Законодательная основа, структура и организационные принципы функционирования банковской системы Российской Федерации 3 страница

Банктік операцияларды жүргізуге берілген лицензияның тоқтату немесе қайтарып алу себептері. Қолданатын шаралары мен санкциялар. ҚҚА-нен лицензия алады. Ол үшін мем-к тіркеуден өткен күннен бастап, 1жылға дейін мыналарды орындауға тиіс: -ұйымдастырушылық-тех-қ шараларды орындау, -жарияланған жарғылық к-лды төлеу. Банкті ашуға рұқсат беру туралы өтінішке «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» Заңында көзделген құжаттар қоса берілуі тиіс: а) нотариат куәландырған және ҚРның заңнамасында белгіленген тәртіппен ресімделген құрылтай құжаттарының (жарғы, құрылтай шарты) төрт данасы, құрылтай жиналысы хаттамасының көшірмесі; б)құрылтайшылар туралы (уәкілетті орган белгілеген тізбе бойынша) мәліметтер, аяқталған соңғы екі қаржы жылы ішіндегі шоғырландырылған есепті қоса алғанда, қаржы есептілігі, аудиторлық ұйымның құрылтайшылардың қаржылық жай-күйі туралы есебі. Банк операцияларын жүргiзуге берiлген лицензияны тоқтата тұру не одан айыру мынадай кез келген негiздер бойынша жүргiзiледi: а) банк операцияларын қолданылып жүрген заңдардың нормаларын үнемi (12 айдың iшiнде үш немесе одан да көп рет) бұза отырып жүзеге асыру; б) төлем мен аударым операциялары бойынша шарттық мiндеттемелердi үнемi (12 айдың iшiнде үш немесе одан көп рет) тиiстi дәрежеде орындамау; в) пруденциалдық қалыптарды және/немесе сақталуға мiндеттi басқа да нормалар мен лимиттердi үнемi (он екi жүйелi күнтiзбелiк айдың iшiнде үш немесе одан да көп рет) бұзу; г) банк операцияларын жүргiзудiң жалпы шарттарын ашу жөнiндегi мiндеттi сақтамау; д) банкiмен ерекше қатынастар арқылы байланысты адамдарға жеңiлдiк жағдайлар жасауға тыйым салуды бұзу; е) уәкiлеттi органға және ҰБке есептер мен мәлiметтер бермеу немесе көрiнеу анық емес етiп беру; ж) уәкiлеттi органның немесе ҰБтiң қалыптық құқықтық құжаттарын үнемі (12 ай ішінде үш және одан көп рет)бұзу, яки жазбаша ұйғарымдарды жүйелі түрде (12 ай ішінде үш және одан да көп рет) орындамағаны. ҚР Қаржылық қадағалау агенттігі шектелген ықпал ету шараларының мынадай түрлерін қолдануы мүмкін: а) міндеттеме-хатты талап ету;ә) банкпен жазбаша келісім жасау;б) ескерту жасау;в) орындауға міндетті бұйрық хат беру. ҚР Қаржылық қадағалау агенттігі банкке қолданған ықпал ету шараларымен қатар санкциялар қолданады. Санкциялар ретінде төмендегідей шараларды жүзеге асырады: а) Қазақстан Республикасы заң актілерімен белгіленген негізде айыппұл салу және өндіріп алу; ә) барлық немесе жеке бір банктік операцияларды жүргізуге лицензияларды жою; б) банкті консервациялау; в) белгілі бір негіз бойынша банктің ашылуына рұқсатты қайтарып алу. ҚР Қаржылық қадағалау агенттігі тарапынан екінші деңгейдегі банктердің банктік операцияларды жүргізуге рұқсат беретін лицензия қайтарылып алғаннан соң, лицензия берген органдармен тиісті шешімдер қабылданғанға дейін банктік операцияларды жүргізу тоқтатылады. Банктік операцияларды жүргізуге лицензиясы қайтарылғаннан кейін, ҚР Қаржылық қадағалау агенттігі ондай банкті басқару үшін уақытша әкімшілік тағайындайды және барлық басқару органдарының құзыреті уақытша әкімшілікке беріледі. Сондай-ақ банкті бұған дейінгі басқарған органдарының құзыреті тоқтатылады. ҚР Қаржылық қадағалау агенттігі банктік операцияларды жүргізуге лицензияны қайтарып алғаннан кейін, белгіленген тәртіпте 10 күн ішінде банк қызметін еріксіз тоқтату туралы сотқа арыз береді.

Банктік тәуекелдер: мәні, жіктелуі, төмендету әдістері. Тәуекел – кез келген өндірушінің, соның ішінде банктің болжаусыз қолайсыз жағдайлардың салдарынан зиян шегуін сипаттайды. Тәуекел банктің берген несиелері бойынша төлемсіздік туындаған жағдайларда, ресурстық базасы жеткіліксіз болғанда, жалпы міндеттемелері бойынша жауап беру мүмкіндігі азайған жағдайларда пайдасынан айырылып қалу ықтималдығын бейнелейді. Дей тұрғанымен, қаншалықты тәуекел деңгейі төмен болса, соғұрлым банктің жоғары мөлшерде пайда табуы да мүмкін емес болады. Сондықтан да кез келген кәсіпкер, соның ішінде банк менеджерлері басқару шешімдерін қабылдау барысында табыс пен тәуекел деңгейінің оңтайлы қатынасына мән беруге тиіс. Банк ісінде тәуекел – белгілі бір банктік операцияларды жүзеге асыру нәтижесінде қосымша шығын жұмсау салдарынан пайда алмау немесе өзінің ресурстарының бір бөлігін жоғалту қауіпін білдіреді. Әсер ету мен қызмет ету аясына байланысты банктік тәуекелдер сыртқы және ішкі деп бөлінеді.Сыртқы тәуекелдерге банктік қызметіне байланыссыз туындайтын тәуекелдер жатқызылады. Олар экономикалық, құқықтық, қаржылық және басқадай факторлардан пайда болады. Саяси – бұл мемлекет құрылу ерекшелігімен байланысты, мемлекеттік билік органдары қызметтерінің тұрақсыздығы (мысалы, үкіметтің тез ауысуы, басқару және саяси режимнің өзгеруі), үкіметтің экономикалық және бақа да саясаттарды дұрыс жүргізбеуі (ұлтшылдандыру, жекешелендіру, т.б.), этникалық және аймақтық мәселелер, әлуметтік топ мүшелерінің поляризациясы және т.б.; Құқықтық; – банк қызметіне қатысты заңдық және басқа да нормативтік шектеулер (мысалы, экспортты және импортты шектеу, шетел банктері қызметін лицензиялау, шетел инвестицияларын лимиттеу); Экономикалық;: *жалпы экономикалық тәуекелдер – экономикалық құндылықтар экономикалық саясатпен байланысты, ЖҰӨ өсуі ұзақ мерзімді төмендеуі, импорттың экспорттан жоғары болуы, экспорттан түсетін табыстың азаюы; *қаржылық тәуекелдер – ақша-несие жүйесінің дағдарысы, инфляция, сыртқы қарыздың күрт өсуі, сыртқы қарызды өтеу көлемінің төмендеуі, сыртқы қарызға жаппай мораторий, трансфертті тәуекел, елде несие мен займдар бойынша төлемдер жасау үшін қажетті мөлшерде шетел валютасының болмауы, сондай-ақ импортпен салыстырғанда шетел резервтерінің азаюы, жаңа экономикалық нормативтер, салықтар, алымдар, баждар, тарифтер мен квоталардың енгізілуі. Банктің өзінің қызметіне байланысты тәуекелдер ішкі тәуекелдер деп аталады. Ішкі тәуекелдер келесідей бөлінеді: *банк активтермен байланысты (несиелік, валюталық, нарықтық, лизингтік, кассалық, есеп айырысушылық, факторингтік, корреспонденттік шот бойынша, қаржылық және инвестициялы тәуекел және т.б.); *банк пассивімен байланысты (салым және депозит бойынша, банкаралық несиелерді тату тәуекелдері және диверсификация тәуекелі); *банк өзінің активтері мен пассивтерін басқару сапасымен байланысты (пайыздық тәуекел, өтімділік тәуекелі, төлем қабілетсідігі, капитал құрылымы тәуекелі, банк капиталының жеткіліксіздік тәуекелі); *қаржылық қызмет жүзеге асыру тәуекелімен байланысты (операциондық, технологиялық тәуекелдік, жаңа еңгізулер тәуекелдігі, стратегиялық, бухгалтерлік, әкімшілік тәуекелдігі, қауіпсіздік тәуекелі). Банктік баланс тәуекеліне келесілер жатады: *несиелік тәуекел (негізгі ссуда бойынша қарыздың қайтарылмау тәуекелі); *пайыздық тәуекел (берілген ссуда бойынша пайыздың алынбау тәуекелі); *өтімділік тәуекелі (банктің өз міндеттемелерін уақытында орындамау тәуекелі, өтімділік нормативтетін бұзу тәуекелі); *капитал құрылымының тәуекелі (капитал жеткіліктілік нормативінің банк орындамау тәуекелі, оның капитал құрылымының рационалды емес ұйымдастыру тәуекелі). Баланстан тыс тәуекелдер банктің келесідей жағдайларда қызмет көрсете алмау мүмкіндігі: *берілген кепілдер бойынша; *шығарылған бағалы қағаздар, бағалы қағаздармен жасалған келісім- шарт бойынша; *несиелік міндеттемелер бойынша; *валюталық мәмілеге отыру бойынша. Қарыз алушының несиелік тәуекелін басқару әдістері: -Бір қарыз алушыға шектеу қою; -Мәмілені құрылымдау және қаржыландыру шартын анықтау; -Мүдделердің қақтығысын жоққа шығару; -Қарызды синдинцирлеу; -Қарыз алушының тәуекелін сақтандыру; *Міндеттемені қамтамасыз ету.

Банктік тәуекелдерді төмендету әдістері. Тәуекелді төмендету әдістері: -Бір қарыз алушыға шектеу қою; -Мәмілені құрылымдау және қаржыландыру шартын анықтау; -Мүдделердің қақтығысын жоққа шығару; -Қарызды синдинцирлеу; -Қарыз алушының тәуекелін сақтандыру; *Міндеттемені қамтамасыз ету. -тәуекелді идентификациялау; -тәуекелдің деңгейін өлшеу және бағалау; -тәуекелді азайтуға байланысты шараларды іске асыру; -тәуекелдің деңгейіне бақылау және мониторинг жасау.Тәуекелді басқарудың үдерісінде қарастырылған кезеңдері тәуекелді жекелеген қарыз алушылар деңгейінде, сондай-ақ жалпы қоржын деңгейінде басқаруда да қолданылады. Ең бірінші қарыз алушының тәуекелін төмендету кезеңдеріне тоқалайық.1-ші кезең - идентификациялау кезеңі. Тәуекелді идентификациялау бұл тәуекелдің пайда болу аумағын айқындауды білдіреді. Тәуекелді идентификациялаудың мақсаты қарыз алушының келісімшартта көзделген міндеттемелерді орындамау себептерін анықтау. Тәуекелді идентификациялау үшін қарыз алушы туралы толық ақпарттарды жинақтау қажет. Қарыз алушылар жеке және заңды тұлғалар ретінде болады. Ендеше қарыз алушы жеке тұлғаға қарағанда заңды тұлғалары бойынша ақпараттар жинау күрделі болып келеді. Шектеубұл біріншіден қарыз берушінің қарыз алушыға беретін несиесі бойынша несиелік қатынастың шекті деңгейі; 2-шіден қарыз алушының өз айналымында несиелік қаражаттарды пайдаланудың ең жоғарғы шегін білдіреді. Несиелік шектеу ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Сыртқы лимит, ҚР Ұлттық банктің пруденциалдық нормативтер қатарында, бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері ретінде белгіленеді.

Банктік тәуекелдерінің жіктелуі және банк тәуекелдерінің деңгейіне әсер ететін факторлар. Тәуекел – кез келген өндірушінің, соның ішінде банктің болжаусыз қолайсыз жағдайлардың салдарынан зиян шегуін сипаттайды. Тәуекел банктің берген несиелері бойынша төлемсіздік туындаған жағдайларда, ресурстық базасы жеткіліксіз болғанда, жалпы міндеттемелері бойынша жауап беру мүмкіндігі азайған жағдайларда пайдасынан айырылып қалу ықтималдығын бейнелейді. Дей тұрғанымен, қаншалықты тәуекел деңгейі төмен болса, соғұрлым банктің жоғары мөлшерде пайда табуы да мүмкін емес болады. Сондықтан да кез келген кәсіпкер, соның ішінде банк менеджерлері басқару шешімдерін қабылдау барысында табыс пен тәуекел деңгейінің оңтайлы қатынасына мән беруге тиіс. Банк ісінде тәуекел – белгілі бір банктік операцияларды жүзеге асыру нәтижесінде қосымша шығын жұмсау салдарынан пайда алмау немесе өзінің ресурстарының бір бөлігін жоғалту қауіпін білдіреді. Әсер ету мен қызмет ету аясына байланысты банктік тәуекелдер сыртқы және ішкі деп бөлінеді.Сыртқы тәуекелдерге банктік қызметіне байланыссыз туындайтын тәуекелдер жатқызылады. Олар экономикалық, құқықтық, қаржылық және басқадай факторлардан пайда болады. Саяси – бұл мемлекет құрылу ерекшелігімен байланысты, мемлекеттік билік органдары қызметтерінің тұрақсыздығы (мысалы, үкіметтің тез ауысуы, басқару және саяси режимнің өзгеруі), үкіметтің экономикалық және бақа да саясаттарды дұрыс жүргізбеуі (ұлтшылдандыру, жекешелендіру, т.б.), этникалық және аймақтық мәселелер, әлуметтік топ мүшелерінің поляризациясы және т.б.; Құқықтық; – банк қызметіне қатысты заңдық және басқа да нормативтік шектеулер (мысалы, экспортты және импортты шектеу, шетел банктері қызметін лицензиялау, шетел инвестицияларын лимиттеу); Экономикалық;: *жалпы экономикалық тәуекелдер – экономикалық құндылықтар экономикалық саясатпен байланысты, ЖҰӨ өсуі ұзақ мерзімді төмендеуі, импорттың экспорттан жоғары болуы, экспорттан түсетін табыстың азаюы; *қаржылық тәуекелдер – ақша-несие жүйесінің дағдарысы, инфляция, сыртқы қарыздың күрт өсуі, сыртқы қарызды өтеу көлемінің төмендеуі, сыртқы қарызға жаппай мораторий, трансфертті тәуекел, елде несие мен займдар бойынша төлемдер жасау үшін қажетті мөлшерде шетел валютасының болмауы, сондай-ақ импортпен салыстырғанда шетел резервтерінің азаюы, жаңа экономикалық нормативтер, салықтар, алымдар, баждар, тарифтер мен квоталардың енгізілуі. Банктің өзінің қызметіне байланысты тәуекелдер ішкі тәуекелдер деп аталады. Ішкі тәуекелдер келесідей бөлінеді: *банк активтермен байланысты (несиелік, валюталық, нарықтық, лизингтік, кассалық, есеп айырысушылық, факторингтік, корреспонденттік шот бойынша, қаржылық және инвестициялы тәуекел және т.б.); *банк пассивімен байланысты (салым және депозит бойынша, банкаралық несиелерді тату тәуекелдері және диверсификация тәуекелі); *банк өзінің активтері мен пассивтерін басқару сапасымен байланысты (пайыздық тәуекел, өтімділік тәуекелі, төлем қабілетсідігі, капитал құрылымы тәуекелі, банк капиталының жеткіліксіздік тәуекелі); *қаржылық қызмет жүзеге асыру тәуекелімен байланысты (операциондық, технологиялық тәуекелдік, жаңа еңгізулер тәуекелдігі, стратегиялық, бухгалтерлік, әкімшілік тәуекелдігі, қауіпсіздік тәуекелі). Банктік баланс тәуекеліне келесілер жатады: *несиелік тәуекел (негізгі ссуда бойынша қарыздың қайтарылмау тәуекелі); *пайыздық тәуекел (берілген ссуда бойынша пайыздың алынбау тәуекелі); *өтімділік тәуекелі (банктің өз міндеттемелерін уақытында орындамау тәуекелі, өтімділік нормативтетін бұзу тәуекелі); *капитал құрылымының тәуекелі (капитал жеткіліктілік нормативінің банк орындамау тәуекелі, оның капитал құрылымының рационалды емес ұйымдастыру тәуекелі). Баланстан тыс тәуекелдер банктің келесідей жағдайларда қызмет көрсете алмау мүмкіндігі: *берілген кепілдер бойынша; *шығарылған бағалы қағаздар, бағалы қағаздармен жасалған келісім- шарт бойынша; *несиелік міндеттемелер бойынша; *валюталық мәмілеге отыру бойынша. Қарыз алушының несиелік тәуекелін басқару әдістері: -Бір қарыз алушыға шектеу қою; -Мәмілені құрылымдау және қаржыландыру шартын анықтау; -Мүдделердің қақтығысын жоққа шығару; -Қарызды синдинцирлеу; -Қарыз алушының тәуекелін сақтандыру; *Міндеттемені қамтамасыз ету.

Банктің меншікті капиталы және оның қызметтері. Банк капиталаның құрамы. Банктің меншікті капиталы банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық ж/е шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы. Меншікті және тартылған коммерциялық банк ресурстары Ұлттық банкте ашылатын корреспонденттік шотта көрсетіледі. Бұл активтік шот, сондықтан да дебеті бойынша ресурстар, ал кредиті бойынша несиелік жұмсалымдар беріледі. Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына, капиталдың бағасын нығайту мақсатына ж/е банк саясатына бай-ты жыл бойына өзгеріп отырады. Банктің бастапқы құрылуы барысында меншікті капитал көмегімен банк қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға жұмсалатын және т.б. шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз банктің қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебінен банкте қажетті резервтер құрылады. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі. Банктің меншікті капиталының құрамы: *жарғылық кап – банктің заңд тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық кап – банктің құрылтайшыларыныңьқосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады. *Резервтік кап – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры. *Қосымша кап – негізгі құралдардың тозуына бай-ты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар. *Банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар(резервтер) – негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ұлттық валюта мен шетел валюталары арасындағы айырма нәтижесінде құрылады. *Бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін және резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бөлігін білдіреді. Банк капиталының құрамы базель келісіміне сәйкес 2 деңгейге бөлінеді.: І деңг. Капиталға (К1): қарапайым акциялар, бөлінбеген пайда, сол сиякты еншілес компаниялардың бақылаусыз пакеті шегерілген материалдық емес негізгі капитал шамасы жатады. ІІ деңг.капитал (К2): ссудалар бойынша зияндарды жабуға арналған резервтер, мерзімсіз артықшылығы бар акциялар қосылған екінші дәрежелі қарыздар жатады.

Банктің міндеттемелер портфелін басқару. Банктің міндеттемелер портфеліне депозиттік портфель жатады.Депозиттік портфель - коммерциялық банктердің депозиттік саясаты нәтижесінде қалыптасқан және банктердің балансының пассивінде көрсетілетін сырттан тартылған қаражаттардың немесе банктің міндеттемелерінің жалпы жиынтығы. Депозиттік портфельде тартылатын қаражаттардың барлығы сыйақы негізінде қалыптасады. Депозиттік портфельді қалыптастырумен байланысты банктер тарапынан белгілі бір шығындарды жұмсауды қажет етеді. Олар депозитті портфельді басқарумен байланысты шығындар деп атайды. Мұндай шығындардың ең негізгісі сыйақымен б/ты шағындар құрайды. Егер коммерциялық банктердің депозиттік саясаты неғұрлым тиімді болса, депозиттік портфельді басқарумен байланысты шығындар соғұрлым төмен болуы мүмкін.Д.п-дің мазмұнын оның құрамы мен құрылымы аша түседі. Олар өз алдына мынадай факторлармен байланысты: КБ-дің банк қызметтерінің көтерме сауда нарығындағы репутациясымен; КБ-дің басқа банктермен корреспондеттік қатынастарының дамуы және олардың ауқымы; КБ-дің өзінің клиентуралық нарығындағы стратегиясы мен тактикасы; коммерциялық банктердің географиялық немесе региональдық орналасу мекен-жайы. Егер КБ өндіріс ошақтары шоғырланған аймақта бөлек қызмет етсе оның д.п-нің құрамы және оның құрылымы соғұрлым күрделі болып кетеді: жұмыспен қамтамасыз ету деңгейі және жеке азаматтардың номиналдық табысының мөлшері.

Банктің несиелеу жүйесі және оның элементтері. несиелік саясат—банктің н-лік жұмысын ұйым-ру негізән ж/е н-у процесіне қажеттіқұжаттар жүйесін жасау шарттары. Н.с. мәні н-у процесіндегі банктің жүргізетін стратегиясы ж/е тактикасын белгілеу. Элементтері:1.жалпы жағдайы(мақсат, міндет,н-к механизм, н-к саясат өзгерістері); 2.Принциптері ж/е басымдықтары(н-к рес-ды тарту ж/е қолдану); 3.Параметрлері(1қарыз алушыға келетін н-е шектеулері жарияланған к-л сомасына қатынасы б/ша н-к порт.шектеулері, қарыз алушылардың қаржылық жағ-на қойылатын талаптар);4.Н-к шешім қабылдау(н-к өтініш бағалау,н-к құжаттарды дайындау,н-ң қам-з етілуі);5.Н-ді басқару(жобаның іске асуын бақылау, н-у классиф-сы, н-к порт.талдау,прозивия,ішкі аудит). Н.с.мақсаты—н-е опер-ң табыстылығын арттыру ж/е н-к тәуекелдерді төмендету.Н.с.дайындағанда келесі фактор.ескерілуі қажет:1.Макроэко.:елдің эко-қ жағдайы, ОБ-ң ақша-несие саясаты;2.Аймақтық ж/е салалық:қаржы;3.Ішкі банктік:менш.к-л көлемі,пассивтер құрылымы, персонал мүмкіндіктері.

Бөлшек несиелеу: жеке тұлғалардың несиелік қабілеттілігін бағалау. Қарыз алушының несиелік қабілеті бұл коммерциялық банк балансының өтімділігін қолдау әдісі болып табылады.Несиелеу процесі белгіленген мерзімде сауданың қайтарылмай қалуға себепкер болатын көптеген тәуекел факторлардың іс әрекетімен байланысты болып келеді. Сондықтан да, банк несиесінің берілуі алдын-ала ықпал ететін факторларды оқып-үйрену арқылы несиелік қабілетті оқып үйренуге жағдай жасайды. Қарыз алушының несиелік қабілеті - бұл қарыз алушының өзінің қарыздық міндеттемелері бойынша толық және уақытында есеп айырысу қабілеті. Әлемдік және отандық банктік тәжірибе қарыз алушының несиелік қабілетінің мынадай критерийлерінбөліп қарайды: қарыз алушының мінездемесі, қаражатты қарызға алу қабілеті; ағымдағы қызметі барысында қарызды өтеу үшін қажетті қаражатты табу қабілеті (қаржылық мүмкіндігі), капиталы, несиенің қамтамасыз етілуі, несиелік мәміле жасалатын жағдай, бақылау (қарыз алушының қызметінің заңдылық негізі, банк стандарты мен қадағалау ұйымдарына несиенің сипатының дәл келуі). Қарыз алушының мінездемесі деп оның заңды тұлға ретіндегі беделі және менеджерлерінің беделі, қарызды қайтарудағы жауапкершілігі және несиенің мақсатының банктің несиелік саясатына сай келуі түсіндіріледі. Банк клиентінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері несиелік қабілетті бағалау тәсілдерінің мазмұнын анықтайды. Ондай тәсілдер қатарына жататындар: * іскерлік тәуекелді бағалау; * менеджментті бағалау; * қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау; * қаржылық коэффициенттерді бағалау; * ақша тасқынын талдау; * қарыз алушы туралы ақпарат жинақтау; *орналасқан жеріне бару арқылы, қарыз алушының жұмысын қадағалап отыру. Отандық банктік тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы басты факторға оның қаржылық жағдайы жатады. Ол қарыз алушының қызметін көрсететін көрсеткіш ретінде қызмет ете отырып, меншікті және заемдық қаражаттарды орналастыру және пайдалану құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу, бөлу, және тиімді пайдаланумен сипатталады.