Вымаўленне некаторых спалучэнняў зычных

Пры вымаўленні некаторых спалучэнняў зычных у беларускай мове неабходна кіравацца наступнымі рэкамендацыямі:

Спалучэнні зычных	Гукі	Прыклады
[дс] перад [к]	[ц]	гарадскі – гара[ц]кі
[дч], [тч]	[ ]	перакладчык – перакла[ ]ык, лётчык – лё[ ]ык
[дц], [тц]	[ ]	у лодцы – у ло[ ]ы, на палатцы – на пала[ ]ы
[зс], [гс]	[с]	французскі – францу[с]кі, пецярбургскі – пецярбур[с]кі
[чн]	[чн]	ру[чн’] ік

Практыкаванне 29.

· Запішыце словы ў адпаведнасці з правіламі арфаграфіі. Выкарыстоўваючы гэтыя словы ў якасці ключавых, складзіце тэкст.

[грамацтва], [з’б’эрахчы], [займайэс’с’а], [спаччына], [дас’л’эччык], [барадз’б’іт], [н’асв’іск’і], [л’охк’і], [згатка], [дыйалох].

Практыкаванне 30.

· Прачытайце скорагаворкі: спачатку па складах, потым не спыняю­чыся, а затым – бегла. Сачыце за выразнасцю вымаўлення, імкні­цеся перадаць сэнс скорагаворкі.

° Пад пятым пяньком папаў Паўка пяткай па апеньках.

° Да арла паляцела цяцера і папала цяцера арлу на вячэру.

° Паддзямідзіў Кузьма Дзяміда, падкузьміў Дзямід Кузьму.

° Гарошку хваліў і поп, і Ярошка, і я трошкі. Хвалілі патрохі, патрошку, ды перахвалілі Гарошку.

° Шчодры чалавек шчыра радуецца і чужому шчасцю.

° Трыццаць тры дрывасекі дроў трыццаць тры дрывотні надрыва­сечылі.

° Ткач ткаў хустку на таку, хукаў на руку.

° Лаўрэн на рэчцы лавіў рыбу, Ларыса варыла рыбу з лаўровым лістом.

° Падарыў Панкрат Карпу паркаль і шкарпэткі, паркаль пакралі, шкарпэткі парвалі.

° Ларыса рабіла лабараторныя работы ў лабараторыі.

° Жвавы вожык жыва жуку пашыў кажух.

° Патапка пакаваў пакупнікам пакупкі ў пакункі.

° Адна сарока – адна марока, сорак сарок – сорак марок.

° Дзятлы дзюбамі дзяўбалі дзеравіну.

° Каваль каваў каня, конь кавалю капытом, каваль каню кнутом.

° Уцякай, цецеручыха, з цецеручанятамі.

° Лавіў рыбак судака, судзіў судак рыбака: лоўка, рыбак, ловіш, судаку сорам робіш.

° Любіць Валодзя валаводы валаводзіць.

° Ашчаджаўся, ашчаджаўся, хлеб з’еў, а квас астаўся.

° Ледзь залез, залезшы, злезь.

° Паша Сашу пашыла папаху, Саша Пашы пашыў шапку.

° Чэсь калоду чэша, Чэся цеста месіць.

° Шэсць мышанят у шалашы шамацяць.

° Кроп у страве, страва на траве, трава на дварэ, дровы на дрывотні.

° На каптуры каптур, пад каптуром каптур – каптур пад каптур, каптур на каптур.

° Пад полкай каўпак, пад каўпаком палка, каўпакі на па́лках, па́лкі ў палка́х.

° Патап пакапаў – бык патаптаў.

Практыкаванне 31.

· Прачытайце тэкст, вызначце яго асноўную ідэю, дайце яму назву.

· Выпішыце з яго дзесяць слоў з адметнымі асаблівасцямі бела­рускай фанетыкі.

· Знайдзіце словы з асіміляцыяй зычных, размяркуйце іх па групах 1) асі­міляцыя па мяккасці, 2) па звонкасці, 3) па глухасці, 4) асі­мі­ляцыя шыпячых да свісцячых, 5) асіміляцыя свісцячых да шыпячых.

· Вызначце, адназначнае ці мнагазначнае слова выдзелена ў тэксце, пры неабходнасці карыстайцеся тлумачальным слоўнікам. Да якой тэрміналогіі адносіцца гэтае слова. Знайдзіце яшчэ пяць тэрмінаў з гэтай тэрмінасістэмы. Запішыце іх значэнне ў свой тэрміналагічны слоўнік.

Тэкст № 1. Мы глыбока памыляемся, калі іншы раз лічым нашых далёкіх продкаў здатнымі толькі на гульні ў бабкі. А між тым гэта было зусім не так. Матэрыялы, якія мае сёння навука, у першую чаргу дзякуючы археолагам, паказваюць, што ўсходнія славяне вылучаліся высокай шахматнай культурай. Больш таго, да яе былі далучаны шыро­кія колы насельніцтва заходніх раёнаў Кіеўскай Русі ў XI–XIII стагод­дзях. А гэта магчыма было толькі пры дасягненні пэўнага ўзроўню развіцця духоўнай культуры ўсяго грамадства, на агульным фоне якога фарміруюцца, як вядома, эстэтычныя патрэбнасці кожнага індывідуума.

Шахматы прываблівалі перш за ўсё творчым характарам, магчы­ма­сцю спалучэння фізічнага адпачынку з актыўнай разумовай дзейна­сцю, спартыў­ным азартам змагання і перыпетыямі вострай захап­ляльнай барацьбы. (С. Цярохін.)

Для даведкі: Слова шахматы паходзіць ад персідскага šāh mat ‘шах памёр’.

Тэкст № 2. Часам можна пачуць, што ад ранейшага Уладзіміра То­ўсціка мала чаго засталося: і на рамкі традыцыйнасці ён больш не звяр­тае ўвагі, і да асваення новых тэм, новых выяўленчых сродкаў кінуўся рашуча, як на злом галавы, і кан’юктуры рынку цураецца...Але ўсе гэтыя размовы, думаецца, ад павярхоўнасці знаёмства з яго новымі работамі...

Уладзімір Тоўсцік змяніўся. Вырас духоўна. І таму – узняўся на но­вую прыступку, вырас як мастак. І вырас – не з чужой, невядома чаму аблю­баванай раптам глебы, на што той-сёй адкрыта ці з-за вугла наракае, а з перадуманага, перажытага, напрацаванага за гэтыя гады ім самім.

Калі застаешся з яго палотнамі сам-насам, калі павольна, крок за кро­кам, адольваеш шлях, пройдзены за гэты час ім, мастаком, балюча і радасна адначасова адчуваеш, што гэта і твой шлях, бо і ты належыш чалавецтву, бо і ты нічым іншым і не жывеш, апроч як сваімі беднымі, цудоўнымі, усемагутнымі пачуццямі. А тое, што нерв кожнага твора Уладзіміра праходзіць там, дзе жыццёвыя будзённыя сітуацыі і фігуры як бы пераносяцца з жыццёвага плана ў вечнае вымярэнне, толькі сцвярджае старую, вядомую ісціну: мастацтва – вечны рэванш чалавека. Рэванш за хуткаплыннасць жыцця, за ўсе жыццёвыя ўпу­шчэнні і страты. (Паводле Л.Салодкінай.)

Тэкст № 3. У сярэдневяковым гісторыка-культурным працэсе вельмі важную ролю адыгрывалі рэлігія і царква. Таму асноўнай асаб­лі­васцю сярэдневяковай культуры з’яўляецца яе рэлігійнасць, віда­вочны «тэацэнт­рызм» – такі светапогляд, дзе ў цэнтры ўвагі знахо­дзіц­ца Бог. Яна вызнача­лася надзвычайнымі традыцыяналізмам, кана­ніч­на­сцю, дагматычнасцю, а часам ідэйнай інталерантнасцю (нецярпі­ма­сцю). Характэрнымі рысамі культу­ры сярэдневякоўя былі сімвалізм і алегорыя (іншасказальнасць), цяга да абагульненасці, універсалізму, а таксама рэфлексіўнасць, дыдактычнасць, ананімнасць большасці тво­раў мастацтва. Упершыню канчаткова сфарміра­ва­ліся некалькі спецы­фічных субкультур (напрыклад, асобныя субкультуры трох асноўных саслоўяў – духавенства, дваранства, «трэцяга саслоўя»). Таму дадзе­ная эпоха вызначалася сутыкненнем, сінтэзам некалькіх культурных арыентацый, плыняў – з аднаго боку, царкоўнай, вучонай, афіцыйнай, а з дру­гога боку,– народнай, карнавальнай, «смехавой». Калі царкоўная культура была хрысціянскай, то народная захоўвала нярэдка шмат элементаў старажытных язычніцкіх вераванняў. Амаль уся гісторыя сярэдневяковай цывілізацыі характарызавалася пастаяннай барацьбой царквы і дзяржавы, але былі і часы іх прымірэння, своеасаблівага збліжэння. (Э. Дубянецкі.)

Практыкаванне 32.

· Прачытайце тэкст, захоўваючы асаблівасці вымаўлення галосных і зычных гукаў.

· Вызначце стыль тэксту, абгрунтуйце свой вывад.

· Выпішыце дзесяць слоў, у якіх адрозніваюцца вымаўленне і правапіс.

· Знайдзіце па адным слове на кожную літару алфавіта, запішыце іх у алфавітным парадку. Раскажыце, на якія літары алфавіта вы не сустрэлі слоў, растлумачце чаму.

Тэкст № 1. Звініць вячэрняя местачковая вуліца пераможнымі дзіцячымі галасамі. Яна пачынае па-асабліваму звінець, калі тых, хто ўжо ходзіць у школу, адпускаюць на канікулы. За доўгую восень і зіму насядзеліся хлопцы за цеснымі партамі і цяпер прагнуць волі і прастору.

Гульня ў «ялавога», «кругавога», нават у звычайныя «цуркі» – гэта ўсё гульні ў перамогу. Перамагае спрытнейшы, хітрэйшы, разумнейшы.

Вася найбольш любіць гуляць у «кругавога». Пасярэдзіне пылкай ву­ліцы вымалёўваецца вялікі круг. Унутры круга – адна каманда, наў­збоч – другая. Мяч у каго-небудзь з хлопцаў, якія ходзяць па-за кругам. Важна пацэліць мячом у таго, хто ўнутры круга, і паспець разбегчыся.

Васю рэдка давяраюць мяч, але калі давяраюць, то ён стараецца біць без промаху. Можа, таму, што ён яшчэ малы, і тыя, што ў крузе, проста не вераць, што гэткаму шкету могуць даць мяч.

Засунуўшы рукі ў кішэні, Вася тры ці чатыры разы праходзіць па крузе, нічым не выяўляючы, што мяч у ягоных руках. Некаторыя хлопцы проста выскаляюцца, не адчуваючы небяспекі, ушчыльную пад­сту­паюць да Васі. Маўляў, бі, чаго марудзіш? І Вася без промаху б’е. Бы­вае, пасля гэтага яму зноў даюць мяч. Сэнс гульні ў тым, каб увесці ў зман, збіць з тропу каманду праціўніка.

Гульня ў «кругавога» Васю дужа падабаецца. Каб можна было, ён бы з раніцы да вечара гуляў. (І. Навуменка.)

· Якія беларускія дзіцячыя гульні згадваюцца ў тэксце? Якія яшчэ народныя дзіцячыя гульні вы ведаеце? Раскажыце пра іх. Літаратура: Гульні, забавы, ігрышчы / Склад. А. Ю. Лозка. Мінск, 1996; Этнаграфія Беларусі: энцыклапедыя. Мінск, 1989.

Тэкст № 2. Творчае жыццё мастака цяжка ўціснуць у абме­жа­ваныя радкі публікацый і прамавугольнікі рэпрадукцый. Яно значна больш складанае і цікавае. Для гэтага кактэйлю сумненняў, пошукаў і эмоцый нават не заўсёды знаходзяцца адпаведныя выразы. У боль­шасці мастакі – не вельмі гаварлівыя асобы, і часцей за ўсё яны сцвяр­джаюць, што ўсе свае думкі і пачуцці выплёскваюць на палатно ці папе­ру. І сапраўды, глядач, які вядзе дыялог з карцінай, інтуітыўна заўва­жае, што менавіта гэты твор выкананы тэмпераментным, разумным аўтарам, а іншы зроблены кволым майстрам, які нібыта засынае з пэндзлем у руках.

Цікава назіраць, як малююць дзеці. Яны з захапленнем ствараюць свой асабісты свет, не задумваючыся аб тым, якімі сродкамі гэта да­сягнуць. У выніку працы атрымліваюцца эмацыянальнымі і яскравымі. Нездарма кажуць, што дзеці малююць – быццам птушкі спяваюць. Да­росламу чалавеку, каб выказаць складаную філасофскую думку ці лаканічную ідэю, трэба вельмі добра валодаць той мовай выяўленчага мастацтва, да якой ён звяртаецца.

Мастака захапляе сам працэс стварэння працы, ён быццам вядзе гульні з мадуляцыямі колеру, плям і ліній. Значэнне вобраза ў яго тво­рах вымяраецца не дэфармацыяй формы прадмета, а трансфар­мацыяй самой прасторы, што стварае адчуванне шматпланавасці бачання навакольнага свету. Цікава, што мастак пры ўмоўнай схема­тызацыі формы не абядняе, а наадварот – узбага­чае натуру сродкамі мастацтва, якія садзейнічаюць стварэнню адпаведнага вобраза. У гэтым выпадку пераўтварэнне натуры неабходна дзеля ажыц­цяў­лення задумкі мастака, а значыць, і для больш моцнага эмацыянальнага ўздзеяння на гледача. (В. Дударэнка.)

· Якія сінонімы да слова карціна ўжывае аўтар у тэксце. Вызначце іх функцыю (дазваляюць пазбегнуць аднастайнасці, удакладняюць значэнне, надаюць паведамленню экспрэсію і эмацыянальнасць).

Тэкст № 3. Багацце творчае энергіі выяўляе беларус у цэлым кульце арыгінальных звычаяў і абрадаў, якімі абстаўлена ўсё яго жыццё ад калыскі да магілы. Гэтыя звычаі і абрады ў большасці вельмі цікавыя, прыгожыя і паэтычныя, цесна звязаны з працоўным жыццём беларускага селяніна і сімвалізуюць паасобныя моманты гэтага жыцця. На кожную пару года, кожную палявую работу мае вясковы беларус асобныя абрады і звычаі, асобныя песні. Вясну ён спатыкае песнямі – закліканнямі, якія пяе вясковая моладзь, выйшаўшы на адталы ад снегу ўзгорак у полі. Маладую рунь і свае надзеі на ўраджай вітае ён велікоднымі песнямі; веснавы расцвет прыроды і канчатковую перамогу лета над зімою – сёмушнымі звычаямі. У часе летняга сонцастаяння, калі прырода ў найбольшай сіле ды красе, беларус святкуе найпры­га­жэйшае сваё свята – купалле, свята, якое выразна сімвалізуе рух сонца і яго жыватворную дзейнасць, прыгожымі старасвецкімі песнямі і аб­радамі адзначаюцца ў нас дні зажынак і дажынак ды святы ўраджаю і сялянскае заможнасці – багач, дзяды, каляды і г. д. А калі ўспомніць увесь ход абрадаў беларускага вяселля або хрэсьбінаў, дык трэба пры­знаць, што беларускі селянін стварыў абрадавы культ шмат бага­цей­шы, чым усе суседнія з ім народы. Праняты наскрозь паэзіяю працы, ён, безумоўна, карысны і патрэбны элемент у нялёгкім сялянскім жыцці. (Паводле А. Смоліча.)

· Выпішыце назвы святаў, раскажыце пра іх. Літаратура: Лозка А. Бела­рускі народны каляндар. Мінск, 2002; Сысоў У. М. З крыніц спрад­вечных. Мінск, 1997. Этнаграфія Беларусі: энцыклапедыя. Мінск, 1989.

 

Практыкаванне 33.

· Перакладзіце адзін з тэкстаў на беларускую мову.

· Назавіце словы іншамоўнага паходжання, адзначце прыкметы запазычанасці.

Тэкст № 1. І. Хоккей – это соревнование не только мужества и скорости. Это и соревнование умов. Лишь тот может мечтать о побе­дах, кто умеет мгновенно, как шахматист в цейтноте, разбираться в самых сложных, постоянно изменяющихся ситуациях, кто научился едва ли не ежесекундно находить наилучшее решение из всех воз­можных, кто умеет, наконец, пред­видеть, предугадывать дальнейший ход происходящих на хоккейном поле событий.

Хоккеисту нужна не только мудрость шахматиста, но точность снай­пера. Отдать шайбу прямо на клюшку мчащегося партнера, попасть на большой скорости в незащищенный уголок ворот – право же, ничуть не легче, чем пять раз подряд выстрелить из пистолета в заветную «десятку».

И еще одну важную черту можно подметить у классного хоккеиста. Его … музыкальность. Умение чувствовать ритм игры, ритм или, напро­тив, аритмичность атак, умение менять этот ритм в зависимости от игровой ситуации. (А. Тарасов.)

ІІ. Быстротой называется способность человека совершать дей­ствия в минимальный для данных условий отрезок времени. При этом выполнение таких заданий не должно занимать много времени и вызы­вать утомление. Например, можно быстро добежать до близко рас­поло­женного дерева, переплыть узкую речку, быстро подпрыгнуть и до­стать до ветки. Способность к быстроте необходима для формиро­вания и совершенствования бега, разных видов прыжков и метаний, в подвижных играх, а также для успешного овладения многими видами спортивных упражнений. (Е. Н. Вавилова.)

Слоўнік

Постоянно изменяющиеся ситуации	– сітуацыі, што пастаянна змяняюцца
Едва ли не ежесекундно	– ледзь не кожную секунду
Происходящих на хоккейном поле событий	– падзеі, што адбываюцца на хакейным полі
Мчащегося партнера	– партнёра, што імчыцца
Право же	– сапраўды
Утомление	– стомленасць
Близко расположенного дерева	– блізка размешчанага дрэва
Совершенствование	– удасканаленне
Подвижные игры	– рухомыя гульні

Тэкст № 2. І. Открытие законов перспективы воодушевляло мно­гих итальянских художников. Рассказывают, что современник Ма­зач­чо Учелло, забывая о сне, просиживал ночи над перспективными задачами. Изобрета­тели перспективы были уверены, что приобрели объективный, единственно достоверный критерий для изображения на плоскости трехмерных предметов и пространства. Некоторые из них готовы были определять живопись как «перспективное видение». Впро­чем, перспектива, которую они так горячо отстаивали, была не сво­бодна от некоторых условностей… Флорентийцы ограничивались ли­нейной перспективой и почти не замечали роли воздушной среды. Все это делает перспективное построение архитектурных фонов в италь­янских картинах XV века несколько похожим на чертеж. (М. Алпатов)

ІІ. В Париже перед зданием ЮНЕСКО установлена скульптура женщи­ны – похожее на сфинкса изваяние с округлыми царственными формами и загадочным лицом-маской резко выделяется на фоне однообразного ряда окон модернистского храма культуры. Так сошлись в глубоком контрасте архитектура здания из стекла и бетона и скульптура из первозданного камня: легкость и тяжеловесность, динамизм и статичность, современность и доисторизм.

Английский скульптор Генри Мур (а именно он «вырубил из скалы и установил перед зданием ЮНЕСКО бессмертную свою Мать-Землю») любил полярность: сложность и простота, замкнутость и простор, считал он, в своем единстве и есть жизнь и искусство. Получив в 1957 году заказ, он не сразу нашел нужное решение: сначала хотел изваять женщину, погруженную в чтение или окруженную детьми, но в конце концов остановился на любимой своей модели – лежащей женщине, символе Великой женственности, Вечности. (А. Грачева.)

Слоўнік

Воодушевляло	– натхняла
Изображение	– выяўленне, выява
Перспективноевидение	– перспектыўнае бачанне
Впрочем	– зрэшты
Воздушнаясреда	– паветранае асяроддзе
Несколькопохожим на чертеж	– крыху падобны да чарцяжа
Похожеена сфинкс изваяние	– падобная да сфінкса статуя
Тяжеловесность	– цяжкаважкасць
Изваять	– стварыць, вылепіць
Погруженнуюв чтение	– захопленую чытаннем
В конце концов	– у рэшце рэшт
Лежащейженщине	– жанчына, якая ляжыць

Тэкст № 3. І. Архаическая культура – самый длительный, загадочный и сложный для нашего понимания период. Время унич­то­жило и закрыло плотной пеленой многие следы человеческого прош­ло­го. И все же факты свидетельствуют, что это тысячелетия не прими­тивного, полудикого существования, а грандиозной, напряжен­нейшей духовной работы. Здесь закладывались основы общечеловеческой культуры, формировался духовный потенциал, который возвестил о появлении качественно иного существа на Земле. Тут впервые вспыхивает свет эстетического сознания. Именно в архаике истоки важнейших прозрений. (В. Ф. Мартынов.)

ІІ. Иоганн Себастьян был лучшей ветвью баховского рода. Он был всесторонне совершенным музыкантом. Начинал певчим в хорах – известно, что он обладал одним из чистейших настоящих сопрано во всей Саксонии. К восемнадцати годам он уже зарабатывал на жизнь как скрипач и органист. Фактически его жизнь бедна на события. В ней не было сцен триумфа, как у Генделя в Англии. На протяжении двадцати лет он был придворным музы­кантом и только потом получил пост регента в церкви св. Фомы в Лейпциге и учителя в школе при этой церкви. На конкурс он представил святым отцам ни много ни мало «Страсти по Иоанну», которую те расценили как достаточно скучное и старомодное произведение. В каком-то смысле святые отцы были правы, ибо Бах знал и восхищался музыкой старых композиторов.

Не следует порицать добрых лейпцигских бюргеров за то, что они не сумели распознать чудо. Хотя бы потому, что в те годы стиль Баха считался тяжеловесным в сравнении с итальянской и французской музыкой. К тому же, когда Бах впервые ступил в церковь св. Фомы, большая часть его произведений еще не была написана. (И. Менухин.)

Слоўнік

Полудикий	– напаўдзікі
Напряженнейший	– вельмі напружаны
Важнейшеепрозрение	– найважнейшае прасвятленне
Одноиз чистейших настоящих сопрано	– адно з самых чыстых сапраўдных сапрана
Святыеотцы	– святыя айцы
Ни много ни мало	– ні многа ні мала
«Страсти по Иоанну»	– «Страсці па Іаану»
Порицать	– ганіць
Тяжеловесный	– цяжкаважкі

Практыкаванне 34.

· Прачытайце верш з захаваннем усіх правіл беларускай арфаэпіі. Вывучыце верш на памяць.

Мова

Ёсць паданне вякоў, што разбурыць калісь

Вавілонскую Вежу Адам

І няўмольна сальюцца мовы зямлі

У адну, няродную нам.

І мая безвыходна пойдзе ў змрок,

У атрутны, як вечнасць, цень,

Трапяткая і сіняя, як васілёк,

Гарачая, як прамень.

Я ні шчасця, ні будучых дзён не жадзён,

Хай пятля, хай памерці ў журбе,

Хай не будзе ні шчасця, ні будучых дзён,

Калі ў іх не будзе цябе.

Сірата па з’едлівай волі багоў,

Гінучы мой карабель,

Хай не будзе світання ў народа майго,

Калі досвіткам здрадзіць табе.

Ад палеткаў райскіх лёгкай ступой

Збочу я да пякельных катлоў,

Калі першы ж ангел на мове маёй

Мне не скажа: «Братка, здароў».

І няхай да мяне не прыйдзе вясна,

Песня, шчасце, каханне, спакой,–

Усё адно не змяняю твой чорны праснак

На атруту пшаніцы чужой.

Ты мой ясны хлеб і каханы май,

Песня продкаў і нашчадкаў палі,

Без цябе, не з табой – не патрэбен мне рай

На душы. У небясі. На зямлі. (У. Караткевіч.)

Практыкаванне 35.

· Прачытайце тэкст.

· Выпішыце з яго словы з фанетычна падоўжанымі зычнымі і словы з падвоеным напісаннем зычных на мяжы марфемных частак. Вусна параўнайце вымаўленне і напісанне гэтых слоў у рускай мове.

· Карыстаючыся слоўнікам тэрмінаў, падбярыце 10 слоў з фанетычным падаўжэннем зычных.

· Выпішыце ў адзін слупок словы, у якіх гукаў больш, чым літар, а ў другі – словы, у якіх літар больш, чым гукаў.

· Назавіце словы з зацвярдзелымі зычнымі.

· Затранскрыбіруйце словы, у якіх ёсць гук [й].

Прага ёсць Прага. Ажыўленая, гандлёвая і рамесніцкая, моцная зала­тымі рукамі майстроў, культурнымі традыцыямі, навукай і кніж­на­сцю. У ёй Францыск Скарына адчувае сябе, як рыба, якую ўрэшце пусці­лі ў ваду. Ён урэшце дыхае на поўныя грудзі паветрам горада. Ён бачыў Полацк з непараўнальнымі Сафіяй і Ефрасінняй, бачыў суровы, мужны воблікам Кракаў і Падую. Але Прага, несумненна, цудоўнейшы з гарадоў, у якіх яму даводзілася жыць.

Ён любіць яе. Яму тут лёгка жыць і працаваць. Лёгка рэгуляваць вінт станка, лёгка сварыцца з рабочымі, лёгка праводзіць бяссонныя ночы над рэдагаваннем тэксту або пісаннем прадмоў да кожнай кнігі.

Лёгка нават проста блукаць начнымі вулкамі і піць прыгажосць горада.

Што ён мог бачыць?..

Складаную блытаніну раманскіх і гатычных будынкаў, у якую, пакуль што яшчэ нясмела, украдваўся ранні рэнесанс...

Ёе блукае вуліцамі. Добра думаецца пад спеў Пражскіх званоў. І добра успамінаецца пра родныя Полацкія званы.

Не, не, трэба спяшацца. Жыцця не хопіць на тое, што задумаў ён, Францыск Скарына. Такога кароткага, такога базабароннага перад нечаканасцямі і чужой злой воляй. Такога ўпартага, моцнага, нязломнага. (Паводле У. Караткевіча.)

 

Тэст «Фанетыка. Арфаэпія»

1. Адзначце, колькі галосных гукаў у беларускай мове:

1) 5, 2) 6, 3) 8,

4) 10, 5) 12.

2. Адзначце, у якіх словах літара е абазначаюць два гукі:

1) вечар, 2) дзень, 3) ад’езд,

4) здароўе, 5) егіпецкі.

3. Адзначце словы, у якіх літары з, с абазначаюць мяккі зычны:

1) звінець, 2) згінуць, 3) узлёт,

4) раскінуць, 5) збягаць.

4. Адзначце словы, у якіх літары з, с абазначаюць цвёрды зычны:

1) песня, 2) схема, 3) згіб,

4) след, 5) схільны.

5. Адзначце, у якіх словах напісанне не супадае з вымаўленнем:

1) лёгкі, 2) студэнцкі, 3) нясвіжскі,

4) бездакорны, 5) малацьба.

6. Адзначце словы, у якіх выдзеленыя літары перадаюць падаўжэнне:

1) каме нн ы, 2) прыво лл е, 3) су ддз я,

4) ра сс яваць, 5) бага цц е.

7. Адзначце словы, у якіх гук [г] фрыкатыўны (працяглы):

1) гонта, 2) гімнастыка, 3) геній,

4) ганак, 5) гімн.

8. Адзначце словы, у якіх гук [в] прыстаўны:

1) вольха, 2) вол, 3) вулкан,

4) вопыт, 5) волат.

9. Адзначце, у якіх словах дж абазначае два гукі:

1) ураджай, 2) паджылкі, 3) аджаць,

4) аджыць, 5) адраджэнне.

10. Адзначце, у якіх словах літара з перадае гук [с]:

1) разжаць, 2) французскі, 3) зрэзаць,

4) мароз, 5) зжыць.