Азақтардың 1773-1775 жылдардағы Е.И.Пугачев бастаған

шаруалар соғысына қатысуы

Ø Соғыстың алғышарттары

1. Е.Пугачев бастаған шаруалар соғысының болған жылдары: 1773-1775 жж.
2. Қазақ шаруаларының және жеке феодалдардың Е.Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуына түрткі болған: Жер мәселесі.
3. Патша үкіметінің Жайық бойында мал жаюға тыйым салған үкімі жарық көрген жыл: 1742 жылы қазан.

v Осы үкімді негізге алған Жайық казак әскері және әскери шеп бекіністерінің коменданттары Жайық қаласы мен орыс-казак шаруалары қоныс тепкен өңірлерге қазақтарды жібермеген.

1. 1756 жылы императрица Елизавета Петровна қазақтарға Жайықтың сол жағасында мал жаюға рұқсат беру і себебі: Қазақтардың башқұрт көтерілісін жаншуға көмектескені үшін.
2. Қазақ сұлтандары мен патша үкіметі арасындағы жерге байланысты қайшылықтарды өршітіп отырған Орынбор казак әскері құрылды: XVIII ғасырдың II (екінші) жартысында.
3. Патша үкіметінің қазақтардың Жайықтың оң жағасына көшіп-қонуға тыйым салған үкімі шықты: 1756 жылы.
4. Жайық пен Еділ өзендері бойындағы қазақтар мен қалмақтардың арақатынасы күрделенді: 1770 дейін.
5. Емельян Пугачев соғысына ат салысқан қазақ жүздері: Кіші және Орта жүз.

 

Ø Кіші жүз қазақтарының шаруалар соғысына қатысуы

1. Кіші жүз қазақтарының Пугачев көтерілісіне қатысуы бөлінеді: 3 кезеңге.
1. 1-ші кезең; – 1773 ж. қыркүйек-1774 ж. наурыз " Пугачев үндеулері Кіші жүзде жиі тарап, қазақтардың көтеріліске стихиялық бағытта тартыла бастауы.
2. 2-ші кезең; – 1774 ж. наурыз-қарашаның соңы " қазақтардың көтеріліске қатысуының кең етек алуы.
3. 3-ші кезең; – 1775 ж. қыркүйек-1776 ж. ақпан " қозғалыстың біртіндеп басыла бастауы.
2. Емельян Пугачев соғысына қатысқан Кіші жүздің ақсүйектері: Ералы, Досалы, Айшуақ;.

• 1773 жылдың қыркүйек айының 20-сында Пугачев арнайы үндеу жолдады: Нұралы ханға.

v Жер мен суды, астық пен тұзды, өзен мен шөпті беруге аянбаймын деп уәде берді.

1. 1773-1775 жылдардағы шаруалар соғысы кезінде ІІ Екатерина Нұралы ханға арнайы «грамота» жіберіп, талап етті: Е.Пугачевті өзіне жақындатпауын.
2. 1773 жылғы қараша айының 17-сінен 18-іне қараған түнінде Усиха өзені маңында Е.Пугачевқа жолыққан Нұралы ханның сенімді өкілі: Зәбір молда.
3. Нұралы ханның соғысқа қатысушыларға көмек беруге асықпауына себепші болған: Жайық бекінісін қоршаудағы Е.Пугачевтің сәтсіздігі.
4. Е.Пугачевті ашық қолдап, оған көмек ретінде қарулы топ жіберген Кіші жүз сұлтаны: Досалы.

v Сұлтан қарулы топқа бас етіп өзінің ұлы Сейдалыны жөнелтті.

1. Е.Пугачев соғысы кезінде Кіші жүз қазақтары қатысқан ұрыстар: Жайықты қоршауға, Кулагинді алуға.
2. Е.Пугачев бастаған шаруалар соғысында осы бекіністі алуда басты күш қазақтардан құралған топ болды: Кулагин.
3. Е.Пугачев әскерімен бірге Орынборды қоршауға қатысқан қазақтар саны: 200-ге жуық;.

• Шаруалар соғысының біртіндеп бәсеңдеуі, қазақ даласына жазалау отрядтарының жақындауы би-сұлтандарының опасыздығын тездетті.

1. Пугачев қимылынан үрейленген Нұралы хан: Жайық бойындағы бекіністерге жақын көшіп барды.
2. Патша үкіметінің алдында Кіші жүз қазақтарының шаруалар соғысына қатысуын Нұралы хан: Кіші жүз қазақтары маған бағынбады деп ақталып, өзінің екі ұшты қимылын жуып-шаюға тырысты.

 

Ø Орта жүз қазақтарының шаруалар соғысына қатысуы

1. Орта жүз қазақтарын ашындырып, шаруалар соғысына қатыстырған: патша үкіметінің жер мәселесіндегі отарлау саясаты.
2. Орта жүз қазақтарының Пугачев көтерілісіне қатысуы бөлінеді: 3 кезеңге.
1. 1-ші кезең – 1773 ж. қыркүйек-1774 ж. сәуір " Пугачев шабармандарының Орта жүзді кезіп, ауылдарды көтеріліске белсене қатысуға шақыруы.
2. 2-ші кезең – 1774 ж. сәуір-маусым " Орта жүз жасақтарының Жоғарғы Жайық және Ой бекіністері төңірегінде Пугачев күштерін қолдауы.
3. 3-ші кезең – 1774 ж. жазы-1776 ж. " Орта жүз қазақтарының Ертіс және Оңтүстік Сібірдегі әскери шептерге қауіп төндіруі.
3. Е.Пугачевтің үндеуімен танысып, өзіне жақын старшындармен келісіп, оны қолдауға шешім қабылдаған Орта жүздің биі: Дәуітбай.
4. Орта жүз қазақтарының Пугачев көтерілісі кезінде 1773 жылы қазан айында бекіністерге шабуыл жасау үшін жиналған бекінісі: Пресногорьковск.
5. 1774 жылдың жазында қазақтар топтасқан бекініс: Звериноголовск.
6. Е.Пугачев соғысы кезінде жазалаушы топтармен ашық қақтығыспай, қыр көрсетумен шектелген Торғай өзенінің төменгі бойында шоғырланған шаруаларға басшылық еткен старшындар: Құдайменді мен Тайыр.
7. Пугачев көтерілісі кезінде Ертіс өзенінің жоғарғы ағысындағы бекіністердің қорғаныс қабілетін арттырған Сібір губернаторы: Чичерин.
8. 1774-1775 жылдары үкімет қолдаған шаралардың арқасында Сібір шебінде орналасқан тұрақты әскердің саны: 3 500 адам.

v 1775 жылдың соңында бекіністердегі қызмеке қосымша 626 адам алынды.

v 1774 жылдың күзінде қазақтар патшаның тұрақты әскерінің қысымымен Сырдария бойына ауып кетіп, Бұхар хандығына дейін жетті.

1. Е.Пугачев көтерілісінің басты орталықтарын талқандаған орыс қолбасшысы: А.В.Суворов.
2. Кіші жүздегі көтеріліс басшыларының бірі, Пугачев көтерілісіне қатысқан байбақты руынан шыққан батыр: Сырым Датұлы.
3. 1775 жылы Жайық бойындағы шаруалар соғысы біртіндеп әлсірей бастаса, керісінше, қазақ жеріндегі қозғалыс жалғасты: 1776 жылға дейін.

v 1776 жылы сәуір айында генерал Н.А.Рейнсдорп үкіметке жолдаған арнайы хатында «тыныштық» орнағанын хабарлады.

F 1773-1775 жылдардағы шаруалар соғысына қазақтардың белсене қатысуы – орыс-қазақ байланысындағы маңызды оқиға.