М.Ғ. РӘХИМОВҠА
Хөрмәтле Мортаза Ғөбәйҙуллович! Билдәле булыуынса, яңыраҡ Мәскәүҙә Федератив килешеүгә (Россия Федерацияһы дәүләт власының Федераль органдары менән Россия Федерацияһы составындағы республикаларҙың власть органдары араһында эш итеү һәм полномочиеларҙы сикләү тураһында Килешеү) ҡул ҡуйыу тураһында һөйләшеп килешелде. Был актта, Мортаза Ғөбәйҙуллович, һеҙ ҙә ҡатнаштығыҙ;. Был Килешеү беҙҙең республика тарафынан 1990 йылдың октябрендә иғлан ителгән Башҡортостан Республикаһының Дәүләт суверенитеты тураһында Декларацияны юҡҡа сығара. Мәҫәлән, «...Россия Федерацияһы халыҡтарының тарихи дәүләте берлеген, уның республикалары һәм территорияларының бер бөтөнлөгөн» һаҡлау тураһында белдереүе үҙе генә лә ни тора! Килешеүҙең I статъяһы асылда Россия Федерацияһының дәүләт органдары эшенә республикаларҙың сәйәси һәм экономик тормошоноң бөтә өлкәләрен дә үҙенә буйһондора. Федератив килешеү милли республикаларҙы Россияның өлкә һәм крайҙары кимәленә төшөрә;. Россия Федерацияһы дәүләт власының федераль органдары һәм Россия Федерацияһы составындағы республикаларҙың власть органдарының бергә эш итеү өлкәләрен билдәләүсе II статъя шулай уҡ республикаларҙың хоҡуҡтарын сикләүҙе маҡсат итеп ҡуя. III статъяла республикаларҙың власть органдарына аҙ ғына хоҡуҡтар биреү ҡарала ҡаралыуын, әммә улар ҙа бынан алдағы статъялар тарафынан юҡ дәрәжәһенә төшөрөлә;. Тоташ алғанда, Федератив килешеү «Россия составындағы республикалар» тип аталған хоҡуҡһыҙ колониялар биләүсе Россия империяһын һаҡлап алып ҡалыуға йүнәлтелгән. Хөрмәтле Мортаза Ғөбәйҙуллович! Беҙ һеҙҙең Башҡортостан Республикаһының экономикаһын, сәйәси-хоҡуҡи учреждениеларын тулыһынса Россия Федерацияһына буйһондороусы документҡа алдан килешеп ҡул ҡуйыуығыҙҙы хупламайбыҙ;. Федератив Килешеүҙе ҡабул итмәүебеҙ хаҡында беҙ Б.Н. Ельцинға һәм Р.И. Хасбулатовҡа хәбәр иттек. Башҡортостан Республикаһының Верховный Советы был ҡоллоҡ документты ратификацияламаһын өсөн, республикала ҙур эш алып барасағыбыҙҙы еткерәбеҙ;. М. Ҡолшәрипов, «Урал» Башҡорт халыҡ үҙәге председателе.
Рәхимовтың ризалығы бирелгән килешеү проектына Башҡортостан халҡы төптө риза булмағанлыҡтан һәм баш ҡалабыҙ Өфө урамдары шартларға әҙер хәтәр дары мискәләрен хәтерләткәнлектән, парламентыбыҙҙың халыҡ депуттары күңеленә лә ярайһы шом һарылып, мәсьәләне иң юғары кимәлдәге тикшереүгә ҡуйырға хәл ҡылдылар. Башҡортостан Республикаһының ун икенсе саҡырылыш Верховный Советының сираттан тыш (ун беренсе) сессияһы 1992 йылдың 28 мартында иртәнге 10 сәғәттә Башҡортостан Республикаһы Верховный Советының Ижтимағи-сәйәси үҙәгендә (Фрунзе урамы, 40) асылды, унда баяғы Федератив килешеүгә ҡул ҡуйыу-ҡуймау мәсьәләһе ҡаралды.
Инициаторами созыва митинга выступили БНЦ «Урал», Башкирская народная партия, Союз Башкирской Молодежи. На митинг пришли и активно участвовали представители всех национальностей республики и всех городов и районов Башкортостана. На митинге выступили председатель БНЦ «Урал» Кульшарипов М.М., председатель татарского общественного Центра Яушев К.К., председатель республиканского украинского культурного Центра Дорошенко В.Б., председатель Башкирского народного Конгресса Валитов Н.Х., представитель Ишимбайского отделения Башкирского народного Конгресса, председатель конференции свободных профсоюзов Башкортостана Свиридов А.И., писатели Зигат Султанов, Тайфур Сагитов, Тансылу Карамышева, председатель Башкирской народной партии, писатель Равиль Нигматуллин, председатели районных отделений БНЦ «Урал» — Абзелиловского Амангильдин З., Фазылов Ф., Салаватского городского — М. Сабитов, профессор, член-корреспондент БАН — Д.Ж. Валеев, доцент БГПИ Ф.Х. Хисамитдинова, зам. Пред. БНК, доцент Д.Х. Яндурин и др. В своих выступлениях указанные лица единодушно осудили стремление российских властей низвести национальные республики до уровня губерний, не считаясь с правом народов на самоопределение. Выступающие высказали серьезную тревогу и в связи с отдельно взятым курсом Верховного Совета РФ на восстановление Российской империи со всеми самодержавными атрибутами, что нашло отражение в подготовленном проекте Конституции РФ. Правление БНЦ «Урал». 29 марта 1992 года».
Гәзиттең шул уҡ һанының беренсе битендә минең әлеге митингыла ялҡынланып һөйләгәнемде лә (эшкәртеберәк) бирҙеләр, төп нөсхәһе үҙемдә һаҡланып ҡалған:
|
Борсолоуға төшкән халыҡ массалары, күберәге ялҡынлы йәш быуын, депутаттарҙан Мәскәүҙең колонизаторлыҡ килешеүенә ҡул ҡуйыуҙы рөхсәт итмәү ҡарарын талап итеп, ултырыш барған Ижтимағи-сәйәси үҙәкте тығыҙ ҡулсаға алып пикетланы. «Замандаш» гәзитенең 1992 йыл 23 апрель һанында хәбәр ителгәнсә, шул уҡ 28 мартта: «На Советской площади прошел грандиоз-ный митинг представителей всех районов республики и городов, который осудил навязываемый Верховным Советом РФ Федеративный договор. Участники митинга высказались за двусторонний равноправный договор между Россией и Республикой Башкортостан, где необходимо четко определить полномочия договаривающихся сторон. В истории республики Башкортостан такой Договор был подписан 20 марта 1919 года между правительством РСФСР (Лениным В.И.) и республики Башкортостан. Это был первый и последний Договор между правительствами РСФСР и национальной республикой. (К сожалению, положения этого Договора были нарушены уже 20.05.1920 г.)...
