Лексіка-граматычныя разрады назоўнікаў

Разрады	Што абазначаюць	Марфалагічныя прыметы	Прыклады
агульныя	назвы шэрагу адна­родных прадметаў, з’яў, жывых істот, паняццяў	маюць формы адзіночнага і множнага ліку	стадыён, казка, пэндзаль
уласныя	назвы асобных, адзінкавых прадметаў, асоб, паняццяў	маюць формы толькі ад­наго ліку: часцей адз­іноч­нага, радзей множнага	Каляды, Адраджэнне, Рафаэль
адушаўлё­­ныя	асабовыя	назвы асоб	формы вінавальнага склону множнага ліку супадаюць з формамі роднага склону	спартсмен, мас­так, фалькларыст
неасабовыя	назвы іншых жывых істот	мядзведзь, салавей
неадушаўлёныя	назвы прадметаў не­жывой прыроды і раслін, назвы з’яў, якасцей, ста­ну і г. д.	формы вінавальнага склону множнага ліку супадаюць з формамі назоўнага склону	галерэя, п’едэстал
канкрэтныя	назвы канкрэтных прадметаў, жывых істот	маюць формы адзіночнага і множнага ліку; спа­лу­чаюцца з колькаснымі лічэбнікамі	школа, кніга, ручка, сшытак
абстрактныя	назвы адцягненых паняццяў, апрадмечаных якасцей, працэсаў, пачуццяў	ужываюцца пераважна ў форме адзіночнага ліку; не спалучаюцца з колькаснымі лічэбнікамі	мастацтва, спорт, адчуванне
зборныя	абазначаюць сукупнасць прадметаў як непадзельнае цэлае	ужываюцца толькі ў форме адзіночнага ліку; зборнасць выражаецца суфіксамі-ств-, -от-/-ат-, -ур-, -нік-, -няк- ды інш.	студэнства, бярэзнік
рэчыўныя	назвы рэчываў, якія можна вымяраць, але нельга лічыць	маюць формы толькі аднаго ліку: часцей – адзіночнага, радзей – множнага	медзь, шоўк

Практыкаванне 48.

· Прачытайце тэксты.

· Які тып маўлення (апавяданне, разважанне, апісанне) выкарысталі аўтары? Абгрунтуйце свае вывады. Акрэсліце сферу ўжывання тэкстаў.

· Знайдзіце ў тэкстах назоўнікі. Запоўніце табліцу.

Назоўнікі	Тэкст № 1	Тэкст № 2
Назвы асобы
Прадметы, рэчы
Прыродныя з’явы
Грамадскія з’явы
Апрадмечаныя якасці
Апрадмечаныя дзеянні
Абстрактныя паняцці
Зборныя назоўнікі

Тэкст № 1. Што ж без цябе, настаўнік? Хто ж без цябе, настаўнік?

Ты, настаўнік, быў у Скарыны і ў Гарыбальдзі. Ты, настаўнік, быў у Герцэна і ў Каліноўскага, у Карскага і ў Паўлава.

Ты, настаўнік, быў і ў таго печніка, якога спалілі фашысты,– у таго адзі­нага, хто мог у той дзень не згарэць. І ён жыве.

Касманаўт Кавалёнак, калі вярнуўся на Зямлю з космасу, на першай хві­лі­не размовы з журналістам успомніў сваю школьную настаўніцу Людмілу Ер­ма­шэвіч.

Свет не ведае азалочанага настаўніка, мільянера.

Свет ведае: ні войны, ні землетрасенні, ніякая прапаганда ці забарона ніко­лі не сатруць з памяці чалавецтва засведчанай у легендзе здрады нас­таўніку: вучань пакляўся, што не здрадзіць настаўніку,– а прадаў настаўніка. Прадаў за трыццаць срэбранікаў. Прадаў, а сам навекі ажаніўся з асінаю, павесіўся на ёй. Навекі стаў сімвалам нявернасці, здрады, прадажніцтва, нялюдскасці. На асіне, ненавіснай людзям, заўсёды трымціць ліст. Чалавецт­ва, чалавечнасць далі вечную ацэнку, вынеслі вечную недара­вальнасць, вечны прысуд на ганьбаванне таго, хто здрадзіў настаўніку. (Ф. Янкоўскі.)

Тэкст № 2. Ускладненне задач і зместу выхавання падрастаючага па­ка­­лення абумоўлівае павышэнне патрабаванняў да асобы настаў­ніка. Педагог сёння павінен валодаць самай сучаснай адукацыяй, якая адпавядае высокаму ўзроўню інтэлектуальнага, маральнага і фізічнага развіцця. Ад выкладчыка па­трэб­ны высокі прафесіяналізм, сацыяльная актыўнасць, свядомыя і творчыя адносіны да працы, уменне супрацоўнічаць, мець зносіны, узаемадзейнічаць з калегамі, вучнямі, іх бацькамі.

Складанасць сучасных сацыяльных працэсаў, агульная нестабіль­насць на­­шага грамадства востра адлюстроўваюцца на духоўным раз­віцці падрас­таю­чага пакалення, уздымаюць праблемы адукацыі і выха­вання на новы ўзровень. Аднак, як паказвае практыка, у вышэйшай школе будучых настаў­ні­каў навучаюць традыцыйнымі метадамі. У вы­ніку яны ў большасці атрым­ліва­юць якасную падрыхтоўку па асноўных дысцыплінах, але недастатковую па сучас­най методыцы выхавання, не маюць навыкаў аналізу і прагназавання вы­хаваўчых вынікаў, не валодаюць прыёмамі дыягностыкі і карэкцыі паводзін вучняў.

Як сведчаць даследаванні, маладыя настаўнікі ў працэсе выха­ваў­чай пра­цы адчуваюць тыповыя цяжкасці: 1) няўменне наладзіць давер­ныя зносі­ны; 2) неразуменне ўнутранай псіхалагічнай пазіцыі дзіцяці; 3) складанасці ў кіраванні класам, у зносінах з яго групамі; 4) запаволенае рэагаванне на змя­ненне вучэбна-выхаваўчай сітуацыі; 5) няўменне знаходзіць нестандартныя, своеасаблівыя прыёмы ў вырашэнні праб­лемных задач; 6) цяжкасці ў моўных зносінах пры перадачы ўласных эмацыянальных адносін да таго, што адбы­ваецца. (А. Маеўская.)

Практыкаванне 49.

· Прачытайце тэкст.

· Вызначце яго стыль.

· Выпішыце назоўнікі, якія абазначаюць апрадмечаныя дзеянні і апрадмечаныя якасці. Падбярыце да іх аднакарэнныя дзеясловы і прыметнікі. Выявіце агульнае і адметнае ў значэннях гэтых слоў.

· З тэкстаў выпішыце запазычаныя словы, назавіце прыкметы запазычанасці.

Тэкст № 1. Фарміраванне фізічных якасцей, рухальных навыкаў і ўменняў цесна звязана з інтэлектуальным і псіхічным развіццём дзіцяці, з выхаваннем маральна-валявых якасцей асобы.

Асноўныя задачы фізічнага выхавання:

– ахова і ўмацаванне здароўя дзіцяці, загартоўка арганізма;

– дасягненне паўнацэннага фізічнага развіцця: гарманічнасці цела­скла­ду, адпаведных ўзросту развітых функцый і адаптацыйных здоль­насцей арганізма, фізічнай і разумовай працаздольнасці;

– выхаванне маральна-валявых якасцей асобы, актыўнасці, сама­стойнасці;

– стварэнне ўмоў для мэтазгоднай рухальнай актыўнасці дзяцей;

– фарміраванне жыццёва неабходных відаў рухальных дзеянняў: хадзьбы, бегу, скачкоў, поўзання і лазання, кідання, лоўлі і штурхання; хадзьбы на лыжах, плавання, язды на веласіпедзе; рухі рук, ног, тулава, галавы; пастраенне і перастраенне;

– фарміраванне шырокага кола гульнёвых дзеянняў;

– развіццё фізічных (рухальных) якасцей: лоўкасці (у тым ліку і каар­ды­нацый­ных здольнасцей), агульнай вынослівасці, хуткасна-сілавых якасцей, а такса­ма ўменняў захоўваць раўнавагу;

– садзейнічанне фарміраванню правільнай асанкі і папярэджанне пласка­стоп’я;

– фарміраванне даступных уяўленняў і ведаў пра карысць заняткаў фізічнымі практыкаваннямі і гульнямі, пра асноўныя гігіенічныя патрабаванні і правілы;

– выхаванне цікавасці да актыўнай рухальнай дзейнасці і патрэбнасці ў ёй. (Т. І. Асокіна.)

Тэкст № 2. У адрозненне ад іншых паэм Янкі Купалы паэма «Яна і Я» ілюстравалася мала, але звярталіся да яе мастацкага прачытання такія таленавітыя беларускія графікі, як Васіль Шаранговіч, Арлен Кашкурэвіч, Георгій Паплаўскі.

Адлюстраванне заўсёды больш канкрэтнае, чым слова. Істотны момант у пра­цы мастака-ілюстратара – разуменне стылю і жанру літа­ра­турнага твора. Сапраўдная сатворчасць пісьменніка і мастака ўзнікае толькі тады, калі супа­стаў­ленне тэксту і выяўленчых сродкаў робіцца вель­мі ўдумліва, тактоўна. У поўнай меры гэта тычыцца асэнсавання Ку­палавай паэтычнай спадчыны выдатным беларускім графікам Ва­сілём Шаранговічам. Купалаўская тэма займае значнае месца ў яго твор­часці. Рамантычныя, эмацыянальныя каляро­выя ілюстрацыі-літа­графіі да кнігі Янкі Купалы «Паэмы» прывабліваюць сваёй манумен­тальнасцю, шматзначнасцю, пранікненнем у філасофскі сэнс твора.

У шматпланавых графічных аркушах з буйнафігурнымі выявамі на фоне беларускіх абшараў мастак раскрыў не толькі ўнутраны свет герояў, Яе і Яго, але і цэлай эпохі і асобы самога аўтара. У ад­люстра­ваннях-выявах паэмы найбольш бачныя такія катэгорыі часу, як ім­гнен­не і вечнасць, і гэта несумненны поспех мастака Васіля Шаранговіча.

Абаяльнасць творчай асобы Янкі Купалы, паэтыка яго твораў прываб­ліваюць тонкіх і адметных мастакоў, такіх, як вядомы майстра кніжнай графікі Арлен Кашкурэвіч.

Графіка А. Кашкурэвіча, яго аркушы да твораў Янкі Купалы адмет­ныя плас­тычнасцю, прыгажосцю і вытанчанасцю формы, музыкаль­насцю афарм­лен­ня. Сціплы колер літаграфіі падкрэслівае гэтыя вар­та­сці, перадае ўнут­раны стан гераіні. За серыю «Купаліяна», у якую ўва­хо­дзіла і ілюстрацыя да паэмы «Яна і Я» «Беліць палатно», у 1978 г. мас­таку была прысуджана Дзяржаўная прэмія Беларусі. (Паводле Ф. Ва­даносавай.)

· Знайдзіце сінонімы слову мастак, ужытыя ў тэксце. Дапоўніце сінанімічны рад уласнымі прыкладамі. Растлумачце адрозненні ў значэнне слоў-сінонімаў.

· Прачытайце паэму «Яна і Я» Янкі Купалы, знайдзіце і выпішыце радкі пра народныя мастацкія рамёствы.

Тэкст № 3. Рэфармацыйны рух выклікаў адваротную рэак­цыю з боку каталіцкай царквы – контррэфармацыю, якую праводзіў, у першую чаргу, ордэн езуітаў... З мэтай рэалізацыі сацыяльна-ідэа­лагічнай праграмы контр­рэфармацыі ў апошняй чвэрці ХVІ ст. у манументальнае дойлідства Вялікага княства Літоўскага прыўнесены новы архітэктурна-мастацкі стыль барока, выразныя сродкі якога вызначаюцца павышанай экспрэсіўнасцю. Гэты стыль панаваў амаль ва ўсім хрысціянскім свеце на працягу двух стагоддзяў. Цэнт­рам яго распаўсюджання быў Рым, але ў кожнай краіне барока набывала адметныя нацыянальныя рысы.

З’яўленне барока ў беларускай архітэктуры звязана са значнымі сацы­яльна-палітычнымі падзеямі другой паловы ХVІ ст.: заключэннем дзяржаўнай Люблінскай уніі 1569 г. з Польшчай і пачаткам каталіцкай рэакцыі. У 1587–1593 гг. быў змураваны касцёл езуітаў у Нясвіжы – першы на тэрыторыі ўсёй Рэчы Паспалітай помнік архітэктуры барока, пабудаваны італьянцам Янам Бернардоні. Прататыпам для нясвіжскага касцёла з’явіўся галоўны ордэнскі храм езуітаў Іль Джэзу ў Рыме. Але ў беларускім помніку ёсць адметныя асаблівасці: спрошчанасць трактоўкі ордэру на галоўным фасадзе, больш дэталёвая апрацоўка бакавых фасадаў, гранёныя капэлы па баках нефаў. Яго кампазіцыйная схема трохнефавай крыжова-купальнай базілікі з плоскім бязвежавым фасадам была прынцыпова новая для беларускай архітэктуры. Істотнай падзеяй, звязанай з пачаткам эпохі барока, стала ўвядзенне ў беларускае дойлідства праектнага чарцяжа.

Аднак рэзкага адмаўлення традыцый пад уздзеяннем барочнага ўзору не адбылося. Ён з’явіўся тым зернем у глебе нацыянальнай культуры, якое дало парасткі толькі пры пэўных умовах. Заключэнне ў 1596 г. царкоўнай Берас­цей­скай уніі спрыяла абвастрэнню ў першай па­ло­ве ХVІІ ст. рэлігійна-палітычнай барацьбы. Суперніцтва паміж като­лікамі, праваслаўнымі і уніятамі ў сферы куль­тавага будаўніцтва вяло да выкарыстання найбольш выразных архі­тэк­тур­ных сродкаў барока і сінтэзу іх з мясцовымі будаўнічымі прыёмамі папя­рэд­няга часу. У выніку ўсіх гэтых акалічнасцей на працягу ХVІІ–ХVІІІ стст. сфар­мавалася своеасаблівая архітэктурна-мастацкая сістэ­ма беларускага барока.

Развіццё стылю барока ў мастацтве Беларусі прайшло тры перыяды: ран­няе барока (канец ХVІ – першая палова ХVІІ стст.), сталае (другая па­ло­ва ХVІІ – 30-я гг. ХVІІІ стст.) і позняе (30–80-я гг. ХVІІІ ст.). (Т. Габрусь.)

· Выпішыце з тэксту сінонімы да слова касцёл.

· Растлумачце значэнне выдзеленых тэрмінаў.

Практыкаванне 50.

· Прачытайце тэксты Т. Габрусь і М. Лычкоўскай.

· Раскажыце, як змянялася значэнне слова архітэктура.

· Растлумачце адрозненні ў значэнні і ўжыванні слоў архітэктура і дойлідства.

· Складзіце вучэбны тэкст на тэму «Архітэктура ці дойлідства?»

Тэкст № 1. Паняцці «дойлідства» і «архітэктура», здаецца, сінонімы, але ёсць пэўныя адценні ў іх значэннях. «Дойлідства» – тэр­мін мясцовы, сла­вянскі, вызначае рэпрэзентатыўную будаўнічую дзей­насць на нашых землях з самых глыбінных гістарычных пластоў (тэрмін найбольш ужываецца для аба­значэння народнай архітэктуры). Тэрмін «архітэктура» лацінскага паходжання, і ўжыванне яго больш адпавядае познефеадальнаму перыяду, калі заходне­еўрапейскія ўплывы ў нашай мастацкай культуры сталі вызначальнымі. У дойлідстве і архітэктуры абавязкова, але па-рознаму, спалучаліся практычная неабходнасць і эстэтычны ідэал грамадства. (Т. Габрусь)

Тэкст № 2. У беларускую мову словы архітэктура, архітэктар прыйшлі з лацінскай, магчыма, праз польскую. Лацінскае architectūra мела тое ж зна­чэн­не ‘архітэктура, дойлідства’. Architectus ужывалася ў двух значэннях: 1) ‘дой­лід, будаўнік, архітэктар’, 2) ‘пачынальнік, творца, ініцыятар, будаўнік’. Было яшчэ лацінскае architectōn з тым жа, першым, значэннем і другім – ‘галоў­ны інтрыган’. Яны, у сваю чаргу, па­хо­дзяць ад грэцкага άρχi-τέκτωυ ‘архітэктар, дойлід, будаўнік’, дзе аρхі ‘га­лоўны, старшы’, а τεκτωυ ‘будаўнік, цесля’ (роднаснае з беларускім цясляр). Сучасная форма архітэктар, відаць, замацавалася пад уплы­вам рускай мовы, куды прыйшла з лацінскай праз за­ходне­еўрапейскія мовы. Цяпер слова архітэктура ўжываецца са значэннем ‘майстэр­ства праектавання, будавання і мастацкага афармлення пабудоў, дой­лід­ства, навука пра ўзвядзенне будынкаў; характар, стыль пабудовы’.

Як цалкам тоеснае слову архітэктура падаецца сучаснымі слоў­нікамі дойлідства. Праўда, «Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі» заўважае: «Тэрмін найбольш ужываецца для абазначэння народнай архітэктуры (драўлянае дойлідства)».

Слова дойлідства з’явілася ў беларускай літаратурнай мове ў 20‑я гг. ХХ ст. Штуршок да ўжывання – артыкул У. Дубоўкі «Пра нашу літаратурную мову», дзе таксама згадваліся назоўнік дойлід і дзеяслоў дайлідзіць. Дойлідства і дайлідзіць, відаць, наватворы самога У. Ду­боў­кі (як і вядомыя дагэтуль адлюстроўваць, кругабег). Дойлід (літоўскае dailidе́ ‘цясляр’) фіксуецца ў беларускіх помніках з ХV ст.

Сёння архітэктура – дойлідства, архітэктар – дойлід выступаюць:

– як поўныя сінонімы, калі трэба пазбегнуць таўталогіі;

– як рознастылёвыя сінонімы. Дойлідства, дойлід больш стасуюцца з высокім сты­лем, гістарычнай літаратурай, будынкамі грамадскага пры­значэння. Яны больш характэрныя для выпадкаў, дзе праекта­ванне спалучаецца з рэа­лі­зацыяй праекта. У той жа час архітэк­ту­ра, архітэктар у якасці тэрмінаў безумоўна маюць перавагу. Яны часцей ужываюцца ў розных спалучэннях тыпу Саюз архітэктараў, Інстытут жывапісу, скульптуры і архітэктуры, тэхнік - архі­тэктар шырокага профілю. (Паводле М. Лычкоўскай.)

Практыкаванне 51.

· Прачытайце тэкст.

· Вызначце скланенне, род, лік, склон назоўнікаў.

· Назавіце назоўнікі, род якіх у рускай і беларускай мовах не супадае.

· Растлумачце правапіс выдзеленых слоў.

· Выпішыце назоўнікі-тэрміны, растлумачце іх значэнне. З якой мэтай выкарыстоўвае іх аўтар твора?

Тэкст № 1

Футбол

Гулкая асада стадыёна. Ля ўвахода паставы ахрып. Глухнуць нават трубкі тэлефона. Заразіў футбол усіх, як грып. Скаланецца, загрымеўшы ў ладкі, Стадыён – раскроены кавун. І вось-вось, здаецца, як зярняткі, Выпрыснуць балельшчыкі з трыбун. Скок – ігрок, і ў мяч ілбом да болю… Дзе ты, шарык? Ты – ізноўку свой! Пасвятлелі думкі аб футболе – Бач, і тут працуюць галавой. Тут адно у ног улады многа, Рук сваіх жа бойся, як біча, Бо караюць суддзі вельмі строга За рукапрыкладства да мяча. Нехта к брамцы вырвецца знянацку: Бухайце, Балельшчыкі, у званы!

Толькі гулка чокнуцца па-брацку Два шары – футбольны і зямны. Натрэніраваным бумерангам Пстрыкнуў мяч – хоць плач ці закрычы. Варатар, нібы апостал рангам: Не ўпускае грэшныя мячы. Сам свісток судзейскі заскандаліў – Свіснуў іграку, як штрафніку. Воплескі, як тысяча медаляў, Выслізнуўшы, грымнулі ўбаку. Галава закружыцца ад звону, Як ад хмелю. Але пі да дна Трапяткую чашу стадыёна, Як бы горкай ні была яна! (П. Макаль.)

Тэкст № 2.

Майстэрня Н. Счаснай Тут, у майстэрні, як на сёмым небе, У звонкай і шчымлівай цішыні Забудзь на хвілю аб надзённым хлебе І далучы сябе да вышыні… Да рукатворнай вышыні, якая, Нябесную абняўшы сіняву, Палохае, і вабіць, і ўцякае, І так п’янліва кружыць галаву. О гэта непрадбачанае шчасце, Што абручыла неба і зямлю! І я, каб не сарвацца, каб не ўпасці, Тваю руку раптоўную лаўлю. Я ведаю, што хараство не згіне, Пакуль тваё святло прадзе і тчэ… І ты мне зноў нагадваеш – багіня! – Аб тым, што свет не створаны яшчэ.

Бяруць сваё свячэнне вітражы У навальніцай вымытым блакіце, У васільку, які згубіўся ў жыце, У ружы, што чакае на мяжы. Аб цудадзейным дотыку рукі Спрадвеку тужыць россып розных фарбаў, Якія прагнуць стаць сузор’ем скарбаў. Прыходзьце, не марудзьце, мастакі. Хто, як не ты, жыццю вясёлку верне, Што страчана ў бяздонні цемнаты? Я ведаю цяпер, што свет – майстэрня, Дзе чарадзейна валадарыш ты. Прыйшоў я не сварыцца, а скарыцца З душой напятай, быццам цеціва. Дзяржавы фарбаў думная царыца, Пакінь мяне ў абдымках хараства. (П. Макаль.)

Тэкст № 3

Сустрэча з Бахам

Дзень добры, Бах. Ну вось мы і знаёмы…

Твой бас густы крануў да нематы,

Падобны да прыручанага грому,

Па клавішах аргана, нібы з дому

Па лесвіцы, ка мне злятаеш ты.

Па клавішах – з мінуўшчыны ў сягоння –

Разлёт цыбатых быстракрылых рук.

За радасцю няспынная пагоня –

Падковы шчасця цокаюць аб брук…

Сярод людзей, сярод аглухлых статуй,

Вандруючы нястомна з веку ў век,

Пасуцца гукі, быццам дзікі статак.

Злаві і забратай іх, чалавек!

Патрэскваюць кастры, што паляць кнігі,

Гучыць, як крык, бунтоўны скрып пяра,

Грыміць вада, якая крышыць крыгі,

Рука раба шукае тапара!

Звініць, нібы надзея, ключ астрожны

У цішыні, распятай на крыжы…

О гукі!.. Утаймуй іх пераможна

І да лінейкі нотай прывяжы!

…Мільгаюць гулкіх клавішаў ступені,

З зіхотна-чорным снежна-белы ўзбоч,

Чаргуюцца, як водсветы і цені,

Як на арбіце зорнай дзень і ноч.

І ты палоніш не дзяржавы – сэрцы,

О музыка – вышэйшая з улад!

Не пахіснецца з часам на паверцы

З’яднаных гукаў чалавечы лад.

Тут Бах – нязменны старшыня ва ўрадзе.

Прад ім – плячо кранаецца пляча –

Міністр і муляр у адзіным радзе,

У самым чуйным ранзе слухача.

Дзень добры, Бах! – набат сярэднявечча,

З бяздоння ночы к сонцу ўзлёт круты!

Як доўга мы ішлі на гэта веча:

Я – трыццаць год,

І тры стагоддзі ты.

(П. Макаль.)

· Знайдзіце словы, ужытыя ў пераносным значэнні. Складзіце сказы, дзе б гэтыя словы ўжываліся ў прамым значэнні.

Практыкаванне 52.

· Запішыце словы па-беларуску, параўнайце род назоўнікаў у рускай і беларускай мовах. Падбярыце да назоўнікаў прыметнікі.

Медаль, боль, жизнеописание, мозоль, сожаление, тяжесть, вес, тень, зал.

Простор, творчество, роспись, живопись, тень, средство, жизнеописание, летопись, посуда.

Практыкаванне 53.

· Да прапанаваных назоўнікаў падбярыце прыметнікі, з трыма словазлучэннямі складзіце сказы.

Табло, трыко, рэферы, дзюдо, дэрбі, каноэ, каратэ, Пеле, кімано, Корбут, Токіо, Солт-Лейк-Сіці, Медэо, Антарыо, ФІФА, НБА, НХЛ, турнэ, Ранальда, Плаціні.

Макрамэ, паспарту, ракако, куцюр’е, Пікаса, Бацічэлі, жабо, кашпо, імпрэсарыо, Конга, Данатэла, Дэлі, По, амплуа, Кіліманджара, БелСЭ, АН, Таіці, Дэфо.

Адажыо, бельканта, вар’етэ, лібрэта, барока, рэвю, сальфеджыо, трыо, шансанье, Мацье, канферансье, Рабле, маэстра, Кабалье, папуры, Палерма, Сочы, ЮНЭСКА, Барнео, ЭЛіМБел.

Практыкаванне 54.

· Перакладзіце тэкст на беларускую мову.

· Назавіце назоўнікі ў наступным парадку: а) якія маюць форму толькі адзіночнага ліку, б) якія маюць толькі форму множнага ліку, в) якія маюць форму і множнага і адзіночнага ліку.

Тэкст № 1. Баскетбол, волейбол, регби, гандбол, хоккей, бейсбол, водное поло, гольф, теннис – все это дело рук. Руки в этих спортивных играх преуспевают, в ходе матча у каждой из сторон множество удач частного значения, что и подтверждается крупным счетом. В футболе за полтора часа скоростной, интенсивной, ожесточенной борьбы, если бывает забит один-единственный гол, публика не ропщет, она удовлетворена. Не ропщет она, даже если команды разошлись «по нулям», лишь бы они честно, сполна выложили все, чем располагали. (Л. Филатов.)

Слоўнік

Преуспевают	– маюць поспех
Частного значения	– прыватнага значэння
Счет	– лік
Ожесточенный	– бязлітасны
Один - единственный	– толькі адзін
Ропщет	– наракае

Тэкст № 2. Импрессионизм сложился как художественное направ­ление в 70-х годах ХХ века. В эти годы были созданы лучшие произведения Клода Моне, Ренуара и ряда других мастеров. Однако в течение после­дующих десятилетий под влиянием усиливающегося кризиса буржуазной культуры в импрессионизме становятся все более заметными признаки вырождения. В эти годы на первое место выдви­га­ется чисто декоративная, образная природа станковой живописи. Этот отход от первоначальных задач ясно намечается в творчестве ря­да мастеров, выступивших еще в 70–80-х годах, но развившихся лишь в последние годы ХІХ века. Среди этих художников самостоятельными путями пошли Ван Гог и Гоген. (М. Алпатов.)

Слоўнік

Усиливающегося кризиса	– крызіс, які ўзмацняецца
Выдвигаются	– вылучаюцца
Выступивших	– якія выступілі
Развившихся	– якія развіліся

Тэкст № 3. Белорусы, как народ преимущественно земле­дель­ческий, в своих воззрениях, обрядовых песнях и празднествах сохранили не­мало таких характерных особенностей, которые являются видимым отра­жением древнего солнечного культа. Правда, в бело­русской речи не сохра­нилось прежних наименований, приписываемых солн­цу, вроде Сварожича, Хорса, Даждьбога, Ярилы, но древние празд­нества в честь солнца, связанные с весенним и осенним равно­денствием, с зимним и летним солнцестоянием, и теперь происходят в Белоруссии. Они, конечно, приноровлены к христианским праздникам, но связаны с такими воззрениями и сопровождаются такими обрядами, которые ничего общего не имеют с христианским значением праздника. Таковы коляды, масленица и великдень, купала и богач.

Общая черта всех этих празднеств – их открытый, общественный харак­тер; они празднуются «сбор-дружиной», толпой; это не то что «де­ды», которые справляются каждой семьей отдельно. (А. Богданович.)

Слоўнік

Воззрения	– вераванні
Празднества	– святы
Приписываемые	– якія прыпісваюцца
Вроде	– накшталт
Приноровлены	– прымеркаваныя
Таковы	– такія