Гласарый

 

Спрадвечна беларускія фразеалагізмы ўключаюць: агульнаславянскія фразеалагічныя адзінкі — гэта фразеалагізмы, што дайшлі да нас з агульнаславянскай мовы; б) усходнеславянскія прыйшлі ў беларускую мову з агульнай усходнеславянскай мовы; в) уласнабеларускія фразеалагізмы ўзніклі ў перыяд фарміравання і развіцця беларускай народнасці.

Запазычаныя фразеалагізмы — гэта фразеалагізмы, якія прыйшлі да нас з іншых моў.

Фразеалагічныя калькі — беларускія фразеалагізмы адпавядаюць рускім фразеалагізмам.

 

Вучэбна-практычныя матэрыялы

 

Заданне 1. Адзначце, дзе няправільна растлумачаны фразеалагізм.

1) Адламаць зубы — пацярпець няўдачу, імкнучыся асіліць што-небудзь.

2) Падрэзаць крылле — збянтэжыць каго-небудзь, увесці ў стан разгубленасці.

3) Аддаць даніну — вярнуць доўг; аддаць тое, што пазычаў.

4) Адкрыць Амерыку — дапамагчы каму-небудзь убачыць, уразумець праўду пра каго-небудзь, што-небудзь, паказаць сутнасць каго-небудзь, чаго-небудзь.

5) Амбіцыі без амуніцыі — пра беспадстаўныя амбіцыі.

6) Апусціць рукі — страціць здольнасць або жаданне займацца чым-небудзь.

7) Апусціць (падтуліць) хвост — страціць энергію, бадзёрасць.

8) За дрэвамі не бачыць лесу — за чым-небудзь дробным не заўважаць значнага, вялікага.

9) Бегчы куды вочы глядзяць — бегчы вельмі хутка, імкліва.

10) Ні брат ні сват — пра таго, хто ні ад каго не залежыць, каму ўсё лёгка даецца.

11) Брацца ў сілу — пачынаць хутка расці, бурна развівацца; усталёўвацца.

12) Увайсці ў каляіну — азнаёміцца дэталёва або ў агульных рысах з чым-небудзь.

13) Давялося чарвяку на вяку — пра вельмі рэдкую ўдачу, шчаслівы выпадак.

14) Увайсці ў гады — стаць вядомым, надоўга захавацца ў памяці людзей; пакінуць след у гісторыі.

15) Як на далоні — блізка.

16) Глытаць словы — маўчаць, нічога не гаварыць.

17) Асінае гняздо — пра зборышча людзей, шкодных для грамадства, а таксама пра іх жыллё, месца знаходжання.

18) Дайсці да розуму — разабрацца ў чым-небудзь.

19) Даць галаву на адрэз (на адсячэнне) — рызыкаваць жыццём.

20) Ні два ні паўтара — пра што-небудзь няпэўнае, неакрэсленае, недакладнае; ні тое ні сёе.

 

Заданне 2. Прывядзіце беларускія адпаведнікі да фразеалагізмаў з рускай мовы.

 

В кои то веки, черт его знает, у черта на куличках, олух царя небесного, из уст в уста, иметь зуб, два сапога пора, то и дело, набитый дурак, идти проторенным путем, набить оскомину, плыть по течению, пойти на хитрость, чин чином, десятому заказать, как мертвому припарка, запасть в душу, палец о палец не ударил, с бухты-барахты, впасть в немилость.

 

Заданне 3. Вызначеце стылістычную афарбоўку фразеалагізмаў. Пастаўце ў дужках адпаведную лічбу: 1 — агульнаўжывальны, 2 — размоўны, 3 — кніжны.

Выводзіць у людзі (), краевугольны камень (), валіць у адну кучу (), кануць у лету (), у адзін голас (), абламаць рогі (), не за гарамі (), наступаць на пяткі (), яблык разладу (), белая пляма (), ад чыстага сэрца (), кату на пяту (), зорка першай вялічыні (), камыліць шыю (), сын свайго часу (), стрымаць слова (), варон лавіць (), на ўвесь свет (), лёгкі на пад’ём (), альфа і амега ().

Заданне 4. Да фразеалагізмаў рускай мовы падабраць адпаведныя па значэнню беларускія фразеалагізмы. Растлумачыць значэнне фразеалагізмаў. З трыма беларускімі фразеалагізмамі скласці сказы.

 

Узор: Нос к носу — твар у твар.

Нос к носу; глаза на лоб лезут; сыграть в ящик; попал как кур во щи; реветь белугой; втирать очки; Федот, да не тот; пронизать взглядом.

 

Для даведак: твар у твар; вочы вырачыць; дуба даць; трапіў у нерат — ні ў зад, ні ўперад; крычаць немым голасам; туман у вочы пускалі; Саўка, ды ў не тых санках; працяць вокам.

 

Заданне 5. Тэставыя заданні.

1. Адзначце ўласнабеларускія фразеалагізмы.

 

1) табаку важыць;	4) бібікі біць;
2) на горкі яблык;	5) на край свету.
3) кашу заварыць;

 

2. Адзначце фразеалагічныя калькі.

 

1) ставіць на карту;	4) агнём і мячом;
2) спачываць на лаўрах;	5) залатая сярэдзіна.
3) з жабіны прыгаршчы;

 

3. Адзначце запазычаныя фразеалагізмы.

 

1) агарод гарадзіць;	4) на кругі свая;
2) і куры не шэпчуць;	5) казанская сірата.
3) дамоклаў меч;

 

4. Адзначце фразеалагічныя паўкалькі.

 

1) з ветру вяроўкі віць;	4) на ўсю іванаўскую;
2) без году тыдзень;	5) адваротны бок медаля.
3) апошні з магікан;

 

5. Адзначце кніжныя фразеалагізмы.

 

1) абіваць парогі;	4) яблык разладу;
2) альфа і амега;	5) перакаваць мячы на аралы.
3) прыйсці на памяць;

 

6. Адзначце прастамоўныя фразеалагізмы.

 

1) хвастом віляць;	4) ахілесава пята;
2) падаваць надзеі;	5) ганяць сабак.
3) кацялок варыць;