;

Басқ а да есептеулер.

Санация. Тө лем қ абілетсіз борышкердің қ аржылық -шаруашылық тық жағ дайын жақ сарту ү шін кредторлармен немесе басқ а да тұ лғ алармен қ аржылық кө мек кө рсететін реабилитациялық шара.

Бұ л жағ дайда борышкерді басқ ару санация қ атысушысымен жү зеге асырылады, ол ө зіне кредиторлармен келісе отырып олардың барлық талаптарын қ анағ аттандыру бойынша ө зіне міндеттемелерді алады, жә не де санацияның мақ саты оның кінә сінан қ ол жеткізілмегенін дә лелдемесе, онда оны жоюдан кейін борышкердің ө телмеген міндеттемесі бойынша қ осымша жауапкершілікті алады. Санацияның мақ сатына қ ол жеткізілсе санация қ атысушысы, ол салғ ан инвестицияның кө лемінде, кә сіпорынның қ атысушысының қ ұ қ ығ ын алады.

Борышкердің талаптарының қ ұ қ ық тарын сату – бұ л талаптарды ашық саудада сату.

Татуластық келісімге келу – борышкер мен кредитордың арасында қ арыздарды кейінге қ алдыру, біртіндеп тө леу немесе жең ілдікпен тө леу туралы келісімге қ ол жеткізу.

Егер мерзімі ө ткеннен кейін реабилитациялық шара мақ сатына қ ол жеткізілмесе, борышкер банкрот болып хабарланады жә не конкурстық ө ндіріс жү ргізіледі.

Бә секелік ө ндіріс фирманың қ абілетсіздігі туралы іс қ озғ алғ анда ә рі қ айта ұ йымдастыру жө нінде ө тініш болмағ анда немесе тө лем қ абілеттілігін қ алпына келтірудің мү мкін еместігі туралы соттың ұ йғ арымы бар болғ анда қ абылданатын шешім. Бә секелік ө ндіріс борышкерді банкрот деп жариялағ ан соң пайда болады жә не кә сіпорынды жойып, оның мү ліктерін сатуғ а мү мкіндік береді. Осы мезеттен бастап қ арыз міндеттерін атқ ару мерзімі келген болып есептеледі, қ арыздары бойынша ү стеме есептеу тоқ татылады. Сот бә секелік басқ арушыны тағ айындайды. Ол борышкер мү ліктерін қ орғ ауына жә не бақ ылауына алады, басылым беттерінде қ арыздардың банкрот болғ анын жариялайды, жұ мысшыларды алда болатын жұ мыстан босату туралы хабарландырады, несие берушілердің талаптарын қ анағ аттандыру ү шін банкрот мү лкін сату жоспарын несие берушілердің ө здерімен келіседі. Мү лікті инвентаризациялау, бағ алау жә не бә секелік негізде сату жү ргізіледі. Ең алдымен тез арада сатылына алатын мү лік сатылады, олардың бағ асы едә уір тө мендетілуі мү мкін.

Жоюдың соттан тыс процедурасы несие берушілердің бақ ылауында қ арыздардың ө з еркімен жоюылуы туралы несие берушілермен келісімге келуі арқ ылы соттан тыс тә ртіпте борышкердің қ арызын ө теуін реттеу процедурасы. Шешімді «Банкроттылық туралы» заң талаптарына сай қ арыздармен келісе отырып несие берушілер комитеті қ абылдайды.

Жекешелендіру дегеніміз мемлекеттік меншікті жеке меншікке беру.

Бірінші сатыда жекешелендіру сауда жә не қ ызмет кө рсету объекттерін сатуғ а шоғ ырланғ ан болатын, сонымен қ атар мемлекеттік меншікті кә сіпорынның ең бек ұ жымына беруге негізделді.

Екінші сатыда ө неркә сіп ө ндірістерін жекешелендірілу жү ргізілді.

Жекешелендіру бағ ыттары:

- Кішігірім жекешелендіру;

- Жаппай жекешелендіру;

- Жеке жобалар бойынша жекешелендіру.