Кәсіпорын шаруашылық субъект ретінде
Елдің қ оғ амдық ө ндірісінің мақ саты - азаматтарының қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру. Оғ ан жету ү шін ө ндіріс жү зеге асырылады. Бұ л жағ дайда маң ызды ролді кә сіпкерлік атқ арады, ол адамдардың пайда алу ү шін ө з ерікті, инициативалық қ ызметі. Кә сіпкерліктің мақ саты пайданы максималдандыру. Қ оғ амдық ө ндіріс пен кә сіпкерліктің мақ саттары ә р-тү рлі, бірақ мақ саттарына жету қ ұ ралдары бір – ол кә сіпорындарда тауар ө ндіру мен қ ызмет кө рсету. Тұ тынушылардың талаптарына сай ө нім ө ндіре отырып кә сіпкер ө зінің жә не қ оғ амның мақ сатына жетеді. Кә сіпорын - заң ды тұ лғ а қ ұ қ ығ ы бар, ө з мү ліктік қ олдана отырып ө нім ө ндіретін жә не ө ткізетін, жұ мыстар атқ аратын, қ ызметтер кө рсететін - ерікті шаруашылық субъект. Кә сіпорын қ ұ рамында басқ а заң ды тұ лғ алар болмайды. Кә сіпорынның сипатталуы: - ұ йымдастырушылық бірлік; - ө ндіріс қ ұ ралдарының нақ ты кешені; - дә йектелген мү лік; - ә кімшілік басқ ару тү ріне негізделген; - ө з атынан шығ ады; - оперативті-шаруашылық жә не экономикалық ө з еріктік. Адам санына қ арай кіші кә сіпорын (100 адамғ а дейін), орташа (500 адамғ а дейін), ірі кә сіпорындар (500 адамнан жоғ ары). Кіші кә сіпорындар (кіші бизнес) барлық дамығ ан елдердің экономикасында ү лкен роль ойнайды жә не жұ мыс істейтін халық тың жартысынан кө бі жұ мыс істейді. Эконмика ә р-тү рлі меншіктегі кә сіпорындар қ ызметін кө рсетеді. Мемлекеттік меншіктегі кә сіпорындар, республикалық жә не комуналдық болып бө лінеді. Жеке кә сіпорындар ө зіндік, жанұ ялық жә не ұ жымдық меншік болып болады. Ұ жымдық меншікті кә сіпорындар шаруашылық бірлестіктер, кооперативтер, шаруашылық қ оғ ам, халық тық жә не жалғ а алынғ ан кә сіпорындар. Аралас меншікті кә сіпорындар – бірлескен кә сіпорындар. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС). Бір немесе бірнеше адам қ ұ рғ ан, жарғ ылық қ оры қ ұ рылтай қ ұ жаттарымен белгіленген мө лшерде ү леске бө лінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады; жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қ атысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді жә не серіктестіктін қ ызметіне байланысты залалдарғ а ө здерінің қ осқ ан салымдарының қ ұ ны шегінде тә уекел етеді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік қ атысушыларының саны отыздан аспауғ а тиіс. Басқ аша жағ дайда — ол бір жыл ішінде акционерлік қ оғ ам етіп қ айта қ ұ рылуғ а, ал бұ л мерзім ө ткеннен кейін. егер оғ ан қ атысушылардың саны отызғ а дейін кемімесе, сот тә ртібімен таратылуғ а тиіс. Қ осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк. Қ атысушылары серiктестiк мiндеттемелерi бойынша ө здерiнiң жарғ ылық капиталғ а салымдарымен жауап беретiн, ал бұ л сомалар жеткiлiксiз болғ ан жағ дайда ө здерiне тиесiлi мү лiкпен, оғ ан ө здерi еселенген мө лшерде енгiзген салымдар арқ ылы жауап беретiн серiктестiк қ осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк деп танылады. Қ атысушылар жауапкершiлiгiнiң шектi мө лшерi жарғ ыда кө зделедi. Қ атысушылардың бiрi банкрот болғ ан жағ дайда, оның серiктестiк мiндеттемелерi жө нiндегi жауапкершiлiгi, егер қ ұ рылтай қ ұ жаттарында жауапкершiлiктi бө лудiң ө згеше тә ртiбi кө зделмесе, қ алғ ан қ атысушылар арасында олардың салымдарына қ арай бө лiнедi. Толық серiктестiк. Толық серiктестiктiң мү лкi жеткiлiксiз болғ ан жағ дайда қ атысушылары серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша ө зiне тиесiлi барлық мү лкiмен ортақ жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толық серiктестiкдеп танылады. Толық серiктестiктiң жарғ ылық капиталының мө лшерiн оның қ ұ рылтайшылары белгiлейдi, бiрақ ол заң қ ұ жаттарында белгiленген ең тө менгi мө лшерден кем болмауы керек. Сенiм (коммандиттiк) серiктестiгi. Серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша ө зiнiң бү кiл мү лкiмен (толық серiктерiмен) қ осымша жауап беретiн бiр немесе одан да кө п қ атысушылармен қ атар, серiктестiктiң (салымшылардың) мү лкiне ө здерi салғ ан салымдардың жиынтығ ымен шектелетiн бiр немесе одан кө п қ атысушыларды да енгiзетiн жә не серiктестiктiң кә сiпкерлiк қ ызметтi жү зеге асыруғ а қ атыспайтын серiктестiк сенiм серiктестiгi деп танылады. Сенiм серiктестiгiне қ атысатын толық серiктердiң қ ұ қ ық тық ережесi жә не олардың серiктестiк мiндеттемелерi бойынша жауапкершiлiгi толық серiктестiктiң қ атысушылары туралы ережемен белгiленедi. Акционерлік қ оғ ам (корпорация). Жарғ ылық қ оры акциялардың нақ ты қ ұ нына тең белгілі бір санына бө лінген серіктестік АҚ деп аталады. АҚ қ атысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді жә не ө здеріне тиесілі акциялар қ ұ ны шегінде қ оғ амның қ ызметіне байланысты болатын залалдар шегуге тә уекел етеді. Қ атысушылары ө здеріне тиесілі акцияларды басқ а акционерлердің келісімінсіз бө ліп бере алатын акционерлік қ оғ ам ашық акционерлік қ оғ ам болып табылады. Ашық акционерлік қ оғ ам ө зі шығ аратын акцияларғ а ашық тү рде жазылу жү ргізуге жә не оларды заң дармен белгіленген жағ дайларда еркін сатуғ а қ ұ қ ылы. Ашық акционерлік қ оғ ам жалпығ а бірдей мә лімет беру Акциялары тек ө з қ ұ рылтайшылары немесе алдын ала белгіленген ө зге адамдар арасында таратылатын акционерлік қ оғ ам жабық акционерлік қ оғ ам болып табылады. Жабық акционерлік қ оғ амның ө зі шығ аратын акцияларғ а ашық тү рді жазылу жү ргізуге не оларды сатып алуғ а ө згеше тү рде адамдардың шектеусіз тобына ұ сынуғ а қ ұ қ ығ ы жоқ. Акция дегеніміз АҚ жарғ ылық капиталына салымын кө рсететін бағ алы қ ағ аз. Акциялар екі тү рлі болады: қ арапайым жә не артық шылығ ы бар. Қ арапайым акциялар пай ретінде ол қ айтарылмайды. Артық шылығ ы бар акциялар жарғ ылық капиталдың 10% қ ұ райды жә не алдын-ала бекітілген мө лшерде дивиденд беріледі. Мү лкін бө лгенде бірінші ретте қ атысады, олар АҚ басқ аруғ а жә не дауыс беруге қ атыспайды. Ө ндiрiстiк кооператив. Азаматтардың бiрлескен кә сiпкерлiк қ ызмет ү шiн мү шелiк негiзде олардың ө з ең бегiмен қ атысуына жә не ө ндiрiстiк кооператив мү шелерiнiң мү лiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi ө ндiрiстiк кооператив деп танылады. Кооператив мү шелерi екеуден кем болмауғ а тиiс. Ө ндiрiстiк кооперативтiң мү шелерi кооператив мiндеттемелерi бойынша Ө ндiрiстiк кооператив туралы заң да кө зделген мө лшер мен тә ртiп бойынша қ осымша (жә рдем беру) жауапты болады. Ө ндiрiстiк кооперативтiң жә не оның мү шелерiнiң қ ұ қ ық тық жағ дайы заң қ ұ жаттарына сә йкес белгiленедi.
|
